Accessibility links

Кайнар хәбәр

<br><br>Räşit Minhac: «Baş birmäs, yul quymas xalıq bez. Berdämlek kiräk, berdämlek! - dip laf orsaq ta, ni qızğanıç, cannı ärnetkän mäsälälärne haman da urtağa salıp, kileşü yulların ezli-taba belmibez.» [ Watanım Tatarstan ]<br><br>Mirğaziän Yunıs:«Mäskäw tatarlarınıñ kübese urıslaşa bara. Yäş buın 100% diärlek assimilätsiäläşä.» [ Восточный экспресс ]


Bez tatarbız! Watanım Tatarstan gäzite üzeneñ comğa sanınıñ tışlığına menä şundıy isem häm Mari El tatarlarınıñ foto sürätlären urnaştırdı. “Çit töbäktäge millättäşlärebez telne, ğöref-ğädätlärne, mädäniät-sänğätne onıtqan dip uylawçılar nıq yalğışa”, - dip yazılğan anda. Gäzit xäbärçese, şuşı fikerne dälilläp, Mari El respublikasınıñ Bäräñge rayonı Portyanur awılındağı millättäşlärebezneñ üzebezçä cırlaşıp, milli ğöref-ğädätlärne saqlap yäşäwlären sürätli. Bu gäzit Sverdlaw ölkäsendä yäşäwçe tatarlar turında da mäğlümat birde. Läkin bu yazma tışlıqqa çığarılğan mäqälädän nıq ayırılıp tora ide. Gäzitneñ maxsus xäbärçese Räşit Minhac «Baş birmäs, yul quymas...» dip isemlängän yazmasın “ber-berebezne tıñlıy, şañlıy, olılıy belmibez” digän süzlär belän başlap cibärä. Bu fikergä ul Sverdlaw ölkäse millättäşläre yanına barıp qaytqannan soñ kilgän:

Ölkä milli kitapxanäsendä milli xäräkät, ictimaği oyışma citäkçeläre belän oçraşu küñeldä awır tä’sir qaldırdı. Äytik, ölkä tatar milli-mädäni möxtäriäte häm şähär tatar milli-mädäni möxtäriäte urtaq tel taba almıy. Älege şartlarda Sverdlaw ölkäsendäge Tatarstan respublikasınıñ daimi wäkillege tuplawçı üzäk, kileşterüçe taraf bula alır ide, dip täqdim itte Bötendönya Tatar Kongressı wäkilläre bu uñaydan. Ni qızğanıç, milli mädäni tormışıbızda ğına tügel, din ähelläre arasında da şul çir, şul bülgälänü. Baş birmäs, yul quymas xalıq bez. Berdämlek kiräk, berdämlek! - dip laf orsaq ta, ni qızğanıç, cannı ärnetkän mäsälälärne haman da urtağa salıp, kileşü yulların ezli-taba belmibez...

Berdämlek citmäw mäsäläse Tatarstannıñ üzendä dä bik kisken tora. Bu atnada Звезда Поволжья gäziteneñ ber bitendä mäxkämä eşeneñ qararı basılıp çıqsa, basmanıñ ikençe bitendä, ike kürenekle ğalimneñ ike külämle mäqäläse dönya kürde. Alarda alar ber bersenä däğwä belderep, tağın ällä niçä keşegä qarata qatği räweştä ğäyepläwlär taşlıy. Şulay itep, Räşit Minhacnıñ “berdämlek citmäw” turındağı süzläre, Qazan cämäğätçelege öçen ayıruça aktual.

Bu atnada Tatarstannıñ ministrlıqları yıllıq utırışların ütkärde. Şuña kürä matbuğat ta, bu atnada, törle xisaplarda bay buldı. İqtisat ministrlığı, fännär akademiäse, mädäniät ministrlığı häm başqa oyışmalar eşlägän eşläre turında xisapların bastırdı. Mäsälän, mädäniät ministrlığı xisabı Mädäni comğa gäzitendä dönya kürde. Ul ministr İldus Tarxanov belän äñgämä räweşendä basılıp çıqtı. Ministr, ütkän yılda bulğan ayanıçlı waqiğalar rätenä Marsel Sälimcanov, Ayaz Ğiläcev, Prazat İsänbät kebek tanılğan şäxeslärne yuğaltunı kertkän. Quanıçlı waqiğalar itep ul Näwrüz teatrlar festivale, Bötendönya tatar kongressı ütüen, Tübän Kama şähäreneñ İdel buyı ölkäläreneñ mädäni başqalası itep tanıluın atıy. Gäzit xäbärçe İldus Tarxanovqa awıl klublarına qağılışlı soraw birä, awılnıñ ruxın niçek qayğırtasız, di. Mädäniät ministrı bolay cawap birä:

Respublikabız mädäniät uçaqları sanı belän Başqortstannan ğına qalışıp, Rusiä külämendä 2nçe urında tora. Şul uq waqıtta bezneñ 1400 awılda kitapxanä, ä 896 awılda, ğomumän, bernindi mädäniät uçağı yuq. Rayonnarda mädäniät uçaqları çeltären urnaştıru häm xezmät kürsätü uzğan ğasırnıñ 80nçe yıllar urtasında xäl itelgän ide. Qızğanıç ki, bazar şartlarına küçkännän soñ rayonnarda mädäniätne üsterügä çığımnar xafalanırlıq däräcädä kimede. 2002 yılda 222 mädäniät yortı häm kitapxanä tözekländerelde. Ul 132 million sumğa töşte. Ämma bügen 920 klubta kiçekmästän remont taläp itelä, şulardan 117 mädäniät yortı häm klub avariä xälendä.

Bu xäldän çığu yulın ministr respublika mädäniäten üsterü programmasın qabul itüdä kürä. Xäbärçeneñ icat berlekläre turındağı sorawğa da mädäniät ministrı cawap birä. “Yazuçılar, rässamnar, kompozitorlar häm başqa icat berlekläre milli ideanı xalıqqa citkerüdä yañaça eşlärgä tieş” - di ul. Bu äñgämä mädäniät ministrlığınıñ yıl yomğaqlarına ğına bağışlanğan bulsa da, monda da, sänğät ähelläre arasındağı berdämsezlek, kileşä almaw mäsäläse kilep basa.

Gäzit şulay uk «Tatarnı moñ yäşätä» digän säxifädä İlham Şakirov isemendäge «Tatar cırı» bäygese xaqında tügäräk östäl söyläşülären urnaştırğan. Mondıy söyläşülär, asılda, xäzerge estradanı zäwıqsızlıqta, Bars-Media kompaniäse ütkärä başlağan «Tatar cırı»nıñ festival dip atalırğa xaqlı bulmawda ğäyepläwgä qaytıp qala. Bu yulı da şulay buldı. Ministr İldus Tarxanov, Däwlät Şurası räise urınbasarı Robert Miñnullin häm tanılğan cırçı İlham Şakirov qatnaşlığında ütkärelgän äñgämädä änä şul fiker qabatlana.

“Bügen tatar estradası bötenläy yuq!” dip aldağı fikerne Venera Gänieva Şähri Qazan gäzitendä däwam itä. Martnıñ berençe könnärendä Venera Ganieva icat yulın başlawğa 20 yıl tulu waqiğasın bilgeläp ütä. Şul yubiley uñayınnan şağir Rämis Äymät tanılğan cırçı belän äñgämä ütkärgän. Venera Ğanieva anda “Azat Abbaşov, Zöläyxa Xismätullina, Venera Şaripova başqaruında operalardan ariälärne işetkäç, yasalma tawış belän cırlıylar, dip radionı yabıp quya idem, ul çaqta añlamıy idem dip”, eçke serlären aça. “Bügen tatar estradası yuq ul” digän bäyäsen dä ul näq şuşı äñgämäsendä birä. FM-radiolarga kilgändä, Venera Ganieva “ber uk cırnı könenä 10-15 tapqır qabatlaw bu bit keşegä psixologik diversiä” digän fiker belderä. Şunısı qızıq, Venera Ganieva icat kiçäsenä kilgän tamaşaçılarnı üzeneñ säxnä külmäkläre cielması belän tanıştıra. Teatrdağı kürgäzmägä anıñ 20 yıl eçendä cielğan säxnä külmäklären kurep bula ikän.

Восточный экспресс atnalığı da böten tatarlarnı borçıy torğan problemalarğa iğtibarlı. Gäzitneñ «Tatar ğasırı» säxifäsendä qızıqlı mäqälälär urnaştırılğan. Mäsälän «Kem artınnan kitärgä?» isemle yazmada ütkän ğasırnıñ 20nçı yıllarında Rusiä möselmannarı arasında kisken qarşılıq çığuwı, Rizaetdin Fäxretdinneñ nizaqnı xäl itü öçen Qazanğa kilüe, anıñ Tatar respublikasınıñ xalıq komissarları şurası räise Xaci Ğabidullin belän oçraşuı, anda Ğalimcan İbrahimovnıñ da qatnaşuı turında süz bara. Yazmanı Däwlät İminlege komitetı arxivlarına kerä alğan Rovel Kaşapov äzerlägän. Şuşında uq dönya kürgän Ernest Hemingway äsärenä oxşatıp «Starik i more» dip atalğan äñgämä dä uquçılarğa qızıqlı bulır. Gäzit xäbärçese Arıslan Minwäliev yazuçı Mirğaziän Yunıs belän äñgämä qorğan. Ul anı tatarnıñ berençe dinğezçe-yazuçısı dip atıy. Mirğaziän Yunıs tarix, ädäbiät, fälsäfä turında söylägännän soñ Mäskäw tatarlarınıñ xäzerge xälenä tuqtalıp kitä:

Mäskäw tatarlarınıñ kübese urıslaşa bara. Milli-mädäni avtonomiä bar, läkin anıñ eşe öçen aqça bülep birelmi. Nihayät, Assadullaev yortın qaytardılar. Ärmännär Lazarev yortın inde 1989 yılda uq qullarına töşergän ide inde. Yäş buın 100% diärlek assimilätsiäläşä. Şul uq waqıtta dini tormış ta qaynıy. Xäyer, böten ere eşmäkärlär säyäsät häm milli xäräkättän çittäräk torırğa tırışa. Nijğar tatarları da ayrımraq tora. Millät añğıralanğanda, şulay törkemnärgä bülenü bula axırısı.

Şulay itep, berdämlek mäsäläse küpçelek yazmalarda qızıl cep bulıp bara, mäqälälär tarqawlıqnıñ, añğıralanunıñ millätneñ iñ aktual problema buluın kürsätä.

Bikä Timerova, Qazan
XS
SM
MD
LG