Keşe xoquqları torışın küzätep baruçılar 2002-nçe yılğa yomğaq yasağanda xoquqlarnıñ iñ nıq bozılğan urını dip Çeçnäne, Yaqın Könçığışnı, Afrikanı häm başqa urınnarnı atıy. Şul uq waqıtta alar Quşma Ştatlarda häm Başqa könbatış däwlätlärendäge qayber tiskäre üzgäreşlärgä dä borçılu belderä.
BMO keşe xoquqları yuğarı komissionerı Sergio Vieira de Mello 2002-nçe yılda xalıqara suğış cinayärläre mäxkamäseneñ oyışuı keşe xoquqları öçen zur çiñü buldı di. Anıñ äytüençä xalıqara mäxkamälär bulmasa bötendönya keşe xoquqları deklaratsiäläre häm normaları üz qimmätlären yuğaltır ide.
AUDİO: Xalıqara normalar, ägär alarnı bozğan öçen cäzalar bulmasa, ışanıçnı yuğaltalar. Elekke yugoslaviädäge häm Rwandağı suğış cinayätlären qarawçı xalıqara mäxkamälärne isäpkä almağanda, soñğı aralarda bulğan genodsid, keşeleklelekkä qarşı cinayätlärne häm suğış cinayätläre kebek zur cinayätlärne xökem itüçe mäxkamälär moñarçı yuq ide.
Quşma Ştatlar yaña oyışqan Xalıqara suğış cinayätläre mäxkamäsen xuplawdan baş tartqan ide. Vieira de Mello Yugoslaviä häm Rwanda mäxkamäläreneñ näticäle eşenä qarap, Quşma Ştatlarnıñ yaña mäxkamäne yaqlawına ireşep bulır dip isäpläwe turında belderde. Ämma çınlıqta isä Amerikadağı 2 partiä dä Xalıqara suğış cinayätläre mäxkamäsenä qarşı çığa häm bu fiker bik köçle häm tiz genä üzgärergä oxşamağan.
Keşe xoquqların yaqlawçı Human Rights Watchnıñ Yewropa häm Üzäk Aziä bülege citäkçese Betsy Andersen bezneñ oyışma fikerençä bügen keşe xoquqları problemaları arasında iñ zurı Amerikanıñ bu mäxkamägä qarşı çığuı dide.
AUDİO: Quşma ştatlar bu mäxkamägä quşılırğa telämäwlären belderü belän genä çiklänmiçä, soñğı yılda bu mäxkamäne köçsezländerü öçen aktiv eşçänlek tä alıp bardı.
AQŞ citäkçelege amerikan watandaşları bu mäxkamägä säyäsi säbäplär belän tartılırğa mömkin diep mäxkamägä AQŞ watandaşların xökem itü wäkaläte birügä qarşı çıqqan ide.
Keşe xoquqların küzätüçelär 11-nçe sentäbr waqıyğalarınnan soñ demokratiä tärräqi itkän Könbatış illärendä watandaşlıq ireklekläreneñ bozıluına borçılu belderä. Uzğan yılda Quşma Ştatlar, terrorçılıqta şiklänelep qulğa alınğannarğa advokatlar belän aralaşu mömkinlege birmäw, Guantanamodağı totqınnar häm terrorçılıqqa qarşı köräştäge başqa qayber ğämälläre öçen xalıqara tänqitkä duçar buldı.
Human Rights Watch wäkile Andersen 11-nçe sentäbrdän soñ Könbatış Yewropada Ksenofobiäneñ köçäyep kitüenä dä borçılu belderä. Yewropa Berlegeneñ Rasizm häm Ksenofobiäne küzätü üzäge ütkärgä tikşerenügä qarağanda, Yewropada möselmannarğa häm yähüdlärgä qarşı fikerdä bulu xoquqıy tös ala bara. Andersen fikerençä säyäsi citäkçelär dä üzläreneñ qayber belderüläre belän moña öleş kertä. Keşe xoquqların yaqlawçılar terrorçılıqqa qarşı köräş, iminlek saqlaw çaraları töp keşe xoquqların bozu aşa alıp barılmasqa, keşe xoquqları normalarına yaraşlı bulırğa tieş dide. Suğış waqıtında tınıç xalıqnıñ xoquqların yaqlaw mäs’äläsenä tuqtalıp Andersen soñğı arada Russiäneñ Çeçnädäge xärbi çaralarnı köçäytep cibärüen ğäyepläp çıqtı.
AUDIO: Çeçnägä kilgändä, minemçä, bez anı büge Yewropada keşe xoquqları wäzğiäte iñ kierenke bulğa urın dip atarğa tieşbez. Suğış inde 4-nçe yılına kerde. Häm soñğı 2 ayda, tögälräk äytkändä Mäskäwdäge totıqlar alu waqıyğasınnan soñ, bu nizağnıñ borçulı räweştä kiskenläşä baruın kürsäterlek keşe xoquqların bozu oçraqları buldı.
Keşe xoquqların yaqlawçı Amnesty İnternational oyışması wäkile Kamal Samari Könbatışnı Çeçen nizağı kebek mäs’älälärgä qarata ike törke standardlar qullanuda häm saylanuçan buluda ğäyepli. Anıñ süzlärendçä Çeçnädäge waqıyğalarğa qarata äle 2001-nçe yılnıñ 10-nçı sentbärendä genä Könbatıştan borçulı tänqit işetergä mömkin bulsa, xäzer Russiä Könbatışnıñ berektäşenä äwerelgännän soñ ul xällärgä küz yomalar.
Naif Aqmal, Praga.
BMO keşe xoquqları yuğarı komissionerı Sergio Vieira de Mello 2002-nçe yılda xalıqara suğış cinayärläre mäxkamäseneñ oyışuı keşe xoquqları öçen zur çiñü buldı di. Anıñ äytüençä xalıqara mäxkamälär bulmasa bötendönya keşe xoquqları deklaratsiäläre häm normaları üz qimmätlären yuğaltır ide.
AUDİO: Xalıqara normalar, ägär alarnı bozğan öçen cäzalar bulmasa, ışanıçnı yuğaltalar. Elekke yugoslaviädäge häm Rwandağı suğış cinayätlären qarawçı xalıqara mäxkamälärne isäpkä almağanda, soñğı aralarda bulğan genodsid, keşeleklelekkä qarşı cinayätlärne häm suğış cinayätläre kebek zur cinayätlärne xökem itüçe mäxkamälär moñarçı yuq ide.
Quşma Ştatlar yaña oyışqan Xalıqara suğış cinayätläre mäxkamäsen xuplawdan baş tartqan ide. Vieira de Mello Yugoslaviä häm Rwanda mäxkamäläreneñ näticäle eşenä qarap, Quşma Ştatlarnıñ yaña mäxkamäne yaqlawına ireşep bulır dip isäpläwe turında belderde. Ämma çınlıqta isä Amerikadağı 2 partiä dä Xalıqara suğış cinayätläre mäxkamäsenä qarşı çığa häm bu fiker bik köçle häm tiz genä üzgärergä oxşamağan.
Keşe xoquqların yaqlawçı Human Rights Watchnıñ Yewropa häm Üzäk Aziä bülege citäkçese Betsy Andersen bezneñ oyışma fikerençä bügen keşe xoquqları problemaları arasında iñ zurı Amerikanıñ bu mäxkamägä qarşı çığuı dide.
AUDİO: Quşma ştatlar bu mäxkamägä quşılırğa telämäwlären belderü belän genä çiklänmiçä, soñğı yılda bu mäxkamäne köçsezländerü öçen aktiv eşçänlek tä alıp bardı.
AQŞ citäkçelege amerikan watandaşları bu mäxkamägä säyäsi säbäplär belän tartılırğa mömkin diep mäxkamägä AQŞ watandaşların xökem itü wäkaläte birügä qarşı çıqqan ide.
Keşe xoquqların küzätüçelär 11-nçe sentäbr waqıyğalarınnan soñ demokratiä tärräqi itkän Könbatış illärendä watandaşlıq ireklekläreneñ bozıluına borçılu belderä. Uzğan yılda Quşma Ştatlar, terrorçılıqta şiklänelep qulğa alınğannarğa advokatlar belän aralaşu mömkinlege birmäw, Guantanamodağı totqınnar häm terrorçılıqqa qarşı köräştäge başqa qayber ğämälläre öçen xalıqara tänqitkä duçar buldı.
Human Rights Watch wäkile Andersen 11-nçe sentäbrdän soñ Könbatış Yewropada Ksenofobiäneñ köçäyep kitüenä dä borçılu belderä. Yewropa Berlegeneñ Rasizm häm Ksenofobiäne küzätü üzäge ütkärgä tikşerenügä qarağanda, Yewropada möselmannarğa häm yähüdlärgä qarşı fikerdä bulu xoquqıy tös ala bara. Andersen fikerençä säyäsi citäkçelär dä üzläreneñ qayber belderüläre belän moña öleş kertä. Keşe xoquqların yaqlawçılar terrorçılıqqa qarşı köräş, iminlek saqlaw çaraları töp keşe xoquqların bozu aşa alıp barılmasqa, keşe xoquqları normalarına yaraşlı bulırğa tieş dide. Suğış waqıtında tınıç xalıqnıñ xoquqların yaqlaw mäs’äläsenä tuqtalıp Andersen soñğı arada Russiäneñ Çeçnädäge xärbi çaralarnı köçäytep cibärüen ğäyepläp çıqtı.
AUDIO: Çeçnägä kilgändä, minemçä, bez anı büge Yewropada keşe xoquqları wäzğiäte iñ kierenke bulğa urın dip atarğa tieşbez. Suğış inde 4-nçe yılına kerde. Häm soñğı 2 ayda, tögälräk äytkändä Mäskäwdäge totıqlar alu waqıyğasınnan soñ, bu nizağnıñ borçulı räweştä kiskenläşä baruın kürsäterlek keşe xoquqların bozu oçraqları buldı.
Keşe xoquqların yaqlawçı Amnesty İnternational oyışması wäkile Kamal Samari Könbatışnı Çeçen nizağı kebek mäs’älälärgä qarata ike törke standardlar qullanuda häm saylanuçan buluda ğäyepli. Anıñ süzlärendçä Çeçnädäge waqıyğalarğa qarata äle 2001-nçe yılnıñ 10-nçı sentbärendä genä Könbatıştan borçulı tänqit işetergä mömkin bulsa, xäzer Russiä Könbatışnıñ berektäşenä äwerelgännän soñ ul xällärgä küz yomalar.
Naif Aqmal, Praga.