Mordoviäneñ nindi yañalığı bulsın, ul bit Qazannan 600 çaqrımda ğına diärsez. “Azatlıq”ta annan kilgän xäbärlär daimi yañğırap tora. Şulay da, yaña ğına Mordoviädä bulğan mäğärif häm mädäniät eşlekleläre bu töbäkneñ yaña yaqların kürep qayttı. Bu xaqta Azatlıqnıñ Qazan bülege mödire Rimzil Wälidän soradıq. Närsälär istä qaldı häm anda kürgännärneñ nindi yaqları iñ zur tä’sir yasadı aña?
Rimzil Wäli (R.W.): Uzğan yıl, april ayında, Penzağa barğanda Saranski häm Ruzaevka aşa üttek. Tuqtap, andağı xällär belän tanışası kilgän ide. Minem öçen serle il ul, Mordoviä. Biredä tatarnıñ tele, mäğärife, matbuğatı ayanıç xäldä disälär, ğäcäp bulmas. Çönki Tatarstannan kümäkläşep tatar ruxın kütärergä baruçı moña qädär bulmadı bit. Bardıq Tömängä, Mäskäwgä, Samarağa, Piterburda buldıq. Xätta,Washingtonda häm İstambulda tatar cıyılışların ütkärdek. Ä menä Mordoviägä barıp, tatar mäs’äläsen tikşergänen xäterlämim. Bu yaqlardan Qazanğa kilüçelärne genä beläbez. Şul uq İrek Bikinin. Ul «Azatlıq»qa xäbär birä İnternetta iñ berençe tatar gazetasın açqan keşe dä ul. 10 yıl elek yaqtaşlar cämğiäten oyıştırğan ide. Käsepçe Şamil Bikmaev Saranskida Tatarstan säwdä yortın açtı. Ul da Qazanğa kilgäli. Räşidä İpqayeva digän xanım tatarça radio tapşırular alıp bara. Läkin barıber Mordoviäneñ tatar dönyasında totqan urını qabatlanmas häm tiz genä añlarlıq tügel.
Bikä Timerova (B.T.): İrek Bikinin Tatarstanan kilgän qunaqlar öçen, bu töbäk tatarları turında maxsus beleşmä äzerlägän. Anda bolay dielgän: Mordoviä - elekke zamanda Penza gubernası bulğan. Respublikanıñ Ruzayevka rayonında, Peşlä awılında tatar prozasınıñ klassigı Şärif Kamal tuıp üskän. Mordoviä cire yazuçı Abdraxman Äbsälämov, jurnalist Faxrelislam Agiev, rässam Äxmät Kitaev, ğalim Mirza Mäxmütov kebek şäxeslärne birgän. Dramaturg Ğafur Qoläxmätov biredä kümelgän. Musa Bigievnıñ tamırları monnan. Tatar Yunkie, yäğni Yunäle awılıda bik ataqlı monda. Törkiädä yäşäwçe Ali Aqqış, Amerikada ğömer itüçe Şämsiä Apaqay, İldar Agiş, Rawil Salixmät, Kanadada yäşäwçe Talip Küdeki, Ayaz Agiş. Şveytsariädä, Törkiädä kön kürüçe Öteşlär ğailäse häm dä ataqlı tenisçı Şamil Tarpişçev ta şul uq Yunäledän.
Amerika ğalime Yulay Şamil oğlınıñ, Qıtaydağı tatar emigratsiäseneñ kürenekle wäkile, Stalin törmälärendä utırğannan soñ Törkiädä häm Amerikada yäşägän Ämrulla Agineñ da tamırları xäzerge Şustruy awılınnan. Washingtonda ğömer itüçe ğalim Säit Salax Yuğarı Bogdanovkadan , Rusiä Fännär Akademiäse äğzäse, astrofizik Räşit Sünäyev Latışevkadan çıqqan.
Rimzil abıy, ä xäzer anda xällär niçek soñ, bügen Şarif Qamalnı bu yaqlarda belälärme, anıñ kitapların uqilarmı? Ataqlı Sırqıdı awılında tuğan Hadi Taqtaşnıñ şiğerlären onıtmağannarmı äle?
R.W. : Yulğa çıqqanda, min näq şul turıda uylağan idem. Cawap ğadi tügel. Xäzerge yäş buın ädäbiättän, tuğan teldän çitläşä bara. Ämma soñğı 10 yılda tatar sıynıfları açıla başlağan. Mädäni çaralar ütä. Mäçetlär tözelä. Bu üzgäreşlär soñğa qalmadı mikän, digän yaña soraw tua. Saranski üzägendäge drama teatrı binasında Tatar mäğärife könnären açu tantanasına Mordoviäneñ tatarlar yäşägän barlıq rayonnarınnan uqıtuçılar, mäktäp direktorları ata-analar çaqırılğan ide. Xökümät başlıqları däräcäsendä tatarlar turında yasalğan çığışlarnı işetkän millättäşlärebez, qanatlanıp kitkändäy buldı. Bez üzebez, Lämberä rayonında, balalar baqçasında, mäçettä buldıq. Ruzayevqa rayonında, Şärif Qamal tuıp üskän Peşlä awılın kürdek, mäktäp belän tanıştıq. Ni qızğanıç, Hadi Taqtaş tuğan Sırqıdı awılı, ataqlı möhäcirlär häm dä Şamil Tarpişçev tuğan Yunäle awılı kergän Tarbeyevski rayonğa barıp bulmadı. Şaqtıy yıraq, Penza häm Ryazan çigenä, Saranskidan tağın 170 çaqrım barası ide. Ä bit Taqtaş awıldaşların küräse kilä. Şuña kürä min cielıştan soñ, Tarbeyevlılar kilgän avtobusqa utırıp, alarnı ozata kittem. Aşxanädä bergä çirat torıp, bernindi räsmi wäkillärdän başqa, Taqtaş yaqtaşları belän aralaştım.
Audio
Hadi Taqtaştan başqa, bu awıldan Donetskidağı «Şaxter» klubı prezidentı, eşquar Rinat Äxmätov, Donbastağı tatar cämğiäteneñ liderı Räşid Bragin, diplomat Färit Aganin Mäskäw bankirı İldar Bikmayıvnıñ xäzerge awıldaşları. Ämma xäzer inde bu awılnı Taqtaş şiğerlärendä äytelgänçä Sırqıdı dip tügel, ä Surgod'' iseme belän yörtälär. Tatarlar xäzer biredä azçılıqnı täşkil itä. Qaya kitkän soñ alar disägez, alarnı ber kem dä çitkä qumağan, seberep tükmägän, dip cawap birep bula. Bu awılğa urıs häm muqşa millät wäkilläre küçep utırğan. Citäkçelärneñ kübese bezneñ millättän tügel. Mäktäptä tatarça uqi torğan sıynıf bulsa da, uqıtuçı Näsimä xanım bik tırışsa da, uramda, öydä tatarça söyläşüçelär bik siräk. Taqtaş ezlären tabu qıyın anda. Anıñ şiğerlären yattan belüçelär miña oçramadı. Belmim, digän süzdän başlağan, Moqamay şiğeren, xäterlisezme?
Belmim, Ällä küpkä, ällä bik ozaqqa, Axırı mäñge onta almamın Tambov urmannarı urtasında Usaq yafraqları şawlawın...
Alar mäñge minem xıyalımda Şawlıy-şawlıy yafraq yarırlar, Qart imännär qalmıy minem arttan, Qaya barsam ozatıp barırlar....
Ber cirdä yuq andıy aq qayınnar, Ber cirdä yuq andıy urmannar, Ber cirdä yuq qamış sabaqları – Andağıday şawlıy torğannar...
B.T.: Sırqıdıda xällär şulay ikän. Ataqlı tenisçı Şamil Tarpişevnıñ tuğan awılı ni xäldä soñ?
R.W.:Yunäle awılında tatar tele uqıtuçısı bulıp eşläwçe Näfisä xanım Salixmätova ataqlı möhacirlärneñ ağay-enelären belä.
Audio
R.W.: Tatar telen häm ädäbiäten uqıtuçı Näfisä xanımnıñ söyläme, beraz üzgärgän, qazançalaşqan.Şulay da barıber anıñ qayda tuıp üskäne sizelep tora. Äytergä kiräk, bu yaqlardan kitkän millättäşlärebez, Amerikada yäki Törkiädä yäşäsälär dä, näq Penza tatarları kebek söyläşä. Alarğa şulay caylı. Mordoviä, Penza, Nijgar tatarları üz söylämnären, dialektların qäderli ikän, moña alarnıñ xaqı bar. Här töbäkneñ üz moñı, üz söyläw räweşe. Barı tik yazma-ädäbi tel häm däresleklär genä ğomum tatar telen berläşterergä tieş. Şulay bulğaç, tatar qayda yäşäsä dä, söyläşsen häm cırlasın, üz qärdäşläre belän üzençä añlaşsın.
B.T.: Bu yaqlarda tuıp üskän mäşhür millättäşlärebez ata-babalar watanın onıtmıylarmı?
R.W.: Yuq, onıtmıylar. Ali Aqqış häm Şämsiä Apaqaynıñ telennän Yunäle süze töşmäde. Şamil Tarpişev Yunäledä yort salğan, uzğan yılda awılğa zur bua tözetep birgän. Ataqlı Davis qubığın ul, yañaraq qına, Saranskiğa alip kilep, kürsätte. Ä uzğan cäydä, ber distädän artıq millättäşlärebez Amerikada, Törkiädä häm Şvetsariädä yäşäwçe Öteşlär ğailäse, Qazanğa kilgännän söñ, tup-turı Yunälegä säfärgä çıqtı. Başqalar da alardan ürnäk alır dip uylıym.
B.T.: Şärif Qamal tuıp üskän Peşlä awılı nindi tä’sir qaldırdı?
R.W.: Peşlädä tatarlar başqaçaraq yäşi. Şuşı awılda häm Ruzayevqa şähärendä ğömer itüçe möselmannar öçen, bik zur mäçet tözep quyğannar. Aqçaların mondağı millättäşlärebez häm törle şirkätlär birgän. Ruzayevqada ikmäk peşerü fabrikası häm küp kenä kibetlär tatar eşquarları Säyetov häm Räcäpov qulında. Awılda bik yaqşı mäktäp bar. Şärif Qamalnı da anda xäterlilär anıñ belän ğorurlanıp yäşilär.
Audio
B.T.: Şuşı mäktäptä ütkärelgän ğailä bäyrämendä ike näsel keşeläre qatnaşqan. Şatayıwlar häm Dubennikovlar ğailälärennän. Alarnıñ isemnäre tatarnıqına ber dä oxşamağan.
R.W.: Bu ber dä ğäcäp tügel. Monda tatar, muqşı, rus isemnäre, ğörefläre qatnaşıp betkän. Qay waqıtta başqa millät isemnäre tatarnıqı bulıp kitä. Ozerka awılında elek muqşılar küpçelekne täşkil itkän. Xäzer ul saf tatar awılı, anda 4-5 mäçet bar. Ä Peşlädäge ğailä bäyräme bu yaqtağı millättäşlärebezneñ söyläw, cırlaw räweşen kürsätep tora.
Audio
B.T.: Ä xäzer anda milli icatçılar, 21nçe ğasır Taqtaşları barmı?
R.W.: Anısı çamalıraq, Gäbräxman Äbsälämovnıñ onığı, Älbina tuttaş, 19 yäşendä menä digän rus şağiräse bularaq dönyağa tanıldı. Xätta Rusiä yazuçılar berlegeneñ maqtawlı bülägen aldı. Albina Qazanda yäşäsä, Kamil'' Tañğalıçev Mordoviädä icat itä. Yäş, talantlı şaqır inde 6nçı kitabın çığarğan. Ul «Дорога в Казань» dip atala. Menä annan ber şığir:
Ты – единственный мой соплеменник Мне дорогу во тьме указал. И на белой колхозной лошадке С детства еду по полю в Казань.
А в Казань я к тебе возвращаюсь- И несу потаенный глагол... Чтоб, тебя, в бездорожье заметить, Ты на башню святую взошел.
Первым дело – жива ли Россия, Спросишь строго, когда вовращусь, И смиренно тебе я отвечу: Я и есть - первозданная Русь.
Xällär şundıyraq. Kamilneñ milli xise bar, ipi tozlıq tatarça söyläşä dä belä. Läkin ruxı, fikere xäzerge moda yağında. Qıñğırawlar, çirkäwlär, Rus''.... Anıñ da üz xoquqı..., üz ixtıarı. Axırda min tağın Taqtaşnı iskä alam, «Näni razboynik»tan:
Usal idem. Şunıñ öçen dä şul Gönah fälän diep tormadım, Zäñgär töndä Kürşe qarçığınıñ Aq ätäçen kerep urladım. Şuşı ätäç öçen usal qarçıq Qarği-qarği teläk teläde: -«Deneñnän yaz, yawız urıs!» dide. Qabul buldı anıñ teläge.
Älbättä, Hadi Taqtaş bu şağirne şayarıp yazğan. Ber kemgä dä denennän, telennän yazarğa nasıyp bulmasın. Häm bigräktä milli ruxınnan. Mordoviä, elekke Penza tatarlarınıñ ruxı sünmägän äle. Beraz ğına üzgärgän. Läkin, hamanda sünmägän.
B.T. Tapşıruıbıznı sağış cırı belän başlağan idek. Şunıñ belän tämämlıbız da. Mordoviäneñ tatar awıllarında cırlana torğan, köçläp kiyäwğä birelüçe qıznıñ bu bäyete, bezgä yıraqtağı yaqın tuğannarnı xäterlätep torsın. Mordoviä turında istälekläre belän Rimzil Wäli urtaqlaştı, anı bu xaqta Bikä Timerova soraştırdı.
Rimzil Wäli (R.W.): Uzğan yıl, april ayında, Penzağa barğanda Saranski häm Ruzaevka aşa üttek. Tuqtap, andağı xällär belän tanışası kilgän ide. Minem öçen serle il ul, Mordoviä. Biredä tatarnıñ tele, mäğärife, matbuğatı ayanıç xäldä disälär, ğäcäp bulmas. Çönki Tatarstannan kümäkläşep tatar ruxın kütärergä baruçı moña qädär bulmadı bit. Bardıq Tömängä, Mäskäwgä, Samarağa, Piterburda buldıq. Xätta,Washingtonda häm İstambulda tatar cıyılışların ütkärdek. Ä menä Mordoviägä barıp, tatar mäs’äläsen tikşergänen xäterlämim. Bu yaqlardan Qazanğa kilüçelärne genä beläbez. Şul uq İrek Bikinin. Ul «Azatlıq»qa xäbär birä İnternetta iñ berençe tatar gazetasın açqan keşe dä ul. 10 yıl elek yaqtaşlar cämğiäten oyıştırğan ide. Käsepçe Şamil Bikmaev Saranskida Tatarstan säwdä yortın açtı. Ul da Qazanğa kilgäli. Räşidä İpqayeva digän xanım tatarça radio tapşırular alıp bara. Läkin barıber Mordoviäneñ tatar dönyasında totqan urını qabatlanmas häm tiz genä añlarlıq tügel.
Bikä Timerova (B.T.): İrek Bikinin Tatarstanan kilgän qunaqlar öçen, bu töbäk tatarları turında maxsus beleşmä äzerlägän. Anda bolay dielgän: Mordoviä - elekke zamanda Penza gubernası bulğan. Respublikanıñ Ruzayevka rayonında, Peşlä awılında tatar prozasınıñ klassigı Şärif Kamal tuıp üskän. Mordoviä cire yazuçı Abdraxman Äbsälämov, jurnalist Faxrelislam Agiev, rässam Äxmät Kitaev, ğalim Mirza Mäxmütov kebek şäxeslärne birgän. Dramaturg Ğafur Qoläxmätov biredä kümelgän. Musa Bigievnıñ tamırları monnan. Tatar Yunkie, yäğni Yunäle awılıda bik ataqlı monda. Törkiädä yäşäwçe Ali Aqqış, Amerikada ğömer itüçe Şämsiä Apaqay, İldar Agiş, Rawil Salixmät, Kanadada yäşäwçe Talip Küdeki, Ayaz Agiş. Şveytsariädä, Törkiädä kön kürüçe Öteşlär ğailäse häm dä ataqlı tenisçı Şamil Tarpişçev ta şul uq Yunäledän.
Amerika ğalime Yulay Şamil oğlınıñ, Qıtaydağı tatar emigratsiäseneñ kürenekle wäkile, Stalin törmälärendä utırğannan soñ Törkiädä häm Amerikada yäşägän Ämrulla Agineñ da tamırları xäzerge Şustruy awılınnan. Washingtonda ğömer itüçe ğalim Säit Salax Yuğarı Bogdanovkadan , Rusiä Fännär Akademiäse äğzäse, astrofizik Räşit Sünäyev Latışevkadan çıqqan.
Rimzil abıy, ä xäzer anda xällär niçek soñ, bügen Şarif Qamalnı bu yaqlarda belälärme, anıñ kitapların uqilarmı? Ataqlı Sırqıdı awılında tuğan Hadi Taqtaşnıñ şiğerlären onıtmağannarmı äle?
R.W. : Yulğa çıqqanda, min näq şul turıda uylağan idem. Cawap ğadi tügel. Xäzerge yäş buın ädäbiättän, tuğan teldän çitläşä bara. Ämma soñğı 10 yılda tatar sıynıfları açıla başlağan. Mädäni çaralar ütä. Mäçetlär tözelä. Bu üzgäreşlär soñğa qalmadı mikän, digän yaña soraw tua. Saranski üzägendäge drama teatrı binasında Tatar mäğärife könnären açu tantanasına Mordoviäneñ tatarlar yäşägän barlıq rayonnarınnan uqıtuçılar, mäktäp direktorları ata-analar çaqırılğan ide. Xökümät başlıqları däräcäsendä tatarlar turında yasalğan çığışlarnı işetkän millättäşlärebez, qanatlanıp kitkändäy buldı. Bez üzebez, Lämberä rayonında, balalar baqçasında, mäçettä buldıq. Ruzayevqa rayonında, Şärif Qamal tuıp üskän Peşlä awılın kürdek, mäktäp belän tanıştıq. Ni qızğanıç, Hadi Taqtaş tuğan Sırqıdı awılı, ataqlı möhäcirlär häm dä Şamil Tarpişçev tuğan Yunäle awılı kergän Tarbeyevski rayonğa barıp bulmadı. Şaqtıy yıraq, Penza häm Ryazan çigenä, Saranskidan tağın 170 çaqrım barası ide. Ä bit Taqtaş awıldaşların küräse kilä. Şuña kürä min cielıştan soñ, Tarbeyevlılar kilgän avtobusqa utırıp, alarnı ozata kittem. Aşxanädä bergä çirat torıp, bernindi räsmi wäkillärdän başqa, Taqtaş yaqtaşları belän aralaştım.
Audio
Hadi Taqtaştan başqa, bu awıldan Donetskidağı «Şaxter» klubı prezidentı, eşquar Rinat Äxmätov, Donbastağı tatar cämğiäteneñ liderı Räşid Bragin, diplomat Färit Aganin Mäskäw bankirı İldar Bikmayıvnıñ xäzerge awıldaşları. Ämma xäzer inde bu awılnı Taqtaş şiğerlärendä äytelgänçä Sırqıdı dip tügel, ä Surgod'' iseme belän yörtälär. Tatarlar xäzer biredä azçılıqnı täşkil itä. Qaya kitkän soñ alar disägez, alarnı ber kem dä çitkä qumağan, seberep tükmägän, dip cawap birep bula. Bu awılğa urıs häm muqşa millät wäkilläre küçep utırğan. Citäkçelärneñ kübese bezneñ millättän tügel. Mäktäptä tatarça uqi torğan sıynıf bulsa da, uqıtuçı Näsimä xanım bik tırışsa da, uramda, öydä tatarça söyläşüçelär bik siräk. Taqtaş ezlären tabu qıyın anda. Anıñ şiğerlären yattan belüçelär miña oçramadı. Belmim, digän süzdän başlağan, Moqamay şiğeren, xäterlisezme?
Belmim, Ällä küpkä, ällä bik ozaqqa, Axırı mäñge onta almamın Tambov urmannarı urtasında Usaq yafraqları şawlawın...
Alar mäñge minem xıyalımda Şawlıy-şawlıy yafraq yarırlar, Qart imännär qalmıy minem arttan, Qaya barsam ozatıp barırlar....
Ber cirdä yuq andıy aq qayınnar, Ber cirdä yuq andıy urmannar, Ber cirdä yuq qamış sabaqları – Andağıday şawlıy torğannar...
B.T.: Sırqıdıda xällär şulay ikän. Ataqlı tenisçı Şamil Tarpişevnıñ tuğan awılı ni xäldä soñ?
R.W.:Yunäle awılında tatar tele uqıtuçısı bulıp eşläwçe Näfisä xanım Salixmätova ataqlı möhacirlärneñ ağay-enelären belä.
Audio
R.W.: Tatar telen häm ädäbiäten uqıtuçı Näfisä xanımnıñ söyläme, beraz üzgärgän, qazançalaşqan.Şulay da barıber anıñ qayda tuıp üskäne sizelep tora. Äytergä kiräk, bu yaqlardan kitkän millättäşlärebez, Amerikada yäki Törkiädä yäşäsälär dä, näq Penza tatarları kebek söyläşä. Alarğa şulay caylı. Mordoviä, Penza, Nijgar tatarları üz söylämnären, dialektların qäderli ikän, moña alarnıñ xaqı bar. Här töbäkneñ üz moñı, üz söyläw räweşe. Barı tik yazma-ädäbi tel häm däresleklär genä ğomum tatar telen berläşterergä tieş. Şulay bulğaç, tatar qayda yäşäsä dä, söyläşsen häm cırlasın, üz qärdäşläre belän üzençä añlaşsın.
B.T.: Bu yaqlarda tuıp üskän mäşhür millättäşlärebez ata-babalar watanın onıtmıylarmı?
R.W.: Yuq, onıtmıylar. Ali Aqqış häm Şämsiä Apaqaynıñ telennän Yunäle süze töşmäde. Şamil Tarpişev Yunäledä yort salğan, uzğan yılda awılğa zur bua tözetep birgän. Ataqlı Davis qubığın ul, yañaraq qına, Saranskiğa alip kilep, kürsätte. Ä uzğan cäydä, ber distädän artıq millättäşlärebez Amerikada, Törkiädä häm Şvetsariädä yäşäwçe Öteşlär ğailäse, Qazanğa kilgännän söñ, tup-turı Yunälegä säfärgä çıqtı. Başqalar da alardan ürnäk alır dip uylıym.
B.T.: Şärif Qamal tuıp üskän Peşlä awılı nindi tä’sir qaldırdı?
R.W.: Peşlädä tatarlar başqaçaraq yäşi. Şuşı awılda häm Ruzayevqa şähärendä ğömer itüçe möselmannar öçen, bik zur mäçet tözep quyğannar. Aqçaların mondağı millättäşlärebez häm törle şirkätlär birgän. Ruzayevqada ikmäk peşerü fabrikası häm küp kenä kibetlär tatar eşquarları Säyetov häm Räcäpov qulında. Awılda bik yaqşı mäktäp bar. Şärif Qamalnı da anda xäterlilär anıñ belän ğorurlanıp yäşilär.
Audio
B.T.: Şuşı mäktäptä ütkärelgän ğailä bäyrämendä ike näsel keşeläre qatnaşqan. Şatayıwlar häm Dubennikovlar ğailälärennän. Alarnıñ isemnäre tatarnıqına ber dä oxşamağan.
R.W.: Bu ber dä ğäcäp tügel. Monda tatar, muqşı, rus isemnäre, ğörefläre qatnaşıp betkän. Qay waqıtta başqa millät isemnäre tatarnıqı bulıp kitä. Ozerka awılında elek muqşılar küpçelekne täşkil itkän. Xäzer ul saf tatar awılı, anda 4-5 mäçet bar. Ä Peşlädäge ğailä bäyräme bu yaqtağı millättäşlärebezneñ söyläw, cırlaw räweşen kürsätep tora.
Audio
B.T.: Ä xäzer anda milli icatçılar, 21nçe ğasır Taqtaşları barmı?
R.W.: Anısı çamalıraq, Gäbräxman Äbsälämovnıñ onığı, Älbina tuttaş, 19 yäşendä menä digän rus şağiräse bularaq dönyağa tanıldı. Xätta Rusiä yazuçılar berlegeneñ maqtawlı bülägen aldı. Albina Qazanda yäşäsä, Kamil'' Tañğalıçev Mordoviädä icat itä. Yäş, talantlı şaqır inde 6nçı kitabın çığarğan. Ul «Дорога в Казань» dip atala. Menä annan ber şığir:
Ты – единственный мой соплеменник Мне дорогу во тьме указал. И на белой колхозной лошадке С детства еду по полю в Казань.
А в Казань я к тебе возвращаюсь- И несу потаенный глагол... Чтоб, тебя, в бездорожье заметить, Ты на башню святую взошел.
Первым дело – жива ли Россия, Спросишь строго, когда вовращусь, И смиренно тебе я отвечу: Я и есть - первозданная Русь.
Xällär şundıyraq. Kamilneñ milli xise bar, ipi tozlıq tatarça söyläşä dä belä. Läkin ruxı, fikere xäzerge moda yağında. Qıñğırawlar, çirkäwlär, Rus''.... Anıñ da üz xoquqı..., üz ixtıarı. Axırda min tağın Taqtaşnı iskä alam, «Näni razboynik»tan:
Usal idem. Şunıñ öçen dä şul Gönah fälän diep tormadım, Zäñgär töndä Kürşe qarçığınıñ Aq ätäçen kerep urladım. Şuşı ätäç öçen usal qarçıq Qarği-qarği teläk teläde: -«Deneñnän yaz, yawız urıs!» dide. Qabul buldı anıñ teläge.
Älbättä, Hadi Taqtaş bu şağirne şayarıp yazğan. Ber kemgä dä denennän, telennän yazarğa nasıyp bulmasın. Häm bigräktä milli ruxınnan. Mordoviä, elekke Penza tatarlarınıñ ruxı sünmägän äle. Beraz ğına üzgärgän. Läkin, hamanda sünmägän.
B.T. Tapşıruıbıznı sağış cırı belän başlağan idek. Şunıñ belän tämämlıbız da. Mordoviäneñ tatar awıllarında cırlana torğan, köçläp kiyäwğä birelüçe qıznıñ bu bäyete, bezgä yıraqtağı yaqın tuğannarnı xäterlätep torsın. Mordoviä turında istälekläre belän Rimzil Wäli urtaqlaştı, anı bu xaqta Bikä Timerova soraştırdı.
