Accessibility links

Кайнар хәбәр

Quşma Ştatlar Tönyaq Koreanıñ atom programmasın yañartu qararına cawap äzerli


Ğiraq belän Quşma Ştatlar arasında qarşılıq däwam itkän ber mäldä “zolım küçärenä” kergän tağın ber il, Tönyaq Korea, atom programmasın yañartıp cibärüen iğlan itte. Amerikan räsmiläre üz tarafdarları belän cawap çaraları turında söyläşülär başladı. Senatnıñ tışqı bäyläneşlär komitetı räise Joseph Biden Tönyaq Koreanı Ğiraqtan da yamanraq yanaw dip atadı.

Tönyaq Korea räsmiläre atom programmasın yañartıp cibärü niäte turında ber atna elek iğlan itkän ide. Uzğan yäkşämbedä başqala Pxenyan’nan tönyaqqa taba urnaşqan Yongbyon stansiäsendä konkret ğämällär kürelä başladı.

8 yıl elek Tönyaq Koreanıñ atom programması tiräsendäge ğawğa näq menä şul Yongbyon stansiäsennän qupqan ide. Quşma Ştatlar häm başqa illärneñ köçle basımınnan soñ Korea räsmiläre ğäyräte 5 megawatt bulğan reaktornı tuñdırırğa kileşte. 1994-tä ireşelgän kileşüdä Pxenyan qurqınıçsız, ışanıçlı reaktor tözi, ä anıñçı başqa illärdän neft yärdäme alıp tora dielgän ide.

Şuşı yıl başında Amerikan belgeçläre Koreanıñ bayıtılğan uran yasap-yatuın açıqladı. Räsmi Pxenyan kileşüne bozuwın tanığannan soñ Quşma Ştatlar, Könyaq Korea, Yaponiä häm Yevropa Berlege Tönyaq Koreağa digän yärdämen tuqtatırğa buldı.

1994-nçe yıl kileşüe nigezendä Berläşkän Millätlär Oyışması Yongbyon reaktorına küzläw äsbapları urnaştırğan ide. Üzğan yäkşämbedä Korea räsmiläre şul kameralarnı sütä başlağan. Monnan tış qullanılğan yağulıq saqlanğan bülmä işeklärennän möherlär alına. Tönyaq Koreanıñ räsmiläre äytüenä qarağanda, alar atom reaktorın eşkä cigep, elektr energiäse citeşterergä cıyına. Tönyaq Koreanıñ räsmi xäbärlär agentlığı belderüendä äytelgänçä, Atom stansiäsen eşkä cigü turındağı xäbärgä Xalıqara Atom Energiäse Agentlığı bernindi reaksiä kürsätmägän. Şuña kürä Pxenyan küzläw äsbapların sütä başlağan.

BMO belgeçläre mäglümätenä qarağanda, Yongbyon atom stansiäsendä zur külämdä qullanılğan yağulıq saqlana. Ä bu qullanılğan yağulıqta, zur külämdä plutonium bar. Xalıqara Atom Energiäse Agentlığı başlığı Möxämmät Äl-Baradei bu uñaydan tirän borçılu belderde. Quşma Ştatlar däwlät departamentı süzçese Lou Fintor Tönyaq Koreanıñ soñğı ğämäle energiä buldıru niäte belän bäyle tügel, yağulıq qaldıqlarınıñ elektrğa ber bäyläneşe dä yuq dip äytte.

Senatnıñ Tışqı bäyläneşlär komitetı räise, urınınnan kitärgä cıyınsa da, däräcäle senator sanalğan Joseph Biden Tönyaq Koreanı Ğiraqtan da qurqınıçraq yanaw dip atadı. Yäkşämbedä Fox News kanalında çığış yasap, Biden xäzerge mizgeldä Pxenyan Quşma Ştatlarğa Saddam Xösäyennän dä zurraq qurqınıç tudıra dip äytte.

Şuşı wazğiätne çişü maqsatında däwlät sekretare Colin Powell uzğan yäkşämbedä telefon aşa Qıtay, Könyaq Korea, Rusiä häm Yaponiä räsmiläre belän söyläşülär alıp bardı. Bu söyläşülärneñ eçtälege älegä bilgesez. Däwlät departamentı süzçese Lou Fintor süzlärençä, Quşma Ştatlar Tönyaq Korea üz östenä alğan xalıqara yöklämälärne ütär dip kötte. Şuña basım yasıysım kilä, bez Koreağa üz yöklämälären ütäter öçen nindi dä bulsa taşlamalar yasarğa cıyınmıybız, dide ul.

Könyaq Koreağa kilgändä, uzğan atnada anda yaña prezident saylandı. Liberal qaraşta torğan 56 yäşlek Roh Moo-hyun Tönyaq kürşe belän yaxşı mönäsäbätlär qoru tarafdarı. Xäzer ul wazifadan kitüçe prezident Kim Dae-jung belän bu mäsälädä söyläşülär alıp bara. Korea matbuğatı yazuınça, Tönyaq Korea mäsäläse yaña saylanğan Roh öçen berençe sınaw bulıp toraçaq.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG