Accessibility links

Кайнар хәбәр

Äfğänstan prezidentı Xämit Karzai üzäk xakimiätne nığıtu öçen çaralar kürä


Uzğan cäydä Äfğänstannıñ olı mäclese Loya Cirğada prezident itep saylanğan Xämit Karzai äkerenläp üzäk xökümätne nığıtu, töbäklärdäge uzbaş xakimlek itüçe xärbi citäkçelärne qoralsızlandıru häm buysındıru öçen çaralar kürä. Bu eştä aña Quşma Ştatlar häm Berläşkän Millätlär oyışması yardäm itä.

Karzai prezident itep saylanğannan birle Könbatış häm Äfğän küzätüçeläre anı suğış çuqmarlarında, tögälräge cirle üzbaş xärbi citäkçelär xakimiätenä çik quyarğa telämäwdä ğäyepläp kilde. Nihayät dikäbr ayında Karzai alarnı iyün ayına qädär qoralların tapşırırğa çaqırdı häm moña ireşü öçen üz xakimiäten nığıtırğa wäğdä birde. Ul xakimiätneñ köçsezlege üzäkkä küp kenä töbäklärdäge üzbaş xärbi citäkçelärgä qarşı çaralar kürüne qıyınlaştıra dide. Dikäbr ayında Karzai jurnalistlarğa bu xärbi citäkçelär üzäktän başqa üz urınnarında qala almiaçaqların belälär häm alar üzäkkä qarşı çığarlıq köçkä iä tügellär dip belderde.

Suğış çuqmarlarına qarşı çaralar kürügä kereşer aldınnan ul üz xakimiäten şikle xezmätkärlärdän çistartu eşen başladı. Dikäbr ayında ul töbäklärdäge 29 räsmine korrupsiä ğäyebe belän wazıyfalarınnan aldı häm töbäklärdäge üzbaş xärbi citäkçelärgä beryulı säyäsi häm xärbi wazıyfalar biläwne tıyuçı qarar çığardı. Ämma suğış çuqmarlarınnan qotılu öçen Karzaiğa töbäklärdä çaralar kürü genä citmiäçäk, üz xökümätenä dä zur üzgäreşlär kertergä turı kiläçäk. Çönki cäyen prezident bulıp saylanğannan soñ ul xökümätkä dä berniçä şundıy xärbi citäkçene alğan ide. Şularnıñ berse, milläte belän üzbäk Abdul Räşit Dostum küp kenä wäxşileklär qıluda häm korrupsiädä ğäyeplänä. Karzai alarnı xökümätkä aluına ükenmäsä dä, bu turıda “säyäsiläşterep äytkändä, xalıq bezdän aldaraq bara, bezgä bik zur taläplär quya häm üzäk xakimiät zarurlığın añlıy” dide.

Ämma älegä Karzainıñ bu yünäleştäge eşçänlege bik ük uñışlı barmıy. Töbäklärdäge distäläp räsmi wazıyfasınnan kitüdän baş tarttı. Kunduz töbägendä General Möxämmät Daud 6 meñläp qoralnı BMO xezmätkärläre yardäme belän cıydı. Hirat töbägendäge üzbaş xärbi citäkçe İsmail Xan üzeneñ 25 meñlek ğäskären qoralsızlandırudan baş tarttı. Qayber xärbi citäkçelär anıñ yä säyäsi ölkäne, yä xärbi xezmätne saylaw taläben qabul itsä dä başqaları bu qararnı işetmämeşkä salıştı.

Äfğänstandağı bu elekke suğış çuqmarların awızlıqlawğa yardäm itü öçen Quşma Ştatlarğa da üz säyäsäten üzgärtergä turı kiläçäk. 2001-nçe yılnıñ közendä Talibanğa qarşı suğışta Amerika Dostumnı häm başqa suğış çuqmarların yaqlap çıqtı. Belgeçlär Amerika äl-Qaidägä qarşı suğış xaqına äle dä bu xärbi citäkçelärneñ ğäskärlärenä aqça tüli dip isäpli. Küptän tügel Karzainıñ yaqın yardämçelärennän berse “AQŞ yardämne suğış çuqmarları belän xökümät arasında bülmiçä xökümätene genä yaqlawçı yaña strategiä qabul itärgä tieş” dip belderde.

AQŞ räsmiläre Karzainıñ dikäbrdäge ilküläm armiä tözü turındağı wäğdäsen xuplap çıqtı. Ämma älegä Äfğänstan saqlanu ministrlığı bu eşne suza kilä. 70 meñ soldattan tözelergä tieşle yaña armiädä älegä 2 meñ keşe genä künegülär ütte. AQŞ bu eşne tizlätü öçen Saqlanu ministrlığın üzgärtergä çaqıra, ministr Möxämmät Fähimnän armiädäge kimendä 33 yuğarı citäkçene başqa millät wäkilläre belän almaştırunı sorıy. Fähim mondıy üzgäreşlärgä äzer buluın belderä, ämma küzätüçelär Fähim armiädä milli balans buldırğançı suğış çuqmarları bu eşkä üz qulların tığıp ölgeräçäk dip isäpli.

Fähim belän Karzai suğış çuqmarlarınıñ qarşılığın kimetep kürsätergä tırışsa da, çınlıqta alarnı qoralsızlandıru bik qıyın eş bulırğa oxşağan. Çönki biredä härkem qoralğa iä häm härkem üzen soldat itep kürsätep rişwät alırğa tırışa. Qoral belän cıyılğan yıllıq aqçalar qoralsızlandıruğa birelgän aqçalardan ällä ni kim tügel. Xalıqara küzätüçelär mart ayına Äfğänstanda 50 meñläp keşe genä qoralsızlandırılır, yäğni Fähim quyğan maqsatnıñ çirege genä ütäler dip isäpli.

Naif Aqmal, Praga
XS
SM
MD
LG