Tel oçında torğan Ğiraq suğışında älegä bäreleşlär başlanmasa da, Waşingtonda inde şuşı ilneñ suğıştan soñğı tormışın cayğa salu planlaştırıla başladı. Quşma Ştatlarnıñ çit illärgä yardäm itü eşen alıp barğan Xalıqara Täräqqiat idaräse USAid, Ğiraqtağı xakimiat üzgärtelgännän soñ anda yañadan hawa alannarın, diñgez portların, mäktäplärne, sälämätlek saqlaw qorılışların, başqa şundıy sotsial’ infrastrukturanı tözekländerü eşen alıp baru öçen törle amerikan şirkätlären barlıy başladı. Alarnıñ inde yaqın kiläçäktä ük kiräk buluwı säbäple andıy şirkätlärneñ sanı älegä bik çiklängän dip belderde radiobızğa USAidnıñ wäkile. Ul arada Wall Street Journal basması Ğiraqqa cibäreläçäk yardämneñ küläme 900 million dollar tiräsendä dip yazıp çıqtı. Soñğı 50-60 yıl eçendä Amerika Quşma Ştatlarına, ul elek üz xärbilären suğışqa cibärgän illärgä kiñküläm matdi yardäm kürsätü ğädäte xas ide. Monıñ açıq ber misalı bulıp amerikannarnıñ Germaniä häm Yaponiägä bulışuwı tora. İkençe dönya suğışında Quşma Ştatlar şuşı ike ilgä qarşı suğış alıp bardı, läkin soñraq alarnıñ xalıq xucalığın kütärügä yardäm itte. Başta xärbilären, ä annarı matdi yardäm cibärü ğädäte soñraq Grenada, Haiti, Panama, Bosniä häm Äfğanstan kebek illärdä dä qabatlandı. Şunı da tanırğa kiräk – Germaniä häm Yaponiägä kürsätelgän yardäm inde soñraq berkemgä dä birelmäde. Şuşı ike ilne Waşington Yewropa häm Aziä öçen üzenä kürä ber ürnäk itärgä tırıştı, häm ul üz maqsatına ireşte diyärgä bula. Xäzer isä Quşma Ştatlar näq şunı uq Ğiraq belän eşlärgä cıyına sıman, älege ilneñ Yaqın Könçığıştağı urını şundıy möhim ki, Aq yortnıñ anı bar töbäk öçen ber ürnäkkä äyländerü teläge zur. Prezident Bush berniçä kön elek bu xaqta inde maxsus çığış ta yasağan ide. Anda süz nigezdä Ğiraqta demokratik xakimiat urnaştıru, häm monıñ bar Yaqın Könçığışqa uñay yoğıntı yasıy aluwı xaqında barsa da, andağı demokratiäneñ berençe çiratta nıq iqtisadi nigezgä tayanu kiräklege şik uyatmıy, şuña kürä Quşma Ştatlar Ğiraqnıñ çınnan da ürnäkkä äylänüwen teli ikän, ul aña, Panama häm Bosniädän ayırmalı bularaq, küpkä kiñräk iqtisadi yardäm kürsätergä tieş bulaçaq. Bosniägä kilgändä, xalıq xucalığın torğızuğa yardäm itü anda kübräk Yewropa Berlege cilkäsenä töşte. Läkin xäzer, Ğiraq mäs’äläsendä Yewropa Berlegeneñ ike töp citäkçel äğzası – Fransiä häm Germaniä Waşingtonnıñ suğış plannarına qarşı çığa häm alarnıñ suğıştan soñğı tözekländerü eşlärendä qatnaşuwı da şulay itep ikele bulıp qala. Ğiraqqa näq menä Quşma Ştatlarnıñ yardäm itüwe tağın şul maqsatnı da küz aldında tota ala – prezident Bush üzeneñ, Ğiraqqa qarşı suğış başlap Saddam belän elekke xisapların açıqlarğa teläwen yäisä Amerikanıñ Ğiraqtağı neft belän qızıqsınuwın tügel, ä çınlap torıp Ğiraq xalqına yardäm itärgä teläwen kürsätä ala.
Kärim Kamal, Praga.
Kärim Kamal, Praga.