Accessibility links

Prezident Däwlät Şurasına yıllıq yullamasın citkerde


İnde söylägänebezçä, 20 fivraldä Qazanda Däwlät Şurasınıñ 14. plenar sessiäse açıldı. Kön tärtibendä altmışlap mäsälä. Berençe urında häm iñ möhime - Tatarstan Däwlät Şurasına prezident yullaması. Mintimer Şäymiev yullamasınıñ kereş süzen bolay başladı:

Tatarstan öçen uzğan yıl bik awır kilde. Zakonnarnı täñgälläşterü protsessı bardı. Alda däwlät xakimiät strukturalarında da üzgäreşlär kötelä.

Menä şundıy qısqa ğına kereş süzdän soñ prezident säyäsi mäsälälärgä küçte. İñ berençe bulıp yullamada federativ mönäsäbätlärne nığıtu turında äytelde:

Rusiädä federalizm – ul demokratiäneñ territorial' karkası. Federativ prinsiplarnı yaqlap, bez ber ük waqıtta demokratiäne saqlap qalu öçen tırışabız, ä ul bügen moña moxtac. Federalizmnıñ iñ ezlekle tarafdarı bularaq, Tatarstan Rusiä cämğiätendä demokratik prinsiplarnıñ saqlanuı öçen zur cawaplılıq toya. Bik qızğanıç, läkin bezgä yış qına bu pozitsiä öçen, yalğız diärlek, köräşergä turı kilä. Bu küzlektän qarağanda, Tatarstannıñ statusın saqlaw küp oçraqta, Rusiädä federalizmnıñ kiräklegen häm şulay uq anıñ qotılğısızlığın añlaw belän bäylängän. Mäs’äläneñ qimmäte şundıy.

Yullamanıñ deputatlarğa häm jurnalistlarğa taratılğan basma nösxäsendä suverenitet turında yazılmağan ide. Läkin çığış waqıtında Mintimer Şäymiev moña şaqtıy ğına tuqtalıp, Tatarstan suverenitet, möstäqillek prinsipların täqrarladı häm monnan soñ da yaqlayaçaq, dide.

Yullamada millätara häm dinara mönäsäbätlärgä bik zur urın birelde. Prezident uzğan yıl millätara mönäsäbätlär dairäsendä citdi waqiğalar buldı, dide häm iñ berençe çiratta Rusiädä xalıq sanın alu aksiäsen atadı. Federal' strukturalarnıñ bernindi nigezsez tatar xalqın küp kenä törkemnärgä bülgäläwlären tänqitläde. Prezident, bülgälänülärgä törle ikelänülärgä çik quyuda Bötendönya tatar kongressınıñ III qorıltayı äytep betergesez rol' uynadı, dide. Yullamanıñ bu bülegendä tatar telen latin grafikasına küçerü mäs’äläse turında da äytelde. Rusiä Däwlät Dumasınıñ häm Federal' cıyılışnıñ “Rusiä Federatsiäse xalıqları telläre turında” kirillitsada ğına yazu mäcbürilege turında tözätmä qabul itülären “Federal' subyektlarnıñ fäqät üzlärenä genä qarağan wäqälätlärenä tıqşınu”, dip bäyäläde. “Bu ğämällärneñ hämmäse dä anıq bulmağan milli säyäsät cirlegendä eşlänä, qayber namussız säyäsätçelär häm çinovniklar alarnı üzläreneñ mäkerle maqsatlarında faydalanalar”, dide Mintimer Şäymiev.

Yullamanıñ şuşı öleşendä prezident Rusiäneñ böten töbäklärendä, böten mäktäplärendä, äytkändäy, uptım-ilahi pravoslav dinen uqıtu kertügä qarşı çıqtı. Ul din mäsälälären ruxanilar qaramağına qaldırıp, mäktäptä dönya dinnäre nigezläre uqıtu aqlanğan mantıyq bulır ide, digän fiker äytte. Prezident yullamasınıñ berençe yullarında uq digändäy, “Demokratik institutlarnıñ häm süz iregeneñ üsüe” digän bülek tä bar. Başta bu bülektä Tatarstan Däwlät Şurasında bulaçaq reformalar turında äytelde. İnde xäbär itkänebezçä, bu yañalıqlar turında süzlär yaña yıldan birle işetelä. Başta Däwlät Şurasına möddätennän alda saylawlar ağımdağı yılnıñ dekaberendä uzdırılaçaq, dip iğlan itelde. Annarı soñ Däwlät Şurası ike palatadan bulaçaq digän süzlär yöri başladı. Prezident yullamasında mondıy konkret süzlär yuq, läkin saylaw prinsipları üzgärüe firka isemlekläre buyınça saylanaçaq deputatlar turında äytelä.

Beraz çigenep digändäy, şunı da östärgä kiräk. 14. plenar sessiäseneñ kön tärtiben tikşergändä, deputat Ştanin “Tatarstan Däwlät Şurasına saylawlar turıdağı” qanunnı tikşerüne däwam itärgä täqdim itte. Läkin räis Färit Möxämmätşin “Äle bu mäs'älädä, yäğni töbäk parlamentları nindi räweştä oyışaçağı turında federal' üzäk strukturalarında da qararğa kilmägännär”, dip belderde. Ä şul uq waqıtta, inde Tatarstandağı gomumrusiä firqalare bu mäs'älädä säyäsi köräş mäydanına çığuların sizderdelär. Sessiä aldınnan piketqa çıqqan SPS firkase wäkilläreneñ qullarında berdän-ber şiğar ide: “Нет – двухпалатному парламенту Татарстана!” Nigä alay, digän sorawğa bolay dip cawap birelde:

Audio

PS kebek köçle firqälär dä Tatarstannıñ yaña saylanaçaq parlamentında üz wäkillären, deputatların kürerbez dip ömetlänmilär.

Xäyer, monısına äle irtäräk. Yullamanıñ demokratik institutlarınıñ häm süz iregen üsüe bülegenä äylänep qaytıyq äle. M.Şäymiew “Республика Татарстан” häm “Watanım Tatarstan” gazetalarnıñ eş stillären üzgärtmäwlären, artta, uzğan ğasırda qaluları öçen tänqitläde. Ämma iñ köçle tänqit “Mädäni comğa” gazetasına tide.

Audio

Mintimer Şäymiev çığışınıñ bu öleşendä “Mädäni comğa”ğa birgän bäyälämädä deputat Tufan Miñnullinnıñ üz pozitsiäse buluına işarä yasadı. Çınnan da “Mädäni comğa” gazetası xaqında törle fikerlär, törle tarafdarlar buluı bilgele. Häm bu mäs'älädä soñğı süzne prezident äytkänçä, icat berlekläre, berençe çiratta Yazuçılar berlege äytergä tieş. Ä “Azatlıq” radiosı, xörmätle tıñlawçılarıbız, sezgä äle 14. plenar sessiäse barışı turında da, häm anda iğlan itelgän prezident yullamasınıñ başqa, sotsial', iqtisadi mäs’älälärgä bağışlanğan bülekläre turında da söylär, inşalla. Älegä Tatarstanda prezident yullamasında äytelgänçä, “süz irege bezneñ öçen qaqşamas prinsip, bezneñ bäxässez qazanışıbız”.

Yunıs Ätnäle, Qazan
XS
SM
MD
LG