Küptän tügel Tönyaq Korea 1994-nçe yıldağı kileşü nigezendä tuqtatılğan atom reaktorın eshlätä başlawğa kereşkän ide. Belgeçlär fikerençä bu reaktor belän cäygä qädär berniçä atom bombası yasap bulaçaq. AQŞ räsmiläre moñarçı da Pxenyanyannıñ ber yäki ike keçkenä atom bombası bar dip isäpläwläre turında beldergän ide. Uzğan közdä isä Pxenyan xalıqara kileşülärne bozıp atom qoralları öçen bayıtılğan uran citeşrerü programması qabul itüen tanıdı.
Tönyaq Korea Amerikanıñ Buş tarafınnan “zolım küçäre” dip atalğan däwlätlärgä höcüm itü mömkinlegennän saqlanu öçen atom qoralları yasarğa mäcbürbez dip belderä. Tönyaq Korea xäzerge wäzğiättän çığu öçen turıdan-turı söyläşülär ütkärüne häm Waşington belän üzara höcüm başlamaw turında kileşü imzalawnı taläp itä. Waşington isä, bu täqdimnärne kire qağıp, eş Amerikanıñ höcüm itü-itmäwendä tügel, ä Tönyaq Koreanıñ atom qoralları turındağı BMO kileşülären ümämäwendä dip täqrarlıy. Prezident Buş Tönyaq Korea citäkçese Kim Joñ İlğa Amerikadan qurqırğa kiräkmi, ul barı tik Pxenyan imzalağan xalıqara atom kileşülären gena ütärgä tieş dide.
AUDİO: Min Koreağa barıp Quşma Ştatlarnıñ Tönyaq Koreağa höcüm itärgä ciınmawı turında açıq itep äyttem. Min anı näq şunda äyytem. Kim Joñ İlneñ kürşesendä, äytkänemçä, açıq itep, bez sezgä höcüm itmiäçäkbez dip belderdem. Häm min monı tağın ber qabatlıym. Bez Tönyaq Koreağa höcüm itärgä ciınmıybız.
Waşingtondağı söyläşülärdä Könyaq Korea Amerikanıñ Pxenyanğa iminlek garantiäläre birüen häm Pxenyannı buşlay neft’ belän tä’min itüne yañartırğa wäğdä birüen sorıy. 1994-nçe yılda Tönyaq Korea üzeneñ atom reaktorların Amerikadan buşlay neft’ alu häm ciñel su belän eşläwçe imin atom elektr stansiäläre alu şartı belän tuqtatqan ide. Uzğan közdä Amerika Tönyaq Koreağa neft’ cibärüne tuqtattı.
Waşintonda öç il wäkilläre Pxenyannı atom programmalarınnan baş tartuğa mäcbür itü öçen basım yasaw turında kiñäşläşkändä, Venada BMO-nıñ xalıqara atom energetikası agentlığı şurası Tönyaq Koreağa tikşerüçelärne qaytaru taläbe belän rezolütsiä qabul itte. Uzğan ayda Yoñbyon reaktorın eşlätä başlawğa kereşer aldınnan Tönyaq Korea andağı BMO küzätü cihazların urınnarınnan alıp, agentlıqnıñ tikşerüçelären çığarıp cibärgän ide. 35 däwlät wäkillärennän torğan idarä şurası qabul itkän rezolütsiä Pxenyannıñ bu ğämällären ğäyepläp çığa. Xalıqara atom energetikası Agentlığı citäkçese Äl Baraday Tönyaq Korea Bu resolütsiägä berniçä atna eçendä cawap birergä tieş dide. Tönyaq Koreağa üz yöklämälären ütäw öçen soñğı mömkinlek birelä, ul alarnı ütäwen kürsätkännän soñ ğına söyläşülär däwam itäçäk dide Äl-Baraday.
AUDİO: Xalıqara cämäğätçelek şantaj yäki yanaw astında söyläşügä äzer tügel. Tönyaq Korea başta üzeneñ xalıqara yöklämälären ütärgä tieş. Alar üz yöklämälären, bigräk tä üzläre imzalağan iminlek saqlaw kileşüen ütäsä, alar öçen tünnel axırında yaqtılıq kürençäk.
Äl Baraday ägär dä Pxenya yöklämälären ütämäsä bu mäs’äläne BMO iminlek Şurasına täqdim itäçägen belderde. Ul çaqta İminlek Şurası Tönyaq Koreağa xakimiätlärenä qarata çikläwlär yäki başqa cäza çaraları turında qarar çığarırğa mömkin.
Bügen Tönyaq Koreanıñ räsmi xäbär agentlığı uzğan ayda Yämän yanında Tönyaq Koreanıñ qoral taşuçı korabın totqarlawnı Waşintonnıñ Tönyaq Koreağa qarata izolyatsiä strategiäseneñ ber öleşe dip bäyäläde. Agentlıq “çikläwlär suğış başlanunı añlataçaq, ä suğış räximlelek digän närsäne belmi” dip yazıp çıqtı.
Naif Aqmal, Praga.
Tönyaq Korea Amerikanıñ Buş tarafınnan “zolım küçäre” dip atalğan däwlätlärgä höcüm itü mömkinlegennän saqlanu öçen atom qoralları yasarğa mäcbürbez dip belderä. Tönyaq Korea xäzerge wäzğiättän çığu öçen turıdan-turı söyläşülär ütkärüne häm Waşington belän üzara höcüm başlamaw turında kileşü imzalawnı taläp itä. Waşington isä, bu täqdimnärne kire qağıp, eş Amerikanıñ höcüm itü-itmäwendä tügel, ä Tönyaq Koreanıñ atom qoralları turındağı BMO kileşülären ümämäwendä dip täqrarlıy. Prezident Buş Tönyaq Korea citäkçese Kim Joñ İlğa Amerikadan qurqırğa kiräkmi, ul barı tik Pxenyan imzalağan xalıqara atom kileşülären gena ütärgä tieş dide.
AUDİO: Min Koreağa barıp Quşma Ştatlarnıñ Tönyaq Koreağa höcüm itärgä ciınmawı turında açıq itep äyttem. Min anı näq şunda äyytem. Kim Joñ İlneñ kürşesendä, äytkänemçä, açıq itep, bez sezgä höcüm itmiäçäkbez dip belderdem. Häm min monı tağın ber qabatlıym. Bez Tönyaq Koreağa höcüm itärgä ciınmıybız.
Waşingtondağı söyläşülärdä Könyaq Korea Amerikanıñ Pxenyanğa iminlek garantiäläre birüen häm Pxenyannı buşlay neft’ belän tä’min itüne yañartırğa wäğdä birüen sorıy. 1994-nçe yılda Tönyaq Korea üzeneñ atom reaktorların Amerikadan buşlay neft’ alu häm ciñel su belän eşläwçe imin atom elektr stansiäläre alu şartı belän tuqtatqan ide. Uzğan közdä Amerika Tönyaq Koreağa neft’ cibärüne tuqtattı.
Waşintonda öç il wäkilläre Pxenyannı atom programmalarınnan baş tartuğa mäcbür itü öçen basım yasaw turında kiñäşläşkändä, Venada BMO-nıñ xalıqara atom energetikası agentlığı şurası Tönyaq Koreağa tikşerüçelärne qaytaru taläbe belän rezolütsiä qabul itte. Uzğan ayda Yoñbyon reaktorın eşlätä başlawğa kereşer aldınnan Tönyaq Korea andağı BMO küzätü cihazların urınnarınnan alıp, agentlıqnıñ tikşerüçelären çığarıp cibärgän ide. 35 däwlät wäkillärennän torğan idarä şurası qabul itkän rezolütsiä Pxenyannıñ bu ğämällären ğäyepläp çığa. Xalıqara atom energetikası Agentlığı citäkçese Äl Baraday Tönyaq Korea Bu resolütsiägä berniçä atna eçendä cawap birergä tieş dide. Tönyaq Koreağa üz yöklämälären ütäw öçen soñğı mömkinlek birelä, ul alarnı ütäwen kürsätkännän soñ ğına söyläşülär däwam itäçäk dide Äl-Baraday.
AUDİO: Xalıqara cämäğätçelek şantaj yäki yanaw astında söyläşügä äzer tügel. Tönyaq Korea başta üzeneñ xalıqara yöklämälären ütärgä tieş. Alar üz yöklämälären, bigräk tä üzläre imzalağan iminlek saqlaw kileşüen ütäsä, alar öçen tünnel axırında yaqtılıq kürençäk.
Äl Baraday ägär dä Pxenya yöklämälären ütämäsä bu mäs’äläne BMO iminlek Şurasına täqdim itäçägen belderde. Ul çaqta İminlek Şurası Tönyaq Koreağa xakimiätlärenä qarata çikläwlär yäki başqa cäza çaraları turında qarar çığarırğa mömkin.
Bügen Tönyaq Koreanıñ räsmi xäbär agentlığı uzğan ayda Yämän yanında Tönyaq Koreanıñ qoral taşuçı korabın totqarlawnı Waşintonnıñ Tönyaq Koreağa qarata izolyatsiä strategiäseneñ ber öleşe dip bäyäläde. Agentlıq “çikläwlär suğış başlanunı añlataçaq, ä suğış räximlelek digän närsäne belmi” dip yazıp çıqtı.
Naif Aqmal, Praga.