Ğiraqnıñ küpläp üterü qoralların açıp salu öçen birelgän waqıtı betep kilä dip täqrarlawçı Amerika belän Britaniä bu bik aşığıç häm bar dönyağa qurqınıç tudıruçı närsä, cönki Bağdad üzeneñ ximik yäki biologik qoralların äl-Qaidä terror çeltärenä tapşırırğa mömkin di. Küp kenä başqa illär alay uq qurqırlıq närsä yuq, Ğiraq xökümäte anı terrorçılar öçen tügel, üzendäge ğisyançılarğa yäki kürşe däwlätlärgä qarşı suğış öçen buldırırğa telägän dip isäpli.
Azatlıq radiosı Ğiraqnıñ ximik häm biologik qoralları, häm alarnıñ ni däräcädä qurqınıçlı buluı turında söyläwne sorap Şwetsiädäge Stokholm Xalıqara Tınıçlıq Tikşerenüläre İnstitutınıñ qoral kontrole belgeçe Jean Pascal Zandersqa möräcäğät itte. Zanders Bağdadnıñ biologik qoral programması iñ qurqınıçlısı, çönki bezdä ul turıda bik az, iñ az mäğlümät bar di. Biologik qorallar citeşterü öçen keçkenä genä binalar da yarağanğa häm andıy urınnarnı tabu bik qiın bulğanğa kürä moñarçı Ğiraq biologik qoralların bik uñışlı yäşerep kilde di Zanders
Uzğan atnada, BMO qoral tikşerüçeläre başlığı Hans Blix BMO İminlek Şurasına Bağdad 5 tonna tülämä konsentratı citeşterergä citärlek bakteriälär ürçetü tirälegen saqlap qalğan bulırğa oxşağan dip belderde. Monnan tış, qoral tikşerüçelär Bağdad 1991-nçe yıldağı Farsı qultığı suğışına qädär bulğan 8 meñ yarım litr tülämä virusın yuq itüe turındağı belderüen isbatlarğı tieş dip belderä. Ğiraq şulay uq, 20 meñ litr ağulı botulin häm 10 litr ritsin bakteriälären yuq itkänlegen dä älegä raslamadı. Küp kenä belgeçlär Ğiraqnıñ moñarçı tanığan biologik qoralları, çınlıqta bulğannıñ bik keçkenä genä öleşe dip isäpli.
Zanders, bakteria ürçetü tirälegenä häm bakteriä tuplanmalarına iä buluı ğına näticäle qoralğa iä bulunı añlatmıy, ul bakteriäne telägän urınğa taratu qoralları da bulırğa tieş di. Ä mondıy taratu qorallarınıñ näticälelegen sınaw 90-nçı yıllarda Ğiraq öçen qiın ide.
AUDİO: Niçä keşeneñ yuq iteläçäge bakteriälärne taratu sıyfatına bäyle bulaçaq. Çönki döres taratmağan oçraqta keşelär alarnı sulamıyaçaq, bakteriälär keşelärneñ üpkäsenä kermiäçäk, näticädä tülämä infeksiäse bulmayaçaq. Şuña kürä ul qurqıtu qoralı bularaq qullanıla ala. Ämma anıñ suğış qoralı bularaq ni däräcädä näticäle qullanıla aluı turında äle qayber sorawlar bulırğa mömkin.
Zanders äytüençä, bu qorallarnı ğämäli sınawlar, xärbilärne alar belän eş itärgä öyrätü künegüläre ütkärelgän oçraqta alarnı çit il küzläwçeläre yäki qoral tikşerüçelär kürep alğan bulır ide.
Bağdadnıñ moñarçı biologik qorallar qullanğanlığı mäğlüm bulmasa da, 1980-88 yıllarda İran-Ğiraq suğışında, 88-nçı yılda ilneñ tönyağındağı kördlärgä qarşı ul horcitsa gazı qullanğan ide. Kördlär ul çaqta Ğiraq biologik häm nurlanışlı qorallar da qullanğan bulırğa mömkin di.
Uzğan atnada BMO İminlek Şurasındağı çığışında Blix Ğiraqnıñ İran belän suğış çorınnan qalğan 6500 bombası turında da xisap biräse bar dide. Älege bombalarda horçitsa gazı saqlana ala.
Ğiraqnıñ elektän qalğan başqa ağulı gazları, mäsälän zarin gazı bar ide. Ämma bu gazlar ozaq saqlana almıy. Waqıt ütü belän alarnıñ näticälelege kimi. Zanderis fikerençä, soñğı yıllarda Ğiraq andıy gazlar citeşterü tügel, ä alarnıñ saqlanu möddäten ozaytu maqsatında laborotor tikşerenülär belän şöğellängän bulırğa mömkin.
BMO qoral tikşerüçelärenä östämä waqıt birergä çaqıruçılar Säddam xakimiäte älege küpläp üterü qoralların üz iminlege maqsatında citeşterä, ämma alarnı telägän urınğa iltü qoralları bulmağanğa kürä alarnı yaqın arada ğına berär kürşe däwlätkä qarşı qullana almıy dip isäpli. Zanders, şulay uq, Säddam bu qorallarnı äl-Qaidä kebek başqa ber tarafqa da ışanıp tapşıra almıy, çönki soñınnan alar Säddamnıñ üzenä qarşı qullanılırğa, yäki AQŞqa qarşı qullanılğan oçraqta soñınnan tikşerüçelärne häm üç aluçılarnı Bağdadqa kiterergä mömkin di.
AQŞ räsmiläre isä bu fiker belän kileşmi häm Bağdad üzeneñ ximik, biologik qoralların terrorçı törkemnärgä birergä mömkin dip täqrarlıy. Xäzer BMO qoral tikşerüçelärenä Ğiraqta üz eşlären däwam itärgä östämä waqıt birü mäs’äläse Waşingtonnıñ başqa illärne aşındıra alu-almawına bäyle bulırğa mömkin. Uzğan atnada AQŞ Prezidentı George Bush küzläw mäğlümätläre häm başqa çığanaqlardan alınğan dälillär Ğiraqnıñ terrorçı oyışmalar, şul isäptän, äl-Qaidä äğzaları belän bäyläneşe buluın kürsätä dide. 5-nçe fevral’dä AQŞ däwlät sekretare Colin Powell BMO İminlek Şurasında çığış yasap xalıqara cämäğätçelekkä Ğiraq turında yaña mäğlümätlär birergä ciına. Naif Aqmal, Praga
Azatlıq radiosı Ğiraqnıñ ximik häm biologik qoralları, häm alarnıñ ni däräcädä qurqınıçlı buluı turında söyläwne sorap Şwetsiädäge Stokholm Xalıqara Tınıçlıq Tikşerenüläre İnstitutınıñ qoral kontrole belgeçe Jean Pascal Zandersqa möräcäğät itte. Zanders Bağdadnıñ biologik qoral programması iñ qurqınıçlısı, çönki bezdä ul turıda bik az, iñ az mäğlümät bar di. Biologik qorallar citeşterü öçen keçkenä genä binalar da yarağanğa häm andıy urınnarnı tabu bik qiın bulğanğa kürä moñarçı Ğiraq biologik qoralların bik uñışlı yäşerep kilde di Zanders
Uzğan atnada, BMO qoral tikşerüçeläre başlığı Hans Blix BMO İminlek Şurasına Bağdad 5 tonna tülämä konsentratı citeşterergä citärlek bakteriälär ürçetü tirälegen saqlap qalğan bulırğa oxşağan dip belderde. Monnan tış, qoral tikşerüçelär Bağdad 1991-nçe yıldağı Farsı qultığı suğışına qädär bulğan 8 meñ yarım litr tülämä virusın yuq itüe turındağı belderüen isbatlarğı tieş dip belderä. Ğiraq şulay uq, 20 meñ litr ağulı botulin häm 10 litr ritsin bakteriälären yuq itkänlegen dä älegä raslamadı. Küp kenä belgeçlär Ğiraqnıñ moñarçı tanığan biologik qoralları, çınlıqta bulğannıñ bik keçkenä genä öleşe dip isäpli.
Zanders, bakteria ürçetü tirälegenä häm bakteriä tuplanmalarına iä buluı ğına näticäle qoralğa iä bulunı añlatmıy, ul bakteriäne telägän urınğa taratu qoralları da bulırğa tieş di. Ä mondıy taratu qorallarınıñ näticälelegen sınaw 90-nçı yıllarda Ğiraq öçen qiın ide.
AUDİO: Niçä keşeneñ yuq iteläçäge bakteriälärne taratu sıyfatına bäyle bulaçaq. Çönki döres taratmağan oçraqta keşelär alarnı sulamıyaçaq, bakteriälär keşelärneñ üpkäsenä kermiäçäk, näticädä tülämä infeksiäse bulmayaçaq. Şuña kürä ul qurqıtu qoralı bularaq qullanıla ala. Ämma anıñ suğış qoralı bularaq ni däräcädä näticäle qullanıla aluı turında äle qayber sorawlar bulırğa mömkin.
Zanders äytüençä, bu qorallarnı ğämäli sınawlar, xärbilärne alar belän eş itärgä öyrätü künegüläre ütkärelgän oçraqta alarnı çit il küzläwçeläre yäki qoral tikşerüçelär kürep alğan bulır ide.
Bağdadnıñ moñarçı biologik qorallar qullanğanlığı mäğlüm bulmasa da, 1980-88 yıllarda İran-Ğiraq suğışında, 88-nçı yılda ilneñ tönyağındağı kördlärgä qarşı ul horcitsa gazı qullanğan ide. Kördlär ul çaqta Ğiraq biologik häm nurlanışlı qorallar da qullanğan bulırğa mömkin di.
Uzğan atnada BMO İminlek Şurasındağı çığışında Blix Ğiraqnıñ İran belän suğış çorınnan qalğan 6500 bombası turında da xisap biräse bar dide. Älege bombalarda horçitsa gazı saqlana ala.
Ğiraqnıñ elektän qalğan başqa ağulı gazları, mäsälän zarin gazı bar ide. Ämma bu gazlar ozaq saqlana almıy. Waqıt ütü belän alarnıñ näticälelege kimi. Zanderis fikerençä, soñğı yıllarda Ğiraq andıy gazlar citeşterü tügel, ä alarnıñ saqlanu möddäten ozaytu maqsatında laborotor tikşerenülär belän şöğellängän bulırğa mömkin.
BMO qoral tikşerüçelärenä östämä waqıt birergä çaqıruçılar Säddam xakimiäte älege küpläp üterü qoralların üz iminlege maqsatında citeşterä, ämma alarnı telägän urınğa iltü qoralları bulmağanğa kürä alarnı yaqın arada ğına berär kürşe däwlätkä qarşı qullana almıy dip isäpli. Zanders, şulay uq, Säddam bu qorallarnı äl-Qaidä kebek başqa ber tarafqa da ışanıp tapşıra almıy, çönki soñınnan alar Säddamnıñ üzenä qarşı qullanılırğa, yäki AQŞqa qarşı qullanılğan oçraqta soñınnan tikşerüçelärne häm üç aluçılarnı Bağdadqa kiterergä mömkin di.
AQŞ räsmiläre isä bu fiker belän kileşmi häm Bağdad üzeneñ ximik, biologik qoralların terrorçı törkemnärgä birergä mömkin dip täqrarlıy. Xäzer BMO qoral tikşerüçelärenä Ğiraqta üz eşlären däwam itärgä östämä waqıt birü mäs’äläse Waşingtonnıñ başqa illärne aşındıra alu-almawına bäyle bulırğa mömkin. Uzğan atnada AQŞ Prezidentı George Bush küzläw mäğlümätläre häm başqa çığanaqlardan alınğan dälillär Ğiraqnıñ terrorçı oyışmalar, şul isäptän, äl-Qaidä äğzaları belän bäyläneşe buluın kürsätä dide. 5-nçe fevral’dä AQŞ däwlät sekretare Colin Powell BMO İminlek Şurasında çığış yasap xalıqara cämäğätçelekkä Ğiraq turında yaña mäğlümätlär birergä ciına. Naif Aqmal, Praga