1991 yıl Farsı qultığı suğışı waqıtında Pentagon räsmiläre jurnalistlar belän eş itkändä şundıy ısul qullandı: berniçä xäbärçedän keçekenä törkem tözelä, äytik, ber telekamera, ber gäzit, ber radio xäbärçese häm ber fotograf. Şul törkem, xärbilär ozatuwında suğış qırına çığış kitä. Qaytqaç, başqa jurnalistlarğa kürgännäre turında söyli ide. Törkemgä eläkmägän xäbärçelär bu sistemağa yış qına şikäyät belderä ide. Ul suğışnı yaqtırtqan Kanadanıñ CBS radiosı xäbärçese Bill Gasperini:
Audio: Ul sistema ber yaqtan jurnalistlar sanın kimetergä, ikençedän, alarnıñ närsä söylägänen kontrol itergä mömkinlek birä ide, di Bill. Bu sistemağa küplär qänäğätsezlek belderde, bigräk tä, Amerikan yä Britan bulmağan jurnalistlar, alar bötenläy çığıp yöri almadılar.
Bu yulı Pentagon, media belän armiä arasındağı mönäsäbätkä yaña tärtip kertmäkçe, ul “berketü” sisteması dip atala. Här jurnalist nindider ber xärbi törkemgä berketelä, häm suğış däwerendä soldatlar arasında yäşäp, wazğiätne yaqınnan küzätep bara alaçaq. Quşma Ştatlarnıñ 3-nçe cir öste diviziä komandirı general Buford Blount, üzenä berketelgän jurnalistlar belän oçraşıp, min sezdän ber genä närsä sorıym, kürgänegez turında döresen söyläwegezne ütenäm, dip äytte:
Audio: Soñğı suğışnıñ yaqtırtıluwı belän sez dä bez dä qänäğät bulmadıq. Armiä belän media arasında elek-elektän, VietNam suğışınnan birle qalğan şiklänü bar ide. Bez monı beterergä telibez. Yaña buın ofitserlarda andıy şiklänü yuq.
Küwäyttä urnaşqan Amerikan xärbiläreneñ matbuğat wäkile polkovnik Rick Tomas äytüençä, Amerikan xärbilärenä berketelgän jurnlaistlar arasında törle il wäkilläre, şul isäptän, Germaniä, Fransiä, Rusiä, Qıtay, xättä Qatarnıñ Äl-Cäzirä televideniesennän ğäräp jurnalistları bar. Rick süzlärençä, suğış qırınıñ törle urınnarında 500-läp jurnalistnıñ eşläwen iskä alğanda, senzura digän närsä bulu mömkin tügel. Döres, başta här jurnalist, närsä turında söylärgä yaramağanı xaqında qäğäz imzalarğa tieş bulaçaq. Bu qağidäne bozğan oçratqa, ul kire Küwäyt şähärenä qaytarıla, anıñ urınına başqa jurnalist cibärelä.
Açırğa yaramağan mäglümät arasında – xärbilärneñ iminlegenä yanağan mäglümät, operatsiä neçkälekläre. Äytik, Amerikan xärbiläre häm koalitsiä köçläreneñ sanı, yuğaltular turında yaqınça sannar ğına äytergä yarıy. Ğäskärlärneñ tögäl qayda urnaşuwı, oçqıçlar, tanklar, artilleria häm başqa qoral sanın Pentagon röxsät itmiçä äytergä yaramıy. Doşmannıñ xöcüme, xädäflär, küzläw mäglümätlären şulay uq açu tıyılğan. Foto yä telekameralar ülgän Amerikan xärbien töşergändä, anıñ yözen häm iseme yazılğan tamğanı töşerergä tieş tügel. Geneva konvensiäse nigezendä Ğiraq äsirläre belän äñgämä yä alarnıñ sürätlären kürsätü, şulay uq tıyılğan. Menä şul şartlar ütälgändä, Rick Tomas süzlärençä, jurnalsitlar teläsä närsä turında söyli ala:
Audio: Kiräk ikän suğış qırına satellit tälinkä, video-telefon, laptop computerlar kiteregez, häm mäglümätegezne tapşırığız, di Rick.
Yaña sistema jurnalistlarğa kiñ mömkinleklär aça dip kürensä dä, küp kenä xäbärçelär Pentagonnıñ bu täqdimen alırğa telämi. Äytik, şul uq Kanadanıñ CBS xäbärçese Bill Gasperini, Ğiraq suğışında üz beldegenä eşlärgä cıyına:
Audio: Bu yaña sistemanıñ eşliäçägenä şiklänäm, di Bill. Ber urında ğına eşlägän xäbärçe bu urında küp mäglümät cıya ala, läkin tulı kartinanı birä almıy. Bälki bu zur kompaniälär öçen bu qulaydır, alar berniçä urınğa keşe cibärä ala. Minem kampaniä başqaça eşlärgä qarar itte.
12 yıl elek Farsı qultığı suğışın yaqtırtqan Bill, xärbi senzorlar kiskän mäglümät arasında strategik yaqtan möxim mäglümät bulğanın da tanıy. Anıñ fikerençä, mondıy mäglümät tapşırılğan oçraqta, bu çınlap ta, xärbilärneñ iminlegenä qurqınıç tudırırğa mömkin.
Ali Gilmi, Praga
Audio: Ul sistema ber yaqtan jurnalistlar sanın kimetergä, ikençedän, alarnıñ närsä söylägänen kontrol itergä mömkinlek birä ide, di Bill. Bu sistemağa küplär qänäğätsezlek belderde, bigräk tä, Amerikan yä Britan bulmağan jurnalistlar, alar bötenläy çığıp yöri almadılar.
Bu yulı Pentagon, media belän armiä arasındağı mönäsäbätkä yaña tärtip kertmäkçe, ul “berketü” sisteması dip atala. Här jurnalist nindider ber xärbi törkemgä berketelä, häm suğış däwerendä soldatlar arasında yäşäp, wazğiätne yaqınnan küzätep bara alaçaq. Quşma Ştatlarnıñ 3-nçe cir öste diviziä komandirı general Buford Blount, üzenä berketelgän jurnalistlar belän oçraşıp, min sezdän ber genä närsä sorıym, kürgänegez turında döresen söyläwegezne ütenäm, dip äytte:
Audio: Soñğı suğışnıñ yaqtırtıluwı belän sez dä bez dä qänäğät bulmadıq. Armiä belän media arasında elek-elektän, VietNam suğışınnan birle qalğan şiklänü bar ide. Bez monı beterergä telibez. Yaña buın ofitserlarda andıy şiklänü yuq.
Küwäyttä urnaşqan Amerikan xärbiläreneñ matbuğat wäkile polkovnik Rick Tomas äytüençä, Amerikan xärbilärenä berketelgän jurnlaistlar arasında törle il wäkilläre, şul isäptän, Germaniä, Fransiä, Rusiä, Qıtay, xättä Qatarnıñ Äl-Cäzirä televideniesennän ğäräp jurnalistları bar. Rick süzlärençä, suğış qırınıñ törle urınnarında 500-läp jurnalistnıñ eşläwen iskä alğanda, senzura digän närsä bulu mömkin tügel. Döres, başta här jurnalist, närsä turında söylärgä yaramağanı xaqında qäğäz imzalarğa tieş bulaçaq. Bu qağidäne bozğan oçratqa, ul kire Küwäyt şähärenä qaytarıla, anıñ urınına başqa jurnalist cibärelä.
Açırğa yaramağan mäglümät arasında – xärbilärneñ iminlegenä yanağan mäglümät, operatsiä neçkälekläre. Äytik, Amerikan xärbiläre häm koalitsiä köçläreneñ sanı, yuğaltular turında yaqınça sannar ğına äytergä yarıy. Ğäskärlärneñ tögäl qayda urnaşuwı, oçqıçlar, tanklar, artilleria häm başqa qoral sanın Pentagon röxsät itmiçä äytergä yaramıy. Doşmannıñ xöcüme, xädäflär, küzläw mäglümätlären şulay uq açu tıyılğan. Foto yä telekameralar ülgän Amerikan xärbien töşergändä, anıñ yözen häm iseme yazılğan tamğanı töşerergä tieş tügel. Geneva konvensiäse nigezendä Ğiraq äsirläre belän äñgämä yä alarnıñ sürätlären kürsätü, şulay uq tıyılğan. Menä şul şartlar ütälgändä, Rick Tomas süzlärençä, jurnalsitlar teläsä närsä turında söyli ala:
Audio: Kiräk ikän suğış qırına satellit tälinkä, video-telefon, laptop computerlar kiteregez, häm mäglümätegezne tapşırığız, di Rick.
Yaña sistema jurnalistlarğa kiñ mömkinleklär aça dip kürensä dä, küp kenä xäbärçelär Pentagonnıñ bu täqdimen alırğa telämi. Äytik, şul uq Kanadanıñ CBS xäbärçese Bill Gasperini, Ğiraq suğışında üz beldegenä eşlärgä cıyına:
Audio: Bu yaña sistemanıñ eşliäçägenä şiklänäm, di Bill. Ber urında ğına eşlägän xäbärçe bu urında küp mäglümät cıya ala, läkin tulı kartinanı birä almıy. Bälki bu zur kompaniälär öçen bu qulaydır, alar berniçä urınğa keşe cibärä ala. Minem kampaniä başqaça eşlärgä qarar itte.
12 yıl elek Farsı qultığı suğışın yaqtırtqan Bill, xärbi senzorlar kiskän mäglümät arasında strategik yaqtan möxim mäglümät bulğanın da tanıy. Anıñ fikerençä, mondıy mäglümät tapşırılğan oçraqta, bu çınlap ta, xärbilärneñ iminlegenä qurqınıç tudırırğa mömkin.
Ali Gilmi, Praga