Televideniәdә kürsәtelgәn şuşı oçraşu vaqıtında, Putun, ğәskәrlәr çığarılğannan soŋ, Çeçnәdә küpme xәrbi xezmәtkәr qalaçaq dip soradı. Ivanov mәxsus opperatsiәlәrdә qatnaşu өçen 30 meŋ belәn 35 meŋ arasında xәrbi xezmәtkәr toraçaq. Lәkin, alar daimi rәveştә anda urnaşmayaçaqlar dip cavap birde. Әlbәttә bu san dөreslekne çağıldırmıy. Berençedәn, Russiәdә andıy sanda mәxsus büleklәr yuq hәm ikençedәn, Russiә Çeçnәdә yaqınça 80 meŋ tirәsendә xәrbi xezmәtkәrneŋ toruın berniçә mәrtәbә belderde. Inde 80 meŋnәn 1300ne çığarğaç 30-35 meŋneŋ bula almayaçağı hәrkemgә mәğlum. Kommunizm çorında suğışta qatnaşuçılar hәm qorbannar saın yә bөtenlәy telgә alınmıy yaki bozıp kürsәtelә ide. Kommunizmıŋ cimerelüe hәm demokratiәneŋ urnaşa baruı vazğiәtne yaxşırtuğa kitermәde. Bügen dә Saqlanu Ministerlege yә bөtenlәy san birmi yәisә alarnı bozıp birә. Әle küptәn tügel genә Çeçnәdә hәlak bulğan Rusisә xәrbilәreneŋ saın turındağı qapma-qarşılıqlar xaqımnda sөylәgәn idem inde. Iskә tөşerәm: Itar-Tass 2002-nçe yılda Çeçnәdә 4739 Russiә xәrbise üterelde, 13 108-e yaralandı hәm 29 ezsez yuğaldı dip 17-nçe fevraldә xәbәr itte. Saqlanu ministerlege bu sannar dөres tügel dip şunduq kire qaqqaç, xәbәr agentlığı da bu xәbәren üzgәrtte hәm Russiә saqlanu ministerlegeneŋ 1999-nçe yılnıŋ küzennәn alıp 2002-nçe yılnıŋ dikәberenә qәdәre 4 572 xәrbi hәlak buldı digәn rәsmi sannı birde. . Soldat Anaları Komitetı 11 meŋ xәrbi üterelgәn bulırğa tieş dip dәğvә itә. Keşe Xoquqların Yaqlau Oyışmaları inde küptәnnәn birle rәsmi xәrbilәr hәlak bulğannarnıŋ sanın kimetep kürsәtәlәr dip belderep kilәlәr. Inde Çeçnәdәn xәrbilәrne çığaru hәm Ivanov kitergәn sannarğa tuqtap kitim. Elek tә Mәskәv Çeçnәdәn xәrbi büleklәr çığaruın iğaln itkәn hәm çınnan da alar çığıp kitkәn ide. Lәkin, ber ük vaqıtta başqa büleklәr kiçekmiçә anda kertelgәn ide. 15 meŋ xәrbidәn torğan 42inçe diviziә hәm 8 meŋnәn torğan Eçke Eşlәr miisterlege brigadası Çeçnәdә daimi rәveştә qalaçaq dip belderelgәn ide. Annan başqa Gruziә çigenә yaqın 3 meŋ tirәsendә çik saqlau büleklәre anda qalaçaq. Çeçnәneŋ şәhәr hәm auıllarında nigezdә kontraktniklardan torğan xәrbilәrne, federal agentlıqlarnıŋ xezmәtkәrlәren dә xisaplağanda, Çeçnәdә 50 meŋ tirәsendә okkupatsiә kөçlәreneŋ daimi toraçağın xisaplap çığarıp bula. Şuŋa Ivanov telgә alıp kitkәn 30-35 meŋ mәxsus kөçlәrne xisaplağanda, Çeçnәdә kilçәktә dә 80-85 meŋ tirәsendә qorallı büleklәrneŋ toraçağı açıqlana. Ber meŋ 300 tirәse xәrbine çığaru turında şundıy zur şau-şu kütәrüneŋ ni өçen kirәge buldı soŋ ? 23-çe Martta Çeçnәdә referendum ütkәrelә. Kreml citәkçelege bu respublikada vazğiәtneŋ normal buluın kürsәtә hәm referendum-saylaular ütkәrü өçen barlıq şartlar bar dip raslıy. Ul bermeŋ 300 tirәse xәrbine çığarunı da menә şuşı raslauların ispatlağan dәlil itep kürsәtergә teli. Çınbarlıqta isә, normallaşu , ul tik Kremlneŋ propogandası ğına bulıp tora, anda partizan suğışı bara hәm hәr kөn sayın ike yaqtan da keşelәr hәlak bula. Xalıqara oyışmalar Çeçenәdә referendum ütkәrü өçen şartlar yuq hәm anı kiçekterü xәyerlerәk dip belderәlәr. Lәkin, Mәskәv üz planın üzgәrtergә telәmi. Çeçnәdә vazğiәtneŋ normal bulmauın tağı da ber inisiativa kürsәtә. Yevropa Şurası Çeçnәdә keşe xoquqların bozuçılarnı xөkemgә tartu өçen mәxsus tribunal oyıştırunı küz aldında totqan rezolutsiә proyektın әzerlәde. Şura bu mәsәlәne 31-nçe Marttağı sessiәsendә tikşerәçәk. BMOnıŋ elekke Yugoslaviәdәge suğış cinayәtlәren tikşerüçe xalıqara mәxkәmә model itep alınğan şuşı tәqdimdә, Russiә soldatları da, Çeçen kөrәşçelәre dә keşe xoquqların bozalar dielgәn. Russiәneŋ tışqı eşlәr ministerlege süzçese Yevgenı Voronin şuşı tәqdimne xөkem itte, ul Russiәgә qarşı dip belderde. Şuşı rezolutsiә qabul itelerme-yuqmı, qabul itelgәn xәldә , ğәmәlgә quyılırmı-yuqmı, monısı әlegә bilgesez. Tik rezolutsiә proyektı ber üze genә dә, Çeçnәdә vazğiәtneŋ normaldan bik yıraq buluın hәm anda referendum өçen tieşle şartlarnıŋ bulmauın bik açıq kürsәtә hәm 1300 tirәsendә ğәskәrne çığaru turındağı propoganda Çeçnәdәge çınbarlıqnı yәşerә almıy.
Fәrit Idelle, Praga.
Fәrit Idelle, Praga.