Accessibility links

Кайнар хәбәр

Terror höcümnäre Fälestin-İzrail'' tınıçlıq planınıñ tormışqa aşırıluın qurqınıç astına quysa da AQŞ prezidentı aña nıqlı ışanıç belän qarıy


Quşma Ştatlar, Yewropa Berlege, Berläşkän Millätlär oyışması häm Russiä xuplağan yaña plan Yaqın Könçığışta 2005-nçe yılda Fälestin däwläte tözep tınıçlıq urnaştıru öçen ike tarafnıñ nindi adımnar yasarğa tieşlegen telgä ala. Ämma şuşı yaña plan täqdim itelep ike atna uzğannan soñ anıñ tormışqa aşırılaçağına şiklär artıp kitte. 3 kön rättän intixar terror höcümnäre yasalğannan soñ İzrail'' premyer-ministrı Ariel Şaron uzğan yäkşämbedä Bush belän oçraşu öçen Waşintonğa baru niätennän kire qayttı. Sharonnıñ süzçese Raanan Gissin jurnalistlarğa bolay dip belderde:

AUDİO: Qızğanıç ki, bernindi tınıçlıq yulı da yuq, barı tik yäkşämbedän birle däwam itüçe qan häm terror ezläre genä bar.

Kiçä Aq Yortta çığış yasap prezident Bush yaña tınıçlıq planına haman da ışanıç belän qarawın belderde:

AUDİO: Bez haman da tınıçlıqqa iltüçe yulda. Bu barı tik sikältäle yul ğına bulaçaq, häm min maqsatıbızğa ireşmiçä bu yuldan çıqmayaçaqmın.

Bush Yewropa citäkçelären tınıçlıq urnaştıru eşenä zurraq öleş kertergä çaqırdı. Kiçä Yewropa Berlege İzrail''ne häm fälestinlelärne bu plannıñ cimerelüenä yul quymasqa häm İztrail''ne basıp alınğan fälestin cirlärendä yähüd bistäläre tözüdän tıyılırğa çaqırğan ide. Bush çığışında yähüd bistäläre turında ber süz dä bulmadı. Elegräk ul yähüd bistäläre mäs''äläse tınıçlıq eşendä tärräqiät kürengännän soñ qaralırğa tieş dip äytä ide. Küp kenä analitiklar Amerika ğädel räweştä ike yaqqa da - İzrail''gä dä fälestinlelärgä dä basım yasamasa, bu plan tormışqa aşırılmasqa mömkin dip sanıy.

AQŞ räsmiläre tınıçlıq eşen yañartuda xäzer töp ömetlären 3 atna elek raslanğan fälestin premyer-ministrı Mäxmüt Abbasqa bağlıy. Ul Yasir Arafatqa almaş buldıru öçen AQŞ häm İzrail''nıñ qatı basım yasawı näticäsendä xakimiätkä kilde. Abbas uzğan şimbädä Şaron belän oçraştı. Älege oçraşu soñğı 2 yılda iñ yuğarı däräcä Fälestin-İzrail'' oçraşuı buldı. Terror höcümnärenä qaramastan Şaron Fälestin premyer-ministrı belän oçraşularnı kiläçäktä dä däwam itäçägen belderde. İzrail'' Arafatnı fälestin suğışçan törkemnären tıymawda, terror höcümnäre belän tınıçlıq urnaştıru eşenä qomaçawlawda ğäyepli. Arafat isä moña cawap bularaq terror höcümnären ğäyepläp çıqtı häm İzrail'' xökümäte wäkilläre miña qarşı propaganda alıp bara dide. Arafat, şulay uq, İzrail'' uzğan atna axırındağı terror höcümnärenä qädär dä yaña tınıçlıq planın qabul itüdän baş tartıp kilde dide.

İzrail üz yağınnan, ğäräp cirlärendä yähüd bistäläre tözüne quqtatu kebek adımnar yasağançığa qädär başta Abbas xökümäteneñ suğışçan törkemnärne tuqtata aluın kürsätüne taläp itä. Yäkşämbe könne Şaron idaräse barı tik terror beterelgännän soñ ğına säyäsi yul belän tärräqiätkä ireşep bulaçaq digän belderü yasadı. Gissin tağın bolay dip östäde:

AUDİO: Minemçä, bu şulay uq Fälestin xakimiäteneñ häm yaña bilgelängän premyer-ministr Abbasnıñ bik qatı çaralar kürergä tieşlegen kürsätä. Yä alar şundıy pozitsiägä basalar, terror höcümnären tuqtatalar, terror infrastrukturasın beterälär, yä monı bez eşlärgä tieş bulaçaqbız. Häm bezgä tulısınça ışana alasız, bez alarnı xökemgä tartaçaqbız.

Ämma qayber küzätüçelär, Fälestinlelärneñ bülgälängän buluı, häm izrail'' köçläreneñ fälestin iminlek xezmätlären tar-mar itüe säbäple Abbas suğışçan törkemnärne awızlıqlıy almasqa mömkin dip isäpli. Abbasqa qädär yartı yıl eçendä 5 intixar terror höcüme bulsa, Abbas xakimiätkä kilgännän soñ ğına da 6 höcüm oyıştırıldı. Bu isä suğışçan törkemnärneñ Abbasqa qarşı maxsus kampaniä alıp baru mömkinlegen kürsätä.

Hamas suğışçan törkeme süzçese Mäxmüt az-Zahar Hamasnıñ izrail'' belän bernindi kompromissqa da barmayaçağın belderde. Kiçä ul Reuters agentlığına İzrail'' basıp alınğan cirlärdän çigenmäsä höcümnär däwam itäçäk dide:

AUDİO: Minemçä bu höcüm qarşılıq xäräkäteneñ härwaqıt, härqayda härtörle çaralar belän üz maqsatlarına ireşä aluın kürsätä.

Waşingtondağı Strategik häm Xalıqara Tikşerenülär üzägeneñ Yaqın könçığış belgeçe Judith Kipper bu uñaydan Azatlıq Radiosına bolay dip belderde:

AUDİO: Fälestinlelär alarnı üzläre genä bastıra almıy. Alarnıñ iminlek köçläreneñ tar-mar itelüe, intifada häm İzrail'' ğämälläre näticäsendä tarqalğan buluı säbäple monı ber tön eçendä genä eşläp bulmıy. Alar İzraillelär belän xezmättäşlek itärgä tieş häm Amerika aradaşçı bulırğa tieş. Alar monı üzläre genä eşli almıy.

Kipper Bushnıñ köçle belderülärenä häm däwlät sekretare Colin Powellnıñ uzğan atnada ul töbäkkä barıp qaytuına qaramastan Waşington tınıçlıq planı yöklämälären citärlek däräcädä ütämi di. Kiçä Financial Times gazetı Fälestin yuğarı wäkile Sayeb Arakatnıñ Powell belän oçraşudan soñ min Waşingtonnıñ tınıçlıq planın qabul itterü öçen Şaronğa basım yasarğa cıyınmawın añladım digän süzlären kiterde.

Kipper Yaqın Könçığışta urnaşıp säyäsi häm iminlek mäs''älälärendä ike yaq belän dä eşläwçe AQŞ wäkilläre törkeme buldıru kiräk dip isäpli.

Naif Aqmal, Praga
XS
SM
MD
LG