Yaz. May. Xezmät. Ömet, ışanıç häm yañarış bäyräme. Bäyräm könen basularda tırış xezmät belän bilgeläp ütik! Yäşäsen may! Respublika gäzitläre 1 may häm annan soñ ütkärelä torğan bäyrämne menä şundıy şiğarlär belän qarşıladı.
Watanım Tatarstan gäziteneñ baş möxärrire üzeneñ bäyräm çığışında, yäş buın belmider dip, xezmät iäläreneñ könen bilgeläp ütü traditsiäseneñ qaydan kilep çığuın iskä ala. 1886 yılda Amerikanıñ Chicago şähärendä eşçelär üz xoquqların dawlap, 8 säğätlek eş köne taläp itep, demonstratsiägä çığalar. Şunnan soñ II İnternatsional Chicago eşçeläreneñ batırlılığına bağışlap, yıl sayın 1maynı bilgeläp ütü turında qarar qabul itä. Ğäbdelxaq Şämsetdinov yazğança, kiläçäktä dä xezmät iäläreneñ könen bilgeläp ütü ğädäte betmäs, kapitalizm qırıs närsä, şuña kürä eşçelärneñ üz xoquqları öçen köräşe dä, bäyrämnär dä bulaçaq äle.
Tatarstan yäşläre gäzite üzeneñ bäyrämçä bizälgän 1 may çığarılışında, başqa fiker ütkärä. Xezmät iäläreneñ xalıqara berdämlege köne dip atalsa da, ul kübräk SSSR kommunistlar partiäseneñ, il citäkçeläreneñ xezmät iäläre belän ayırılmas duslığı köne bularaq bäyräm itelä ide kebek. Qaya anda xoquqlar dawlağan lozunglar! Bar belgäne “yäşäsen dä, yäşäsen” ide. Xäzer bu könneñ mäğnäse asılına qayta başladı kebek, - dip yaza gäzit.
Tatarstan yäşläre şulay uq söyläşüne sotsializm, kapitalizmğa ğına qaytarıp qaldırmıy, zamança temalar turındağı söyläşügä çaqıra. Anda mäsälän «Globalläşü: kemgä fayda, kemgä zıyan?» digän baş astında mäqälä basılıp çıqtı. Gäzit xäbärçese Riman Ğilemxanov Däwlät şurası deputatı Razil Wäliev belän şul xaqta äñgämä qorğan. Globalläşüneñ soñğı maqsatı - dönyada ber zur däwlät tözü, dip äytelä äñgämäneñ başında. Razil äfände äytüençä, globalläşü bik borınğı närsä, dönyanı berläşterü omtılışın berençe itep Çınğızxan häm anıñ näsele yasağan. Cüçilar bit zamanında ber däwlät tözep, anda ber ük salımnar, ber ük aqça berämlege kertkän, dip söylägän Razil Wäliev. Deputat anda cir satuğa qarşı ikänen iğlan itä, Rusiäne tarqata torğan maxsus säyäsät alıp barıla, digän fiker äytä. Läkin ul globalläşüneñ qotılğısız ikänen tanıy. Menä anıñ cawaplarınnan ber özek:
Globalläşüneñ tiskäre yaqlarına qarşı toru öçen ayırım keşelärneñ genä tügel, böten xalıq, millät mänfäğätlären yaqlıy torğan däwlät kiräk. Ä ul yuq. Tatarstan möstäqillek alsa, üzen erep yuğaludan küpmeder däräcädä saqlap qala alır ide, möstäqillege şulay uq yuq. İnde nindi yul qala? Bezgä üzebezne yaqlarday işlärebezne tabarğa, urtaq sıyfatlar, urtaq mänfäğätlär bulğan däwlätlär, xalıqlar belän berläşergä kiräk. Min kiläçäktä qazaq, qırğız, üzbäk häm başqalar bu xaqta uylıy başlarlar dip ömetlänäm. Xäyer, başladılar da inde: mäsälän, Oljas Söläymanov, Çıñğız Äytmätov berläşü mäsäläsen qat-qat kütärep yazıp çıqtılar.
Gäzit xäbärçese Riman Ğilemxanov Razil Wälievnıñ ütkän yıl Törkiädä Evraziäçelek forumında qatnaşuın iskä ala. Deputat şuña cawap yözennän “äye, mondıy däwlät bezgä qulayraq” dip äytä birä. Häm şul uq waqıtta, törki tuğannardan qala, tatarğa urıstan da yaqın keşe yuq, digän belderü yasıy. Urıslar belän niçä yıl bergä yäşäp, tellären öyränep, ber ük şartlarda üsep, olığayıp tämam tuğanlaşıp betkänbez ikän, dip äytä Razil Wäliev. Anıñ fikerençä tatarğa urıs qurqınıç tügel, çönki ul üze dä ayanıç xäldä, betä, eri bara. Böten bälälär şul globalläşügä barıp totaşa, dip sanıy Razil Wäliev.
Mädäni comğa gäzitendä bu temanıñ ber yünäleşe däwam itterelä. «Törkidän başlanğan tereklek» digän yazmanıñ avtorı filologiä fännäre kandidatı Rauşaniä Şäfiğullina törki dönya häm anı berläşterüçe faktorlar turında yaza. Xäzerge waqıtta räsmi räweştä 26 törki millät terkälgän: üzbäk, qazaq, äzäri, tatar, törekmän, qırğız, çuaş, başqort, qara-qalpaq, yaqut, qumıq häm başqalar. Şuşı millätlärneñ urtaqlığın saqlawçı faktorlar arasında ul törki telne, ğomum törki mädäniätne, urtaq tarixi ütkänebez, häm islam dinen atıy. Ämma bügenge köndä törkilärneñ tarixına, mädäniätenä qarata yañadan-yaña faraz barlıqqa kilä, dip assızıqlıy avtor. Misal itep ul Nurixan Fättäxnıñ, Defaq Räxmätineñ häm Oljas Söläymanovnıñ ezlänülären iskä ala. Yaña fänni farazlar nigezendä, törkilärneñ tarixi watannarı itep Yevraziä kontinentı tügel, ä borınğı sivilizatsiälärneñ bişege – Urta diñgez basseynı qarala. Menä Rauşaniä Şafigullinanıñ yazmasınnan ber özek:
Biredä tuğan borınğı sivilizatsiälär üseşendä törki babalarıbız turıdan- turı qatnaşqan, xäl itkeç rol uynağan dip qarala. Ğalimnär fikerençä, äle bügenge köndä dä törkilär tormışında – teldä, milli kostyum, arxitektura, xalıq awaz icatı, ğöref-ğädätlär, toponimikada – şul borınğı kulturanıñ bilgeläre saqlana. Nindi sivilizatsiälär turında süz bara soñ? Bezneñ erağa qädär III-II meñyıllıqqa qarağan, Cidesu cirlegendä urnaşqan Şumer sivilizatsiäse turında. Küräseñ tarix şumerdan başlana, dip yuqqa ğına äytmilär. Anıñ warisı bulıp qalırlıq Babil däwläte kulturası, danlıqlı Krit utrawı, Ägäy arxipelagı häm kontinental Gretsiä cirlegendä urnaşqan Krit-Minoy kulturası. Krit utrawınıñ Fest şähärendä tabılğan spiral ezleklegendäge tamğalar urnaşqan tügäräk balçıq plastinka-disbene Nurixan Fättax törki teldä uqıdı.
Şuşı yaña farazlar nigezendä borınğı Misır, Sönnär mädäniäte belän urtaqlıq bar, dip yaza avtor. Törki xalıqlar latin xalıqları belän bergä Rim imperiäsen tözüdä dä qatnaşqan. Fänni gipotezalar törkilärneñ eze Amerika kontinentında da bulğanın kürsätä, dip bu temada ezlänüläre belän tanıştıra Rauşaniä Şäfigullina. Şunıñ belän bergä törki xalıqlarnı berläşterüçe faktor itep ul urtaq dini wazğiätne dä atıy. İslam dine qabul itelgänçegä qädär bulğan täñreçelek, şuşı çorda icat itälgän ädäbi äsärlär, şärıq ädäbiäten telgä ala ul. Törki millätlärneñ mädäniätenä qarağan bu üzençäleklär bügenge köndä dä törki dönyanıñ berdämlegen saqlıy, dip tämamlıy üz çığışın Rauşaniä Şäfigullina.
Звезда Поволжья gäzitendä isä tarixçı İskändär İzmailov çığış yasap, yalğan häm riwayätlärgä qorılğan tarixi çığanaqlarnı qatı tänqitläp çığa. Alda telgä alınğan Nurixan Fättaxnıñ Fest şähärendä tabılğan älege balçıq taqtanı uquı turındağı xäbärdän ul kölä, andıy qotqılarğa birelmäskä çaqıra. Şuşı uq gäzittä tarixçı Damir İsxaqov «Rusiädä tatar mäsäläse» digän qatlawlı temağa tarixı küzlektän çığıp bäyä birä. Ütkännärneñ säxifälären aqtarıp ul xäzerge xällär belän paralel ütkärä, elekke xezmätçe tatarlarnıñ xälen qayber bügenge tatarlarnıñ xäle belän çağıştıra. Yazma inde ike atna basılıp kilä, gäzit kiläse sanda anıñ däwamı belän tanıştırırğa wäğdä itä.
Tatarstan yäşläre gäzite isä iğtibarnı başqa ber temağa - xalıq sanına yünältä. Bu atnada xalıq sanın alunıñ berençe näticäläre iğlan itelde. Belgänegezçä, iñ qaynar mäğlümatlär – millätlär isemlege äle iğlan itelmäde. Alayda statistika komitetı xisabınnan küpmeder mäğlümat alıp bula. Şulay itep Tatarstanda 3779 meñ keşe yäşi. 1752,2 meñ keşe ir-at bulsa, 2027,6 meñ keşe – xatın-qız. Böten xalıqnıñ 1 millionğa yağını awılda yäşi, qalğanı – şähärdä kön kürä. Bötenrusiä sannarına qarağanda da oxşaş näticä kilep çığa. Tatarstan yäşläre bu xaqtağı xäbärenä «Qızlarğa 10 million yeget citmi» digän isem birep, bolay yazıp çıqtı:
Güzäl zatlar Rusiäneñ 84 töbägendä “östenlek itä”, şul isäptän Tatarstanda da. Bu berençe çiratta ildä tuuçılar sanı kimiäçägen añlata. Şulay itep, Rusiä äkrenläp ülä bara. Soñğı 13 yılda 7,4 million rusiäle dönya belän xuşlaşqan. Ekspert-demograflar farazlawınça, 2016 yılğa Rusiädä eşkä sälätle keşelär 80,4 mln. ğına qalaçaq, bu barlıq xalıqnıñ 60% ğına digän süz. Läkin iñ qurqınıçı – ildä balalar kimegännän-kimiyäçäk. Ägär 2001 yılda alar 27,9 mln. bulsa, 2016 yılğa alarnıñ 20,6 mln. ğına qaluı bar. Şunıñ belän berğä ölkän yäştägelärneñ sanı arta: 2001 yılda – 29,9 mln., 2016 da – 33,4 mln. Ğalimnär häm ekspertlarnıñ fikere ber: ğailälärneñ matdi xälen yaxşırtmıy, tuuçılarnı arttıru öçen uñay şartlar tudırmıy torıp, yaxşığa ömet itäse yuq.
Bu atnada uqıtuçılar häm uquçılarnıñ maxsus basması – Mäğärif jurnalı 90 yäşen bilgeläp ütte. Yubiley aldınnan Watanım Tatarstan gäzite jurnalnıñ baş möxärrire Färit Şärifullinğa urın birep, anıñ çığışın bastırdı. Ul anda jurnalnıñ tarixı belän tanıştırdı. Uqıtuçılar jurnalınıñ başlanğıçı Şihabetdin Äxmärov möxärrirlek itkän Mäktäp jurnalına barıp totaşa. 1913 yılda Qazan gubernatorı kanseläriäse röxsäte belän Mäktäp jurnalınıñ berençe sanı dönya kürä. Bu jurnalda mäqälälären bastırğan kürenekle şäxeslär arasında Ğ.İsxaqi, Ğ. Tuqay, F.Ämirxan, Ğ.İbrahimov, H.Atlasi, xatın-qız yazuçılardan, möğälimälärdän M.Aqçurina, F.Söläymaniä, M.Mözaffariä, Z.Kamaliä häm başqalarnı kürep bulğan. 1918 yılda jurnal Mäğärif iseme belän çığa başlıy häm anıñ berençe möxärrire häm töp oyıştıruçısı Ğalimcan İbrahimov bula. Soñınnan jurnal üz isemen Sovet mäktäbenä üzgärtä. Ä 1990 yılda yañadan Mäğärif bulıp çığa başlıy. Şuşı waqıt eçendä jurnalnıñ tematikası da üzgärgän. 30nçı yıllarda jurnal Yañalifqa küçü, uqıy-yaza belmäwçelär häm az belemle uquçılar belän eşläw turında yazsa, 50-60nçı yıllarda ul aldınğı pedagogik täcribäne yaqtırta, annan soñğı çorlarda ul pedagogik eşneñ näticälelegen kütärü mäsäläsen kütärgän, 70-80nçı yıllarda uqıtu-tärbiä eşendä yañalıqlar yaqtırtılğan, 90nçı yıllardan soñ milli mäktäpne yaqtırtuğa iğtibar birelä başlağan häm bu tema älegäçä däwam itä.
Bikä Timerova, Qazan
Watanım Tatarstan gäziteneñ baş möxärrire üzeneñ bäyräm çığışında, yäş buın belmider dip, xezmät iäläreneñ könen bilgeläp ütü traditsiäseneñ qaydan kilep çığuın iskä ala. 1886 yılda Amerikanıñ Chicago şähärendä eşçelär üz xoquqların dawlap, 8 säğätlek eş köne taläp itep, demonstratsiägä çığalar. Şunnan soñ II İnternatsional Chicago eşçeläreneñ batırlılığına bağışlap, yıl sayın 1maynı bilgeläp ütü turında qarar qabul itä. Ğäbdelxaq Şämsetdinov yazğança, kiläçäktä dä xezmät iäläreneñ könen bilgeläp ütü ğädäte betmäs, kapitalizm qırıs närsä, şuña kürä eşçelärneñ üz xoquqları öçen köräşe dä, bäyrämnär dä bulaçaq äle.
Tatarstan yäşläre gäzite üzeneñ bäyrämçä bizälgän 1 may çığarılışında, başqa fiker ütkärä. Xezmät iäläreneñ xalıqara berdämlege köne dip atalsa da, ul kübräk SSSR kommunistlar partiäseneñ, il citäkçeläreneñ xezmät iäläre belän ayırılmas duslığı köne bularaq bäyräm itelä ide kebek. Qaya anda xoquqlar dawlağan lozunglar! Bar belgäne “yäşäsen dä, yäşäsen” ide. Xäzer bu könneñ mäğnäse asılına qayta başladı kebek, - dip yaza gäzit.
Tatarstan yäşläre şulay uq söyläşüne sotsializm, kapitalizmğa ğına qaytarıp qaldırmıy, zamança temalar turındağı söyläşügä çaqıra. Anda mäsälän «Globalläşü: kemgä fayda, kemgä zıyan?» digän baş astında mäqälä basılıp çıqtı. Gäzit xäbärçese Riman Ğilemxanov Däwlät şurası deputatı Razil Wäliev belän şul xaqta äñgämä qorğan. Globalläşüneñ soñğı maqsatı - dönyada ber zur däwlät tözü, dip äytelä äñgämäneñ başında. Razil äfände äytüençä, globalläşü bik borınğı närsä, dönyanı berläşterü omtılışın berençe itep Çınğızxan häm anıñ näsele yasağan. Cüçilar bit zamanında ber däwlät tözep, anda ber ük salımnar, ber ük aqça berämlege kertkän, dip söylägän Razil Wäliev. Deputat anda cir satuğa qarşı ikänen iğlan itä, Rusiäne tarqata torğan maxsus säyäsät alıp barıla, digän fiker äytä. Läkin ul globalläşüneñ qotılğısız ikänen tanıy. Menä anıñ cawaplarınnan ber özek:
Globalläşüneñ tiskäre yaqlarına qarşı toru öçen ayırım keşelärneñ genä tügel, böten xalıq, millät mänfäğätlären yaqlıy torğan däwlät kiräk. Ä ul yuq. Tatarstan möstäqillek alsa, üzen erep yuğaludan küpmeder däräcädä saqlap qala alır ide, möstäqillege şulay uq yuq. İnde nindi yul qala? Bezgä üzebezne yaqlarday işlärebezne tabarğa, urtaq sıyfatlar, urtaq mänfäğätlär bulğan däwlätlär, xalıqlar belän berläşergä kiräk. Min kiläçäktä qazaq, qırğız, üzbäk häm başqalar bu xaqta uylıy başlarlar dip ömetlänäm. Xäyer, başladılar da inde: mäsälän, Oljas Söläymanov, Çıñğız Äytmätov berläşü mäsäläsen qat-qat kütärep yazıp çıqtılar.
Gäzit xäbärçese Riman Ğilemxanov Razil Wälievnıñ ütkän yıl Törkiädä Evraziäçelek forumında qatnaşuın iskä ala. Deputat şuña cawap yözennän “äye, mondıy däwlät bezgä qulayraq” dip äytä birä. Häm şul uq waqıtta, törki tuğannardan qala, tatarğa urıstan da yaqın keşe yuq, digän belderü yasıy. Urıslar belän niçä yıl bergä yäşäp, tellären öyränep, ber ük şartlarda üsep, olığayıp tämam tuğanlaşıp betkänbez ikän, dip äytä Razil Wäliev. Anıñ fikerençä tatarğa urıs qurqınıç tügel, çönki ul üze dä ayanıç xäldä, betä, eri bara. Böten bälälär şul globalläşügä barıp totaşa, dip sanıy Razil Wäliev.
Mädäni comğa gäzitendä bu temanıñ ber yünäleşe däwam itterelä. «Törkidän başlanğan tereklek» digän yazmanıñ avtorı filologiä fännäre kandidatı Rauşaniä Şäfiğullina törki dönya häm anı berläşterüçe faktorlar turında yaza. Xäzerge waqıtta räsmi räweştä 26 törki millät terkälgän: üzbäk, qazaq, äzäri, tatar, törekmän, qırğız, çuaş, başqort, qara-qalpaq, yaqut, qumıq häm başqalar. Şuşı millätlärneñ urtaqlığın saqlawçı faktorlar arasında ul törki telne, ğomum törki mädäniätne, urtaq tarixi ütkänebez, häm islam dinen atıy. Ämma bügenge köndä törkilärneñ tarixına, mädäniätenä qarata yañadan-yaña faraz barlıqqa kilä, dip assızıqlıy avtor. Misal itep ul Nurixan Fättäxnıñ, Defaq Räxmätineñ häm Oljas Söläymanovnıñ ezlänülären iskä ala. Yaña fänni farazlar nigezendä, törkilärneñ tarixi watannarı itep Yevraziä kontinentı tügel, ä borınğı sivilizatsiälärneñ bişege – Urta diñgez basseynı qarala. Menä Rauşaniä Şafigullinanıñ yazmasınnan ber özek:
Biredä tuğan borınğı sivilizatsiälär üseşendä törki babalarıbız turıdan- turı qatnaşqan, xäl itkeç rol uynağan dip qarala. Ğalimnär fikerençä, äle bügenge köndä dä törkilär tormışında – teldä, milli kostyum, arxitektura, xalıq awaz icatı, ğöref-ğädätlär, toponimikada – şul borınğı kulturanıñ bilgeläre saqlana. Nindi sivilizatsiälär turında süz bara soñ? Bezneñ erağa qädär III-II meñyıllıqqa qarağan, Cidesu cirlegendä urnaşqan Şumer sivilizatsiäse turında. Küräseñ tarix şumerdan başlana, dip yuqqa ğına äytmilär. Anıñ warisı bulıp qalırlıq Babil däwläte kulturası, danlıqlı Krit utrawı, Ägäy arxipelagı häm kontinental Gretsiä cirlegendä urnaşqan Krit-Minoy kulturası. Krit utrawınıñ Fest şähärendä tabılğan spiral ezleklegendäge tamğalar urnaşqan tügäräk balçıq plastinka-disbene Nurixan Fättax törki teldä uqıdı.
Şuşı yaña farazlar nigezendä borınğı Misır, Sönnär mädäniäte belän urtaqlıq bar, dip yaza avtor. Törki xalıqlar latin xalıqları belän bergä Rim imperiäsen tözüdä dä qatnaşqan. Fänni gipotezalar törkilärneñ eze Amerika kontinentında da bulğanın kürsätä, dip bu temada ezlänüläre belän tanıştıra Rauşaniä Şäfigullina. Şunıñ belän bergä törki xalıqlarnı berläşterüçe faktor itep ul urtaq dini wazğiätne dä atıy. İslam dine qabul itelgänçegä qädär bulğan täñreçelek, şuşı çorda icat itälgän ädäbi äsärlär, şärıq ädäbiäten telgä ala ul. Törki millätlärneñ mädäniätenä qarağan bu üzençäleklär bügenge köndä dä törki dönyanıñ berdämlegen saqlıy, dip tämamlıy üz çığışın Rauşaniä Şäfigullina.
Звезда Поволжья gäzitendä isä tarixçı İskändär İzmailov çığış yasap, yalğan häm riwayätlärgä qorılğan tarixi çığanaqlarnı qatı tänqitläp çığa. Alda telgä alınğan Nurixan Fättaxnıñ Fest şähärendä tabılğan älege balçıq taqtanı uquı turındağı xäbärdän ul kölä, andıy qotqılarğa birelmäskä çaqıra. Şuşı uq gäzittä tarixçı Damir İsxaqov «Rusiädä tatar mäsäläse» digän qatlawlı temağa tarixı küzlektän çığıp bäyä birä. Ütkännärneñ säxifälären aqtarıp ul xäzerge xällär belän paralel ütkärä, elekke xezmätçe tatarlarnıñ xälen qayber bügenge tatarlarnıñ xäle belän çağıştıra. Yazma inde ike atna basılıp kilä, gäzit kiläse sanda anıñ däwamı belän tanıştırırğa wäğdä itä.
Tatarstan yäşläre gäzite isä iğtibarnı başqa ber temağa - xalıq sanına yünältä. Bu atnada xalıq sanın alunıñ berençe näticäläre iğlan itelde. Belgänegezçä, iñ qaynar mäğlümatlär – millätlär isemlege äle iğlan itelmäde. Alayda statistika komitetı xisabınnan küpmeder mäğlümat alıp bula. Şulay itep Tatarstanda 3779 meñ keşe yäşi. 1752,2 meñ keşe ir-at bulsa, 2027,6 meñ keşe – xatın-qız. Böten xalıqnıñ 1 millionğa yağını awılda yäşi, qalğanı – şähärdä kön kürä. Bötenrusiä sannarına qarağanda da oxşaş näticä kilep çığa. Tatarstan yäşläre bu xaqtağı xäbärenä «Qızlarğa 10 million yeget citmi» digän isem birep, bolay yazıp çıqtı:
Güzäl zatlar Rusiäneñ 84 töbägendä “östenlek itä”, şul isäptän Tatarstanda da. Bu berençe çiratta ildä tuuçılar sanı kimiäçägen añlata. Şulay itep, Rusiä äkrenläp ülä bara. Soñğı 13 yılda 7,4 million rusiäle dönya belän xuşlaşqan. Ekspert-demograflar farazlawınça, 2016 yılğa Rusiädä eşkä sälätle keşelär 80,4 mln. ğına qalaçaq, bu barlıq xalıqnıñ 60% ğına digän süz. Läkin iñ qurqınıçı – ildä balalar kimegännän-kimiyäçäk. Ägär 2001 yılda alar 27,9 mln. bulsa, 2016 yılğa alarnıñ 20,6 mln. ğına qaluı bar. Şunıñ belän berğä ölkän yäştägelärneñ sanı arta: 2001 yılda – 29,9 mln., 2016 da – 33,4 mln. Ğalimnär häm ekspertlarnıñ fikere ber: ğailälärneñ matdi xälen yaxşırtmıy, tuuçılarnı arttıru öçen uñay şartlar tudırmıy torıp, yaxşığa ömet itäse yuq.
Bu atnada uqıtuçılar häm uquçılarnıñ maxsus basması – Mäğärif jurnalı 90 yäşen bilgeläp ütte. Yubiley aldınnan Watanım Tatarstan gäzite jurnalnıñ baş möxärrire Färit Şärifullinğa urın birep, anıñ çığışın bastırdı. Ul anda jurnalnıñ tarixı belän tanıştırdı. Uqıtuçılar jurnalınıñ başlanğıçı Şihabetdin Äxmärov möxärrirlek itkän Mäktäp jurnalına barıp totaşa. 1913 yılda Qazan gubernatorı kanseläriäse röxsäte belän Mäktäp jurnalınıñ berençe sanı dönya kürä. Bu jurnalda mäqälälären bastırğan kürenekle şäxeslär arasında Ğ.İsxaqi, Ğ. Tuqay, F.Ämirxan, Ğ.İbrahimov, H.Atlasi, xatın-qız yazuçılardan, möğälimälärdän M.Aqçurina, F.Söläymaniä, M.Mözaffariä, Z.Kamaliä häm başqalarnı kürep bulğan. 1918 yılda jurnal Mäğärif iseme belän çığa başlıy häm anıñ berençe möxärrire häm töp oyıştıruçısı Ğalimcan İbrahimov bula. Soñınnan jurnal üz isemen Sovet mäktäbenä üzgärtä. Ä 1990 yılda yañadan Mäğärif bulıp çığa başlıy. Şuşı waqıt eçendä jurnalnıñ tematikası da üzgärgän. 30nçı yıllarda jurnal Yañalifqa küçü, uqıy-yaza belmäwçelär häm az belemle uquçılar belän eşläw turında yazsa, 50-60nçı yıllarda ul aldınğı pedagogik täcribäne yaqtırta, annan soñğı çorlarda ul pedagogik eşneñ näticälelegen kütärü mäsäläsen kütärgän, 70-80nçı yıllarda uqıtu-tärbiä eşendä yañalıqlar yaqtırtılğan, 90nçı yıllardan soñ milli mäktäpne yaqtırtuğa iğtibar birelä başlağan häm bu tema älegäçä däwam itä.
Bikä Timerova, Qazan