Dönyada soñğı aralarda, bar tırışlıqların xäzer Ğiraqqa qarşı yaña xalıqara berektäşlek qoruğa ğına yünäldergän Washingtonnıñ, Tönyaq Koreäneñ atom programması tiräsendäge kiyerenkelekkä niçekter bitaraf buluwı turında söyli başlağannar ide. Çınnan da, ber qarasañ, Pxenyannıñ inde safta bulğan atom reaktorın yañadan ğämälgä kertüwe, ballistik raketaların sınawnı yañartırğa teläwe häm bar dönyağa üt çäçü belän yanawı, üzendä Berläşkän Millätlär inspektorların qabul itkän Saddamnan küpkä qurqınıçraq kebek. Läkin şuña da qaramastan amerikan citäkçelege haman da Tönyaq Koreäne barı tik süzdä genä kisätülär belän çiklänep kilde. Häm bu näticädä Amerikanıñ üzendä dä, Washington Pxenyandağı stalinistik xakimiat belän bötenläy eş itä almıy digän ğäyepläwlär çığuğa kiterde. Quşma Ştatlar citäkçelege xäzer wäzğiatne üz faydasına üzgärtügä alındı sıman, maxsus wäkil, däwlät sekretare yardämçese James Kellyneñ şuşı töbäkkä yasağan säfäre häm anıñ Könyaq Koreädä uzğan söyläşüläre şul xaqta söyli. Seulda çaqta ul, ägär dä Tönyaq Koreä üzeneñ atom qoralın buldıru omtılışlarınnan waz kiçsä, Quşma Ştatlar bar dönyanı, anıñ energiä qıtlığın xäl itärgä bulışuğa künderäçäk dip belderde. Bu isä Pxenyan telägenä dä turı kilä, älegä qädär ul, berennän-bere qırısraq wä qurqınıçraq belderülär yasap häm wäzğiatneñ kiyerenkelänä baruwın kürsätergä tırışıp, amerikannarnıñ nihayät üz problemaların xäl itügä cigelüwen telägän ide. Tönyaq Koreädä soñğı yartı ğasır däwamında idarä itkän kommunistik xakimiat ilne şul xälgä kiterde ki, anda xäzer azıq-tölekne dä, yağulıqnı da çittän kertergä kiräk, citmäsä monıñ çığımnarın qaplaw öçen Pxenyannıñ aqçası da yuq. Qızıl yulbaşçı Kim Çen İr bu uñaydan üzençä caylı çişeleş taptı – ul xäzer dönyanı atom qoralı belän örketep ala da, üzen tınıçlandırunıñ şartı itep, Tönyaq Koreägä yardäm kürsätüne quya. Elegräk Washington Pxenyannıñ şulay şartlar quyıp söyläşergä teläwen tulısınça kire qağıp, başta ul üzeneñ atom programmasınnan waz kiçärgä, annarı ğına yardäm turında söyläşülärneñ başlanuwına ömetlänergä tieş dip kilde. Xäzer isä, Kellyneñ Seuldağı oçraşularınnan soñ belgeçlär amerikan yağınıñ qırıslığı yomşara töşte dip belderä. Alar fikerençä, Washingtonğa inde xäzer, Tönyaq Koreäneñ atom programmasınnan waz kiçüwe turında belderü genä dä citä. Älegä qädär Pxenyan, şul programmasınnan waz kiçüneñ şartı itep, üzeneñ Amerika Quşma Ştatları belän, ber-berenä höcüm itmäw kileşüwen imzalawnı quyğan ide. Tönyaq Koreäneñ kommunistik citäkçelege bu taläpneñ iñ yuğarı buluwın añlıy bulsa kiräk, Washingtonnıñ anı qabul itüwe ikele, çönki ul oçraqta kön tärtibenä Koreä yarımutrawında urnaşqan 37 meñläp amerikan ğäskärien çığaru mäs’äläse kütäreläçäk. Moña Quşma Ştatlar da, Könyaq Koreä dä äzer tügel. Süz älegä, Tönyaqqa qarata beraz yomşağraq belderülär yasap, anı üzara aralaşuğa künderü xaqında ğına bara. Gärçä Washingtonnıñ üzendä James Kellyneñ soñğı belderüläre artında bernindi dä, säyäsätne üzgärtü, anı yomşartu bilgeläre yuq, bez xäzer dä, elekke tösle ük, Pxenyannıñ yanawlarına bireşmibez dip belderälär. Bu xaqta düşämbe kiçen Aq yortnıñ matbuğat wäkile Ari Flescher äytte.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga