Şunnan soñ deputatlar kön tärtibeneñ iñ möhim mäs’äläläreneñ berse, Tatarstan xalıqları telläre turındağı qanun ütäleşen tikşerügä küçtelär. Premyer-ministr urınbasarı Zilä Wälieva älege qanun qabul itelgännän birle 10 yılda eşlängän eşlärne barladı. Mäğlüm ki, 1994 yılda älege qanunğa nigezläp, respublikada tellärne üsterü turında maxsus programma qabul itelgän ide. Şuşı programmanı ütäw niçek bara soñ? Älbättä, berençe çiratta, mäğärif, tatarça uqıtu tarmağı telgä alındı. Ägär dä sannarğa kilsäk, xäzer respublikada yäşäwçe tatar balalarınıñ 50% artığı tatar mäktäplärendä häm tatar sıynıflarında belem ala. Un yıl elek älege kürsätkeç 20% ide. Üzgärtep qoru yıllarına qädär 7% qına buldı, dielde dokladta. Dokladta şulay uq tatar telen ğämälgä quyuda bik küp eşlär başqarğan yuğarı uqu yortları ataldı. Respublikada däwlät tellären üsterügä zur öleşne şähär xakimiätläre, bigräk tä Qazan şähäre xakimiäte kertte. Mäğlüm ki, Qazan şähäreneñ däwlät tellären üsterü buyınça maxsus programması bar häm bu programmanı ütäwgä şähär büdjetınnan 1% külämendä aqça bülenep birelä. Şulay da, dokladnıñ küp öleşe eşlänmägän eşlärgä häm citeşsezleklärgä bağışlandı.
Şulay itep, qanunnarğa häm programmalarğa qaramastan tatar telen qullanu dairäse kiñäymägän. Barı tik ike däwlät telen dä beläbez dip iğlan itüçelär sanı ğına artqan.
Doklad xaqında fiker alışularda da tänqit süzläre köçleräk yañğıradı. Xalıq deputatı İndus Tahirov eşlär elekke zamannarda Rawil Fäyzullin ber şiğerendä yazğança, “minem telemdä parlamentlar söyläşmi, suğış iğlan itelmi, kapitulyätsiä yasalmıy, ul bik tıynaq, minem telemdä ikmäk üsä, tire ilänä, neft' tabıla, söt sawıla” digän süzlärdän yıraq kitmäde, dip sanıy. Tatar tele däwlät telenä äylänü öçen ul xakimiätneñ xalıq belän aralaşu telenä äwerelergä tieş. Deputat monnan soñ Däwlät Şurası sessiälären ike däwlät telendä dä alıp barırğa täqdim itte.
Däwlät Şurasınıñ fän, mäğärif, mädäniät, milli mäs'älälär komissiäse räise Razil Wälievneñ çığışı konstruktiv tänqitle buldı.
AUDİO. (Razil Wäliev çığışında zaman taläpläre tellär turındağı qanunğa östämälär kertüne sorıy, dip belderä. Ul citäklägän komissiä älege tözätmälärne äzerlägän.)
Möhim mäs'älä tikşerel gändä, ğädättägeçä, fiker alışularnı prezident Mintimer Şäymiev yomğaqladı. Anıñ fikerençä, Mäskäw tarafınnan milli mäs'älälärdä, mädäniät, tel, alfavit mäs’älälärendä federal' üzäktän basım artu hiç tä başqarası eşlärne yartı yulda tuqtatabız, çigenäbez digän süz tügel.
Prezidentnıñ çığışınnan soñ doklad buyınça fiker alışular tämamlandı häm deputatlar qarar qabul ittelär. Älege qararda närsälär bar soñ? Deputat Razil Wälievneñ “Azatlıq” radiosı öçen birgän interviewsınnan ber özek.
AUDİO: (Razil Wäliev tatar telen üsterü programmasınıñ urtası, yäğni mäktäplärdä tatar telen öyrätü ütälgän, a başı, yäğni balalarğa ana tellären balalar baqçalarında öyrätü häm axırı, yuğarı uqu yortlarında tatarça uqıtu üzläşterelmägän, dip sanıy. Şulay uq däwlät oyışmalarında, zavod-fabrikalarında tatar tele däwlät tele däräcäsenä quyılmağan. Şuña kürä Däwlät Şurasınıñ fän, mäğärif, mädäniät häm milli mäs'älälär komissiäse Tatarstan xalıqları telläre turındağı qanunğa östämälär äzerlägän häm bu östämälär 2003 yıl başında Däwlät Şurası sessiäse qaramağına kertelä. Şulay uq Razil Wäliev Rusiä Däwlät Dumasınıñ kirillitsa qullanu turındağı tözätmäne raslawçı qanunda ägär dä töbäklär, respublikalar başqa alfavit qullanırğa teläsä, qanun proektnı başlanğıçı belän çığarğa xoquqlı digän maddäsennän faydalanıp, 1999 yılda Tatarstan Däwlät Şurası qabul itkän latin imlasın tergezü turındağı qanunnıñ Däwlät Duması qaramağına tapşırılğanı turında söyli.
Sişämbe könne Tatarstan Däwlät Şurasınıñ XIII plenar sessiäse, nihayät, eşen tämamladı. XIV sessiä yaña yıldan soñ, häm ul çirattantış bula. Anda Rusiä baş prokurorınıñ urınbasarı Zvyaginsevnıñ protestları qaralaçaq. Şunısı qızıq, bıyılnıñ soñğı sessiäseneñ soñğı minutlarında da deputatlar tağın ber qabat däwlät telläre, ike tellelek problemaların iskä töşerdelär. Däwlät Şurası räise Färit Möxämmätşinnıñ yomğaqlaw süze aldınnan deputat Sergey Oskolok menä monda jurnalistlar häm qayber deputatlar taralaşıp bette inde, ämma latinnı tıyuçı Tatarstanğa qarşı qabul itelgän tözätmä - ul Kareliä xalqın üz tellären däwlät telen itü mömkinlegennän mäxrüm itte bit, digän replika yasadı. Menä şulay, Tatarstannıñ xalıq deputatları da iske yıl belän xuşlaştılar, yomğaqlar yasadılar, läkin iske yıl problemalarınıñ da yaña yılğa küçäçäge inde kön kebek açıq.
Yunıs Ätnäle, Qazan
Şulay itep, qanunnarğa häm programmalarğa qaramastan tatar telen qullanu dairäse kiñäymägän. Barı tik ike däwlät telen dä beläbez dip iğlan itüçelär sanı ğına artqan.
Doklad xaqında fiker alışularda da tänqit süzläre köçleräk yañğıradı. Xalıq deputatı İndus Tahirov eşlär elekke zamannarda Rawil Fäyzullin ber şiğerendä yazğança, “minem telemdä parlamentlar söyläşmi, suğış iğlan itelmi, kapitulyätsiä yasalmıy, ul bik tıynaq, minem telemdä ikmäk üsä, tire ilänä, neft' tabıla, söt sawıla” digän süzlärdän yıraq kitmäde, dip sanıy. Tatar tele däwlät telenä äylänü öçen ul xakimiätneñ xalıq belän aralaşu telenä äwerelergä tieş. Deputat monnan soñ Däwlät Şurası sessiälären ike däwlät telendä dä alıp barırğa täqdim itte.
Däwlät Şurasınıñ fän, mäğärif, mädäniät, milli mäs'älälär komissiäse räise Razil Wälievneñ çığışı konstruktiv tänqitle buldı.
AUDİO. (Razil Wäliev çığışında zaman taläpläre tellär turındağı qanunğa östämälär kertüne sorıy, dip belderä. Ul citäklägän komissiä älege tözätmälärne äzerlägän.)
Möhim mäs'älä tikşerel gändä, ğädättägeçä, fiker alışularnı prezident Mintimer Şäymiev yomğaqladı. Anıñ fikerençä, Mäskäw tarafınnan milli mäs'älälärdä, mädäniät, tel, alfavit mäs’älälärendä federal' üzäktän basım artu hiç tä başqarası eşlärne yartı yulda tuqtatabız, çigenäbez digän süz tügel.
Prezidentnıñ çığışınnan soñ doklad buyınça fiker alışular tämamlandı häm deputatlar qarar qabul ittelär. Älege qararda närsälär bar soñ? Deputat Razil Wälievneñ “Azatlıq” radiosı öçen birgän interviewsınnan ber özek.
AUDİO: (Razil Wäliev tatar telen üsterü programmasınıñ urtası, yäğni mäktäplärdä tatar telen öyrätü ütälgän, a başı, yäğni balalarğa ana tellären balalar baqçalarında öyrätü häm axırı, yuğarı uqu yortlarında tatarça uqıtu üzläşterelmägän, dip sanıy. Şulay uq däwlät oyışmalarında, zavod-fabrikalarında tatar tele däwlät tele däräcäsenä quyılmağan. Şuña kürä Däwlät Şurasınıñ fän, mäğärif, mädäniät häm milli mäs'älälär komissiäse Tatarstan xalıqları telläre turındağı qanunğa östämälär äzerlägän häm bu östämälär 2003 yıl başında Däwlät Şurası sessiäse qaramağına kertelä. Şulay uq Razil Wäliev Rusiä Däwlät Dumasınıñ kirillitsa qullanu turındağı tözätmäne raslawçı qanunda ägär dä töbäklär, respublikalar başqa alfavit qullanırğa teläsä, qanun proektnı başlanğıçı belän çığarğa xoquqlı digän maddäsennän faydalanıp, 1999 yılda Tatarstan Däwlät Şurası qabul itkän latin imlasın tergezü turındağı qanunnıñ Däwlät Duması qaramağına tapşırılğanı turında söyli.
Sişämbe könne Tatarstan Däwlät Şurasınıñ XIII plenar sessiäse, nihayät, eşen tämamladı. XIV sessiä yaña yıldan soñ, häm ul çirattantış bula. Anda Rusiä baş prokurorınıñ urınbasarı Zvyaginsevnıñ protestları qaralaçaq. Şunısı qızıq, bıyılnıñ soñğı sessiäseneñ soñğı minutlarında da deputatlar tağın ber qabat däwlät telläre, ike tellelek problemaların iskä töşerdelär. Däwlät Şurası räise Färit Möxämmätşinnıñ yomğaqlaw süze aldınnan deputat Sergey Oskolok menä monda jurnalistlar häm qayber deputatlar taralaşıp bette inde, ämma latinnı tıyuçı Tatarstanğa qarşı qabul itelgän tözätmä - ul Kareliä xalqın üz tellären däwlät telen itü mömkinlegennän mäxrüm itte bit, digän replika yasadı. Menä şulay, Tatarstannıñ xalıq deputatları da iske yıl belän xuşlaştılar, yomğaqlar yasadılar, läkin iske yıl problemalarınıñ da yaña yılğa küçäçäge inde kön kebek açıq.
Yunıs Ätnäle, Qazan
