Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiä qaçaqlarnıñ Çeçnyağa mäcbüri qaytarıluwın kire qağa, Äxmät Zakaevnıñ irekkä çığarıluwına rizasızlıq belderä


11-nçe sentäber waqiğasınnan soñ Rusiäneñ Çeçnya säyäsätenä tänqiten bermä-ber kimetkän Könbatış soñğı waqıtta Çeçnyağa yänä iğtibar birä başladı. Rusiä räsmiläreneñ İnguşetiädäge qaçaqlar lagerların yabu qararına törle xalıqara oyışmalar, Quşma Ştatlar borçılu belderde. Sişämbedä Daniäneñ Yustitsiä Ministrlığı Mäskäw sorawı belän qulğa alınğan Çeçnya wäkile Äxmät Zakaevnı, Rusiägä tapşıru öçen dälillär citärlek tügel dip, irekkä çığardı. Räsmi Mäskäw moña qänäğätsezlek belderä.

Çeçnyanıñ elekke vitse-premierı Äxmät Zakaev üktäber axırında Daniä başqalası Copenhagenda ütkän Çeçennar kongressına kilgäç, Rusiä sorawı belän qulğa alınğan ide. Çeçennarnıñ Daniädäge Kongressı Mäskäwdä totıqlar alu waqiğasına turı kilde. Rusiä Zakaevnı şul teror ğämälenä bäyle buluda ğäyepläde häm Daniä räsmilären anı qulğa alıp Rusiägä tapşırırğa soradı. Daniä räsmiläre Zakaevnı qulğa aldı, läkin Rusiädän anıñ qılğan cinäyätläre turında tulı mäglümät soradı. Rusiä prokuraturasına mäglümät tuplaw öçen ber ay waqıt birelde. Şul waqıt uzğan şimbädä çıqtı. Mäskäwdän kilgän bar dokumentlarnı tikşergännän soñ sişämbä könne Daniäneñ Yustitsiä Ministrlığı bu mäglümätlär Zakaevnı Rusiägä tapşıru öçen citärlek tügel dip anı irekkä çığardı.

Ministrlıqnıñ xalıqara bülek başlığı Jakob Şarf süzlärençä, alarnı küp närsä şikländergän, misal öçen, şaxitlärdän alınğan kürsätmälär. Berençedän alar tögäl tügel, ikençedän, ikençe quldan alınğan, öçençedän, kübese noyaber ayına qarıy. Yağni, Rusiä başta Zakaevnı üzenä tapşırırğa sorıy, annarı anıñ ğäyeple buluı turında mäglümät cıya başlıy. Daniä belgeçlärenä tağın şul säyer kürengän: ğäyepläwlär 1996-99-nçı yıllarğa qarıy, Rusiä prokuraturası alarnı ni barı 2002-dä tikşerä. Yağni, ägär Mäskäw anıñ cinäyätçe ikänen belgän ikän, ni öçen elegräk tikşermägän, ni öçen prezident wäkile Viktor Kazansev anıñ belän söyläşülär ütkärep yörgän digän urınlı sorawlar tua.

Çärşämbedä Äxmät Zakaev Azatlıq/Azat Yevropa radiosınıñ Tönyaq Kavkaz redaksiäsenä birgän äñgämäsendä, bu qarar minem yazmış turında tügel, ul küpkä möximräk dip äytte:

Audio

Çeçennarnıñ qarşılıq xäräkäten xalıqara terorizm belän bäyläwne Zakaev yalğan dip atadı:

Audio

Rusiä räsmiläre Daniä qararına qänäğätsezlek belderde. Tışqı eşlär ministrı İgor İvanov, Yustitsiä ministrı Yuri Çayka anı säyäsi qarar dip atadı. General’ Prokuraturanıñ xalıqara idarä başlığı Robert Adelxanän, qaysı ilgä genä kitmäsen, Rusiä Zakaevnı üzenä tapşırırğa taläp itäçäk dide.

Quşma Ştatlar isä Daniä qararın tanuwın belderde. Sişämbedä Däwlät departamentı wäkile Philip Reeker, bez Daniäneñ xoquq sistemasına tulısınça ışanabız, dip äytte.

Ä menä Rusiä räsmiläreneñ İnguşetiäge qaçaqlar lagerların yabu qararına Quşma Ştatlar borçılu belderä. Philip Reeker monı “keşelärne yäşägän cirennän kitergä mäcbür itü” dip atadı. Räsmi Waşington Mäskäwdän añlatma sorağan.

İnguşetiä belän Çeçnya çigendä urnaşqan Aki Yort awılı yanındağı İman lagerınıñ yabıluwı turında, uzğan tapşıruda söylägän idek. Ul lagerda yäşägän 2 meñ çaması qaçaq kire Çeçnyağa qaytırğa mäcbür. Dekäberneñ 20-senä qädär tağın 5 lagernı yabu küzdä totıla. Bu lagerlarda 20 meñnän artıq qaçaq yäşi. Rusiä räsmiläre äytüençä, Çeçnyada xällär inde normalläşkän, şuña kürä lagerlarnıñ kiräge yuq. Keşe xoquqların yaqlaw oyışmaları monıñ belän kileşmi. Çeçnyada tieşle yäşäw şartları ğına tügel, ğadi iminlek tä yuq, bu wazğiättä çatır-lagerlarnı yabu – qaçaqlarnı köçläp qaytaruğa tiñ, di alar.

Rusiä räsmiläre bar närsä ixtiarıy räweştä başqarıla dip täqrarlıy. Eçke Eşlär Ministrlığınıñ Migratsiä bülege başlığı Aleksandr Rostovsev äytüençä, meñnän artıq qaçaq Çeçnyağa üz ixtiarı belän qaytqan, alarğa matdi yärdäm birelä. Äytkändäy, bu yärdämneñ küläme täwlegenä 20 rubl çaması.

Tik menä keşe xoquqların yaqlawçılar äytüençä, bu eşne ixtarıy dip hiç kenä dä äytep bulmıy. Äle genä İnguşetiädän qaytqan Memorial üzäge wäkile, berük waqıtta prezident qarşındağı keşe xoquqları komitetında ägza bulıp torğan Svetlana Gannuşkina süzlärençä, nigezdä qaçaqlarnıñ saylaw mömkinlege yuq:

Audio

Çeçennarnıñ Milli Qotqaru komitetı räise Ruslan Badalov süzlärençä, Rusiä räsmiläre bu çatırlarnı xalıqara cämägätçelek, jurnalistlar küzennän yuq itergä teli, häm bu maqsatqa ireşü öçen här çarağa bara:

Audio

Ali Ğilmi, Praha
XS
SM
MD
LG