Accessibility links

Кайнар хәбәр

Stalinneŋ ülüenә 50 yıl tula. Eşlәgәn vәxşileklәrenә qaramastan, küpkenә ruslar anı әle dә sağınalar.


5-nçe Martta Russiә, sovet diktatorı Yosef Stalinneŋ ülüeneŋ 50 yıllığın iskә ala. Bu vaqiğә dөnya tarixında üzgәreşlәrgә hәm KPSSnıŋ kürelmәgәn rәximsez ezәrleklәv politikasınıŋ yomışaruına kiterde. Eşlәgәn barlıq vәxşileklәrgә qaramastan, bügenge kөndә küpkenә ruslar Stalingә uŋay bәyә birәlәr. Radiobıznıŋ xәbәrçese Mәskәvdә qayber şәxeslәrneŋ fikerlәren beleşte.

Audio Malenkovnıŋ şuşı süzlәre dә, millionağan keşeneŋ matәm totıp küz yәşe tügüe dә, diktaturanıŋ , bigerәk tә sovet diktaturasınıŋ xalıqnı niçek manipulәtsiәlәgәnen açıq kürsәtә. Stalineŋ ülüe, sovet tarixında üzenә kürә borılış noqtası buldı. Tarixçılar urtaq fikergә kilә almasalar da, Stalinneŋ ezәrlkelәv politikası nәticәsendә SSSRda , açlıqtan, xezmәt lagerlarındağı şartlardan hәm birelgәn ülem cazalarınnan 20 milonnanan artıq keşe hәlak buldı dip belderelә. Moŋa qaramastan, Stalinneŋ ülüenә 50 yıl tulğanda, ruslar arasında aŋa uŋay qarauçılar sanı bik yuğarı. SSSRnıŋ tarqalıuna 12 yıl uzğannan soŋ da, cәmağәtçelek fikeren beleşülәrneŋ nәticәse, fikere soralğannarıŋ 36 protsentınıŋ Stalin ilgә ziannan küberәk igelek kiterde digәn fikerdә buluın kürsәtte. Küplәr Stalin Ikençe Dөnya suğışında SSSRnı ciŋügә hәm Kөnbatışqa quıp citü өçen uŋışlı industriәlәşü eşen alıp bardı dip anı maqtıylar. Mәskәvdә Stalingә bağışlanğan zur bulmağan kürgәzmәdә nigezdә Stalinneŋ portretları urın alğan, konslagerlarğa az urın birelgәn. Mozey administratsiәsendә eşlәvçe familiәsen әytergә telәmәgәn Tamara Aleksandrovna Stalinneŋ tәrtip urnaştıruın maqtap xәbәrçebezgә bolay digәn

Audio

Ul şulay uq Stalinneŋ milionnağan keşeneŋ üterüenә sәbәp buluına da şik beldergәn.

Audio

Muzey kuratorı Tatyana Kurmantseva Rusisәdәge cinayәtçelek hәm fәqirlek sәbәple, xalıqta nostalgiya sizelә dip belderde. Memorial oyışmasınıŋ Gulag arxiv başlığı Alyena Kozlova SSSRda berәvneŋ dә cinayәtlәr өçen xөkemgә tartılmağan buluı hәm berәvneŋ uzğandağı cinayәtlәr өçen ğafu ütenmәve xafevle fakt digәn fikerdә.

Audio

Xakimiәtlәrneŋ uramnarda militsiәgә bigerәk tә qarararaq tәnlelәrneŋ kemnegen kontrol itü turındağı kürsәtmәse , cәmğiәtne yaxşılar hәm naçarlar dip bülgәn sovet çorı qaldığı bulıp tora. Tatyana Smilgo Stalin çorında Gulagqa cibәrelgәn bulğan. Anıŋ әtise bolşevik revutsioner bulğan, ÜKı ağzası bularaq Stalin belәn şәxsәn tanış bulğan hәm anıŋ belәn bәxәslәşkәn. Bu 1938-nçe yılğı tazartular vaqıtında anıŋ xatını hәm tuğanarı belәn atıp üterelüenә sәbәp bulğan. Tatayna Smilgo 1939-nçe yılda mәktәp şәkerte bulsa da, dürt yarım yılğa lager hәm 13 yıl sәrgen cazasına xөkem itelgәn bulğan. Şunnan soŋ, anarğa universitetqa kerü dә, eşkә urnaşu da mөmkin bulğan. Soŋğı şiktә ul uqıtuçı bulıp eşkә urnaşa alğan. Tatyana Smilgo Stalin turındağı kürgәzmәgә qarşı buuın әytkәn.

Audio

Lev Mişçenko 1917-nçe yılda Üktәber revolutsiәse bulğan yılda tuğan. Dürt yәşendә әni hәm әtiseneŋ boleşviklar tarafınnan üterelüenә tanıq bula. Ikençe Dөnya suğışında ul nemetslәrәg әsirgә elәgә, Buxenwald konslagerına cibәrә. Suğışnıŋ soŋğı kөnnәrendә әsirlәr konvoyınnan qaçıp, amerikannarğa sıyına. AQŞqa kitü telәge kire qaılıp, SSSRğa repatriәtsiәlәnә. Ul şpionlıqta ğәyeplәnә hәm başqa küpkenә başqa әsirlәr kebek Sebergә xezmәt lagerına cibәrelә. 1954-nçe yılda irekkә çığarılğan Mişçenko da Stalin turındağı nostalgiәnı aŋlap citә almıy

Audio

Ul süzlәrenә өstәp, Xalıq bügenge kөndә ekonomikanıŋ naçar buluı turıda sөyli, Stalin çorında millionnağan kolxozçı açlıqtan ülde. Min keşelәrneŋ niçek yәşәgәnen üz küzlәrem belәn kürdem. Keşelәrneŋ aşarlıq nәrsәse bulmasa da, dәvlәtkә süt hәm yomırqa tapşırırğa tieş ide dip belderde.

Memorial oyışması dәvlәt arxivlarınnan faydalanu qıyınlaşa barsa da, sovet çorı cinayәtlәre turında mәğlümәt cıu hәm monı tikşerü eşen dәvam itә. Lәkin, dәvlәt Stalin çorı cinayәtlәren tulısınşa faş itmәgәn, monı xөkem itmәgәn hөm xalıq arasında ağartu kampaniәsern alıp barmağan mөddәtçә, Stalinnı sağınuçılar әle küp bulır.

Fәrit Idelle, Praga.
XS
SM
MD
LG