Accessibility links

Кайнар хәбәр

Sivilizatsiälär bäreleşe, Islamnıñ Fängä mönäsäbäte [I tapşıru]


Säläm xörmätle tıñlawçılar! Fän häm Islam digän temaga küptän tuqtalası kilä ide. Menä forsat bar. Berençedän, bu Fän tapşıruı izge Ramazan ayına turı kilde. İkençedän, iğtibar itkänsezder, soñğı waqıtta Rusiädä genä tügel, bar dönyada İslamga qarata tiskäre mönäsäbät üsä. Säyäsmännär, törle däräcädä aqıl iäläre İslam dip süz başlasa, älege dä bayağı cihad, şähitlär, terorçılıq turında söylärgä totına. Ä bu dinneñ dönya mädäniätenä kertkän zur öleşe, demokratiä, Fän, Ğilemgä qarata uñay qaraşları niçekter külägädä qala. Eş şuña barıp citte ki, xalıq inde çın-çınlap sivilizatsilälär bäreleşe turında söyli başladı. Ber genä misal.

11-nçe sentäber xällärennän soñ tanılğan italian jurnalistı häm yazuçı Oriana Falaçi İtaliäneñ Corriere della Sera gäzitendä «Näfrät häm Ğorurlıq» digän zur mäqälä bastırdı. Açı tel belän, tozın-borıçın qızğanmıyça yazılğan mäqälädä Oriana xanım artta qalğan möselman sivilizatsiäseneñ tetmäsen tetä, bu mädäniätkä näfrät belderä, xristian mädäniätenä kiresençä, mädxiä uqıy, ğorurlığın belderä. Zamanında aytolla Xömänei, Yasir Arafat, Möämär Qaddafi kebek şäxeslärdän qaynar äñgämälär alıp tanılgan Oriana Fallaçi xäzer inde 70neñ tege yağında, yaman şeş awıruın kiçerde, soñğı yıllarda yazudan tuqtap New Yorkta yäşi ide. Şuşı mäqäläse belän yänä iğtibar üzägenä mende. «Näfrät häm Ğorurlıq» digän äsär ingliz, fransuz, başqa tellärgä tärcemä itelep törle illärdä kitap bulıp çıqtı häm qaynar bäxäslärgä säbäp buldı. 11nçe sentäber xällären üz küze belän kürep, şul şoktan xislänep yazğan mäqäläsendä Oriana Fallaçi islam mädäniätenä qarata bik küp naxaq süzlär äytä. «Möselman irläre könenä 5 tapqır artların kükkä çöyep namaz uqudan başqa berni belmi» digän passajlarnı min bu tapşıruda älbättä töşerep qaldıram. Ä menä Fän, mödöniätkä qağılğan urını belän sezne dä tanıştırıp kitäm. Oriana Fallaçidan ber özek:

Mәdәniәtlәr arasında qarşılıq turında sөylәşerğә teliseñme? Yarıy, teläsäñ, tik min bu söylәşüne bөtenlәy başlarğa telәmim. Äyterseñ Xristian häm İslam mädäniätlären ber däräcägä quyıp bula, әyterseñ alarnıñ qıymmәte ber!.. Bezneñ mәdәniәtebezdә - Gomer, Sokrat, Platon, Aristotel, Fidiy. Bezdä - Parfenonı bulğan hәm demokratiäne uylap tapqan Gretsiä, qanunnarı hәm bөyeklege bulğan Rim... Tәredә ülğәn, bezne yaratirğa, ğadellekә өyrәtkәn Ğәysә pәyğәmbәr dä bezneke. Bezneñ mәdәniәtebezdә tağın Renesans bulğan. Bezdä Leonardo da Vinci, Mikellandjelo, Rafael, bezdä Bax muzıkası, Motsart hәm Bethoven…

Hәm nihәyәt, bezneŋ fәnebez bar, Allaga şөker. Küp awırularnı añlatqan, alarnı dәwalıy torğan fәn bar! Min näq menä bezneŋ fәnebezgә kürә haman isәn. Mөxәmmәtnekenә kürә tüğel! İskitkeç maşinalar uylap tapqan fän ul. Sanaw maşinaları uylap çığarğan fәn. Poezd, maşina, oçqıç, raketa... Soñğısınıñ yärdәme belәn Ayğa, Marska mendek, yaqın arada, belmim, tağın әllә qaylarğa oçarbız. Bu fän elektr utı, radio, telefon, televidenie yardәmendә dөnyanıñ yөzen üzğәrtte.

Ә xәzer tөp soraw: İslam mәdәniәtendә ni bar? Qәxәr suqsın, әgәr şunı belsäm... Min әzlәp qaradım, hәm barı tik Mөxәmmәtne, anıñ Qor’әnen, hәm Averroesnı gına taptım. Arafat monnan tış tagın sannar hәm matematikanı tapqan. Ul miña tökerek çäçä-çäçä “minem mәdәniәt sinekennän küpkә өstenräk” dip söyläde. Yänäse anıñ borınğı babaları sannar hәm matematika uylap tapqan. Lәkin Arafatnıŋ xәtere qısqa. Anıñ babaları sannar hәm matematikanı uylap tapmağan. Alar, barı tik, xäzer bez - kәferlәr qullana torğan sannarnıñ yazılşın ğına uylap çığarğan. Borınğı mәdәniәtlәr matematikanı barısı ber yulı öyrәngәn. Sezneñ borınğı babalar, Arafat әfәnde, soqlanğıç mәçetlәrdәn, izge Qör’än kitabınnan qala başqa berni dä qaldırmağan. Şuşı kitap bezgä nindi uñay närsä birde soñ?Allahı tägälä ulları Sәwdә üzәgen cimergännän birle, İslam belgeçlәre - islam dine tınıçlıq hәm ğәdellekne yaqlıy dip añlatudan başqa, Allahqa yalwarudan başqa berni eşlәmәde. Aşqa-aş, taşqa-taş printsipı belәn ni eşlәrğә? Xatın-qıznıñ yөzen qaplıy torğan pәrәncә belen ni eşlәrğә? Küp-xatınlılıqqa niçek qararğa quşasız? Xatın-qıznıñ qimmәte dөyәğә qarağanda da azraq buluwı, alarğa mәktәpkә, tabipqa barırğa, fotosürәtkә tөşәrğә yaramawı – sezgä niçek? Alkoholne tıyu, ul tıyunı bozğan keşeğә ülem cazasın birü belәn ni eşlәrğә? Bu da Qөr`әndә yazılğan. Bolar miña ber dä, tınıç hәm ğәdel bulıp kürenmi!


Oriana Fallaçinıñ «Näfrät häm Ğorurlıq» isemle mäqäläsennän sitat tämam. İke süz belän äytkändä, Oriana xanım fikerençä, könbatış sivilizatiäenä nindider ber terorçılar törkeme tügel, ä tulayım İslam mädäniäte qarşı tora. Arta qalğan, tarixi körçekkä terälgän, häm könbatıştan könläşüennän näfrät belän qaynağan İslam mädäniäte.

Monıñ işe mäqäläne kürmämeşkä dä sabışıp bulır ide. Läkin äytkänemçä, ul könbatışta şaw şu qupatırdı, törle tellärgä tärcemä itelep kitap bulıp çıqtı, bestsellerga äylände. Fransiädä berniçä ictimagıy oyışma anı xättä tıyırğa tırışıp qaradı, bastırğan oçraqta, «Saq bulığız!» digän tamğa belän çığarırğa ütende.

Xäyer, süz ireklege bulğan cämgiättä mondıy tıyular ütmi häm, bälki, kiräge dä yuqtır. Härkemneñ, şul isäptän, Oriana Fallaçinıñ üz fikeren äytergä xaqı bar. Härkemneñ, şul isäptän bezneñ dä, monıñ belän kileşmäskä, kiresen isbatlarğa xaqıbız bar.

Oriana xanımnıñ «İslam mädäniäte 14 ğasır eçendä urınınnan quzğalmadı, ireklek, demokratiä, täräqqiät belän eş itergä telämäde» digän süzläre älbättä safsata bulıp tora. İslam dönyası çäçäk atqan, mägrifät, täräqqiät üzäge bulğan çorlarda Yevropanıñ qırğıyılıqta yatuwı hättä mäktäp uquçısına mäglüm. İslamnıñ dönya mädäniätenä, fänenä kertkän öleşe äytep beregesez. Döresen äytkändä, ul äle tulısınça açıqlanıp ta betmägän. Misal öçen, Fizika fänendä ni barı XX ğasırda barlıqqa kilgän Böyek Şartlaw teoriäse, Cihannıñ bertuqatwsız cäyelä baruwı turında mäglümätneñ 14 ğasır elek, teleskoplar bulmağan çorda iñderelgän Qöräni Kärimdä buluwı üze ber moğciza tügelme. Andıy mogcizalar bixisap.

Menä şul turıda, İslamnıñ Fängä bulğan mönäsäbäte xaqında min xäbärçebez Räfis Cämdixannı Tatarstannıñ berär din ähele belän küreşep söyläşergä ütendem. Räfis Tatarstan möselmannarı Diniä nazäräteneñ Ğolämä Şurası räise Ramil xäzrät Yonıs belän äñgämä qordı. Xäzer süzne aña biräm.

Audio (Räfis Cämdixan)

Ramil xäzrät belän kileşmäw awır. Beryaqtan İslam - dönya mödäniätenä ğäcäyep zur öleş kertkän. İslamnıñ Fängä, mägrifätkä, hättä demokratiägä qaraşı uñaydan uñay. Alay busla, Ramil xäzrät telgä alğan “qalışunıñ” säbäpläre närsä soñ. Döresen äytäm, bu sorawğa anıq cawabım yuq. Läkin, şul xaq, säbäbe – İslam, yä isä Qör’än tügel. Matematiklar äytmeşli, monı ber-ike kontrmisal belän isbatlap bula. Berençedän, artta qalğan dip sanalğan xalıqlar arasında möselman bulmağannarı citärlek, äytik şul uq Afrika xalıqları. İkençedän, zamança texnologiä belän qul totışıp atlağan islam däwlätläre bar. İgtibar itkänegez barmı, İnternetta İslamğa bağışlanğan sifatlı säxifälär küp. (Ni ayanıç, tatar telendä bulmasa da). Ägär İslam täräqqiätkä qarşı bulsa alar bulır ideme?..

Bu säxifälärdä canıñ ni teli şunı tabıp bula. Dönyanıñ berär tişegendä, äytik Pragada islam üzäge ezliseñme, yä isä, säxär, iftar sägätläre kiräkme. Räxim it: www.islamicfinder.com. Yäşägän ileñne, şähär- awılıñnı äytäseñ dä, bu urınnıñ geografik koordinatlarınnan çığıp maxsus programma säxär, iftar, namaz waqıtların tögäl itep xisaplap çığara. Ni ğäcäp, şuşı inliz telle säxifädä, Tatarstannıñ xättä iñ keçkenä awılları bar.

Şuşı berençe qaraşqa waq misalnı İslamnıñ Fän häm zamança texnologiä belän xemättäşlek modele dip qarap bula. Äytkändäy, ul bezneñ millätkä dä bik turı kilä. “Ber yaqtan tarixıbız İslam belän bäyle, ikençe yaqtan, yäşäw räweşebez könbatışqa tartımraq. Sivizatsiälär bäreleşä başlasa, bez tatar-başqorqa nişlärgä?” dip soradı ber tanışım. Minemçä, berni eşlämäskä, döresräge, tamırıñnı onıtmıyça, täqärriy itüeñne däwam itergä. Här mädäniätneñ uñay yağı bar, menä şunı iskä alıp üzeñneken üsterergä. Ğadiläşterep äytkändä, bolay: Qöränne ğäräp xärefläre belän uqırğa, urıs kürşeñ belän kiril xärefläre belän söyläşergä, ä inde ana teleñdä häm İnternetta latin xärefläre belän yazırğa. Şunıñ belän şul. Bügengä min sezneñ belän xuşlaşam xörmätle tıñlawçılar. Totqan urazalarığız qabul bulsın. İsän saw bulığız!
XS
SM
MD
LG