Rusiäneñ berençe basması çığa başlaw tarixı şaqtıy qızıqlı, mäğlüm ki Petr anı, şul uq yılda nigez salınğan yaña başqalada bastıra häm berençe sannarın xätta üze äzerlärgä bulışa. Vedomosti dip atalğan şuşı basmada nigezdä holland telennän tärcemä itelgän mäqälälär dönya kürä. Artta qalğan pravoslav Rusiäne aldınğı Yewropağa yaqınaytırğa telägän Petr Berençe üzeneñ şuşı radikal’ tırışlıqların tormışqa aşıruğa matbuğatnı da cälep itärgä teli. Ğomumän 300 yıllıq tarixında Rusiädäge matbuğat härzaman diyärlek däwlätneñ üz säyäsäten ütkärü ölkäsendä zur yardämçelärennän berse bula. Şuña kürä dä andağı matbuğat tarixı ul berük waqıtta Rusiädäge senzura tarixı da. Vedomostineñ 300 yıllığı uñayınnan oyıştırılğan maxsus kürgäzmäne açqanda, Mäskäw xökümäteneñ matbuğat eşlären qarawçı maxsus wäkile Aleksandr Muzıkantski da näq şuña iğtibar itte.
Audio
Rusiä belän idarä itüwen liberal’ adımnardan başlağan xakimdarlarğa da soñraq matbuğat ireklegen törleçä qısu xas buldı. Aldınğı fransuz mäğrifätçeläre belän xatlar alışqan Yekaterina İkençe Rusiädäge fäqirlekne tänqitlägän Aleksandr Radiçevnı törmägä utırta, näq şunı uq ul ikençe ber matbağaçı, Nikolay Novikov belän dä eşli. Rusiä jurnalistları arasında ayırım urın alıp torğan Aleksandr Hertsen ğömereneñ şaqtıy öleşen ildän çittä sörgendä ütkärä. Matbuğat öçen iñ awır çor xakimiatkä kommunistlar kilep, uzğan ğasırnıñ 30-nçı yıllarında Stalin zalimiate waqıtına turı kilä. Kompartiäneñ ideologik qoralı buludan Rusiä matbuğatı Mixail Gorbaçovnıñ üzgärtep qoru säyäsäte başlanğannan soñ tuqtıy. Şul çorğa, Könbatıştağı demokratik cämğiattä xörmät itelgän riasızlıq, tarafsızlıq kebek prinsiplarğa Rusiädä xilaflıq qılu xas bulsa da, küp kenä jurnalistlar şul yıllarnı xäzer bik yuqsına. Elegräk telgä alınğan Muzıkantski bu xaqta bolay dip belderä.
Audio
Läkin räsmi wäkil, yäğni xakimiat keşese bularaq Aleksandr Muzıkantski şunda uq, Rusiä matbuğatı ireklek sınawın ütä almadı dip tä östi. Elekke prezident Boris Yeltsin xakimiateneñ soñğı yıllarında ildäge mäğlümat çaraları äkrenläp yaña xakimdar sıynıf, ere eşmäkärlär qulına küçep, nigezdä şularnıñ mänfäğäten qayğırta başladı. Däwlätneñ yaña başlığı, Vladimir Putin isä moñardan üzenä kiräk näticälär yasadı häm matbuğatnı yänä, xakimiatne tänqitläwdän tuqtatıp, anı üz yardämçese, üz qoralı itü çaraların kürä başladı. Şuña kürä Gorbaçovnıñ üzgärtep qoru häm xäbärdarlıq yılları, matbuğat ireklege yağınnan qarağanda küplärdä sağınu xise uyata. Mäskäw Däwlät Universitetınıñ Jurnalistika bülege mödire, kürenekle möğällim Yasen Zasurski.
Audio
Zasurski fikerençä, Rusiädäge jurnalizm tarixı ul ayırım jurnalistlarnıñ senzurağa, däwlät basımına qarşı toru, süz ireklegen saqlap qalırğa tırışu tarixı. Rusiä bıyıl üzendäge berençe basmanıñ ğına tügel, menä şul köräş tarixınıñ da 300 yıllığın bilgeläp ütä.
Kärim Kamal, Praga.
Audio
Rusiä belän idarä itüwen liberal’ adımnardan başlağan xakimdarlarğa da soñraq matbuğat ireklegen törleçä qısu xas buldı. Aldınğı fransuz mäğrifätçeläre belän xatlar alışqan Yekaterina İkençe Rusiädäge fäqirlekne tänqitlägän Aleksandr Radiçevnı törmägä utırta, näq şunı uq ul ikençe ber matbağaçı, Nikolay Novikov belän dä eşli. Rusiä jurnalistları arasında ayırım urın alıp torğan Aleksandr Hertsen ğömereneñ şaqtıy öleşen ildän çittä sörgendä ütkärä. Matbuğat öçen iñ awır çor xakimiatkä kommunistlar kilep, uzğan ğasırnıñ 30-nçı yıllarında Stalin zalimiate waqıtına turı kilä. Kompartiäneñ ideologik qoralı buludan Rusiä matbuğatı Mixail Gorbaçovnıñ üzgärtep qoru säyäsäte başlanğannan soñ tuqtıy. Şul çorğa, Könbatıştağı demokratik cämğiattä xörmät itelgän riasızlıq, tarafsızlıq kebek prinsiplarğa Rusiädä xilaflıq qılu xas bulsa da, küp kenä jurnalistlar şul yıllarnı xäzer bik yuqsına. Elegräk telgä alınğan Muzıkantski bu xaqta bolay dip belderä.
Audio
Läkin räsmi wäkil, yäğni xakimiat keşese bularaq Aleksandr Muzıkantski şunda uq, Rusiä matbuğatı ireklek sınawın ütä almadı dip tä östi. Elekke prezident Boris Yeltsin xakimiateneñ soñğı yıllarında ildäge mäğlümat çaraları äkrenläp yaña xakimdar sıynıf, ere eşmäkärlär qulına küçep, nigezdä şularnıñ mänfäğäten qayğırta başladı. Däwlätneñ yaña başlığı, Vladimir Putin isä moñardan üzenä kiräk näticälär yasadı häm matbuğatnı yänä, xakimiatne tänqitläwdän tuqtatıp, anı üz yardämçese, üz qoralı itü çaraların kürä başladı. Şuña kürä Gorbaçovnıñ üzgärtep qoru häm xäbärdarlıq yılları, matbuğat ireklege yağınnan qarağanda küplärdä sağınu xise uyata. Mäskäw Däwlät Universitetınıñ Jurnalistika bülege mödire, kürenekle möğällim Yasen Zasurski.
Audio
Zasurski fikerençä, Rusiädäge jurnalizm tarixı ul ayırım jurnalistlarnıñ senzurağa, däwlät basımına qarşı toru, süz ireklegen saqlap qalırğa tırışu tarixı. Rusiä bıyıl üzendäge berençe basmanıñ ğına tügel, menä şul köräş tarixınıñ da 300 yıllığın bilgeläp ütä.
Kärim Kamal, Praga.