Monı inde üzenә kürә Sişәmbedә Tөnyaq Irlandiәdә bulğan AQŞ-Britan summitına cavap dip tә qararğa bula. Başta San Petersburgtağı Sumitqa BMOnıŋ general sekretarı Annan da qatnaşaçaq dip belderelsә dә, soŋğaraq anıŋ monan vaz kiçkәn buluı xәbәr itelde. Baştağı plan buyınça ul Ğıraq suğışınnan elek bulğanı kebek Iminlek Şurasında kөrәşne buldırmau maqsәte belәn Britaniә, Fransiә, Germaniә hәm Russiәgә vizit yasarğa tieş ide. Anıŋ ştabı Annan vizitın kiçekterü sәbәben әytmәsә dә, ul suğışqa oppzoitsiәdә torğan kөçlәr safında tora digәn tәsir qaldırmas өçen vizittınnan vaz kiçte dip uylanıla. Annan bolay da üzara tarqalğan Iminlek Şurasında vazğiәtneŋ tağı da küberәk kiskennәşüen telәmi. Lәkin, aŋa taraflarnıŋ pozitsiәlәren yaqınlaştıru ciŋel bulmayaçaq. Fransiә prezidentı Şiraq Ğıraqnı tөzeklәnderü hәm idarә itü өçen BMOsı cavaplı bulırğa tieş. Ber yәisә ike ilneŋ başqa ber ilneŋ yazmışın kontrol itü çorı ütte dip belderde. Putin belәn Şrөder dә Ğıraqnı tüzeklәnderüdә tөp rol BMOnda bulırğa tieş dip belderdelәr. Britaniә hәm bigerәk tә AQŞnıŋ pozitsiәsә tәmam qapma-qarşı. Ğıraq belәn başta AQŞnıŋ xәrbi administratorı citәkçelek itәçәk, şunnan soŋ Ğıraqlılardan torğan vaqıtlı xөkümәt bilgelәnәçәk. Gәrçә, prezident Buş Tөnyaq Irlandiәdәge summittan soŋ ütkәrelәgn press-koferensiәdә BMO mөhim rol uynayaçaq dip әytsә dә, ul bu mәsәlәgә tulı açıqlıq kertmәde. Şulay da ul BMOna vaqıtlı xөkümәt tөzü mәsәlәsendә tik kiŋәşçe hәm humanitar yardәm birü өçen cavaplı oyışma rolen genә birüne küz aldında tota dip әytergә bula. Inde San Petersburgtağı summitqa kilgndә , ul Russiә belәn Germaniә arasında sәyәsi hәm iqtisadi mөnәsәbәtlәrne üsterө maqsәte belәn ütkәrelә torğan yıllıq sessiәneŋ өçençese bulırğa tieş ide. Şiraqnıŋ kөtelmәgәndә, anda qatnaşaçağın belderüe belәn ike il arasındağı mөnәsәbәtlәr ikençe planğa etәrelgәn buldı. Şuşı summitta өç ilneŋ tışqı eşlәr ministerlәreneŋ uzğan Çomğada Parijdağı belderüenә basım yasalaçaq dip әytergә bula. Tışqı eşlәr ministerlәre suğıştan soŋğı Ğıraqta BMO tөp rol uynarğa tieş digәnnәr hәm humanitar problemmalarğa borçılu beldergәnnәr ide. Bu summitta da moŋa basım yasalaçaq dip әytergә bula. Lәkin, bu AQŞnıŋ pozitsiәsen yomışartuına kiteter dip әytep bulmıy. Şulay uq Saddam rejimınıŋ inde cimerelgәnen küz aldında totqanda, barlıq illәr Ğıraqnı tüzeklәnderü eşendә qatnaşırğa telilәr. Putin belәn Buşnıŋ milli iminlek buyınça kiŋәşçese Rays arasında dәşәmbedә bulğan sөylәşülәrdә dә bu tөp tema bulğan. Russiә suğıştan elek Ğıraq belәn tөzelgәn 8 miliard dolarlıq kontraktnıŋ da üz kөçendә qaluın teli. Ә inde bu telәsәŋ telәmәsәŋ dә xәzer ciŋüçelәrneŋ ixtiyarına qaldı. Әlbәttә, Fransiә belәn Germaniә dә bu eştәn çittә qalırğa telәmilәr. Ğıraqnı tәzeklәnderü eşe BMOsı qaramağında bulsa, bu eştә qatnaşu ciŋelerәk bulır ide. Ә inde AQŞ hәm soŋğaraq ul quyğan idarә, suğışqa qarşı çıqqan illәrne Ğıraqnı tәzeklәnderü eşenә qatnaştırır dip kөtep bulmıy. San Petersburgtağı summitnıŋ monı üzgәrtәçәk strategiә taba aluı ikele.
Fәrit Idelle, Praga.
Fәrit Idelle, Praga.