AQŞ saqlanu ministırınıñ urınbasarı Paul Wolfowitz ütkän atnada senatnıñ qorallı köçlär komitetında ütkän tıñlaularında BMO demokratiä urnaştıru eşendä sälätle buluın kürsätä almadı dip äytkän ide. Wolfowitz süzlärençä (audio)
Bez Bosniadağı wazğiätne kürergä telämibez. Dayton kileşüennän soñ 8yıl ütkän bulsa da , BMOsı äle dä Bosnia belän idarä itä, bez xakimiät vä cawaplılıqnıñ mömkin bulğan qädäre tizlektä ğıraqlılarğa tapşırıluın kürergä telibez.
Wolfowitz suğış tuqtalğannan soñ, AQŞ 3 fazadan torğan torğan strategie alıp barmaqçı dip äytep bolay dide : berençe basqıçta AQŞnıñ rekonstruksiä häm humanitar yardäm ofisı il belän idarä itäçäk , humanitar yardäm tapşırıluın qarap baraçaq häm töp xezmätlärne torğızaçaq, şul arada koalitsiä köçläre ildä tärtip urnaştıraçaq. İkençe fazada administrativ eşlär Ğıraqnıñ waqıtlı administratsiäsenä tapşırıla. Bu administsiene ilneñ barlıq dini häm etnik törkemnäre şulayuq eksildä yäşäwçe ğıraqlılar täşkil itäçäk. Öçençe basqıçta ğıraqlılar üz xökümätlären saylıyaçaq. Wolfowitz bu plan öçen waqıt grafikası birmäde .
Prezident Bush häm anıñ yardämçeläre BMOsı möhim rol uynayaçaq , Ämma Saddam rejimın bärep töşerü öçen suğışqan koalitsiä partnörları suğıştan soñ başrolnı uynarğa tieş digän pozitsiädä tora. George Waşington Universitetında politik fännär häm xalıqara mönäsäbätlär profesorı Nathan Brown , Wolfowitz häm Bush administratsiäsendäge başqa räsmilärneñ , AQŞ il belän idarä itkän öçen genä Ğıraq ,Bosniağa qarağanda demokratiäne tizräqräk qabul itär dip ışanularına aptırabraq qarıy. Ul BMOnıñ aqırın häm ällä täsirle eşlämäwen qabul itsä dä, AQŞnıñ törle buınnarı şulsanda Däwlät departamentı,xalıqara täräqiät öçen AQŞ agentılığı, saqlanu ministırlığında kem niçek bergäläp eşlär digän soraular quya. Brown AQŞnıñ tizlektä demokratiäläştergän illär bar., ämma xalıq anda üzgäreş telägän , yäki çıdamlıq kürsätkän öçen genä Waşington uñışlı buldı. Ğıraqta moñı kötep bulmıy, çönki anda demokratiä , xärbi intervensiä häm rejim köç qullanıp bärep töşerelgännän soñ täqdim itelä dip söyli. Ul şulayuq Ğıraqta Saddamnıñ Baath partiäse 1968nçe yılda xakimiätkä kilgänçe anda yaqın könçığışnıñ in zur professional häm sivil xezmätkärlär sıynıfı bar ide , şunlıqtan ul demokratiäne qabul itär digän fikerne dä kire qağa. Bu professional sıynıf xäzer pensiä yäşenä kilgän, yäki urta yäşne ütkän keşelär alar ilneñ politik kiläçägenä möhim öleş kertü öçen qartayğan .Unyıllarça yabıq cämğiättä yäşägän ğıraqlılar çınlap ta demokratiägä susağan mikän? Brown bu turıda bolay di(audio)
Ğıraq , ğäräb dönyasındağı totalitar sistemağa in yaqın toruçı il.Şunlıqtan bez anda nindi politik häm sotsial köçlär barlıqqa kiler belmibez.Anda barlıq demokratik köçlär uñay waqıtnı ğına kötälär dip äytü bälkim däres , ä bälkim dä bötenläy xıyal ğına
NYta urnaşqan Tışqı Mönäsäbätlär Şurasında tınıçılık vä konflikt tikşerüläre üzägeneñ direktorı Arthur Helton qaraşınça ,Wolfowitznıñ BMO Bosniada bik aqırın xäräkät itte dip äytüe döres tügel, çönki AQŞ häm anıñ yevropalı berektäşläre 95nçe yılda BMOsın çitlätep Bosnia suğışın tuqtatqan Dayton kileşüen äzerläde häm Bosnia öçen yuğarı wäkil ofisı buldırdı. Bu ofis Bosniada politsiäneñ eşe turında BMOna ,Yevropa Berlege ,Russiä häm başqalarına xisap birde. Helton Bush administratsiäse xäzer Ğıraqta şuluq närsäne eşlärgä cıyına di. Ul , Wolfowotiz BMO uñışı bik çiklängän dip äytüdä xaqlı, ämma ansız uñış tağı da azıraq bulaçaq di . Helton süzlärençä(audio) ägär dä Bosnia sabaq ikän, bu oçraqta dönya oyışmasın çitlätep ütü, tağı da açıraq sabaq bulaçaq
Helton 90nçe yıllardağı Haitini misal itep kiterä. AQŞ anda stabil idarä urnaştırırğa telägän ide, ämma ul soñraq eşlärne BMOğa tapşırdı . Haitidä äle dä tınıçlıq urnaşqanı yuq. Bush administratsiäse Ğıraqta suğıştan sonğı problemalarnı ber ike berektäşe belän genä çişä almayaçaq anda mömkin bulğan qädäre kiñ törle çığanaqlarnñ yardäme kiräk bulaçaq
Färidä Xämit, Praga
Färidä Xämit, Praga