9-nçı aprel''dä dönya televideniläreneñ Bağdadta Säddam Xösäineñ zur sının awdarunı, häm anıñ tiräsendä şat ğiraqlılarnıñ cırlap biüen turı efirda tapşıruı Amerikanıñ Ğiraq xalqın soñğı yıllarnıñ iñ dähşätle doktatorlarınıñ bersennän azat itüen kürsätüçe iñ istälekle waqıyğa buldı. Ämma suğıştan soñ 2 ay ütkäç Pew tikşerenülär üzäge oyıştırğan fiker beleşü Ğiraq suğışı näticäsendä Amerikanıñ xalıqara abruyı kütärelmäwen, kiresençä töşüen kürsätä. Bu fiker beleşüne oyıştırğan citäkçelärneñ berse Elizabeth Mueller Gross Azatlıq radiosına bolay dide:
AUDİO: Ğiraq suğışı çınnan da dönya cämäğätçelegeneñ Quşma Ştatlarğa qarata fikerenä tiskäre tä''sir itte kebek. Häm anıñ abruyı 2002 yıldağıdan da tübänräk töşte. 2002 yılda isä 1999 häm 2000 yıl belän çağıştırğanda töşkän ide.
May ayında oyıştırılğan "Üzgärüçän dönyadağı qaraşlar 2003" dip atalğan fiker beleşüdä 20 ildä häm fälestin cirlärendä 16 000 keşe qatnaşqan. Gross äytüençä, AQŞ perzidentı George Bush Ğiraq suğışın Möselman dönyasında demokratik häm iqtisadıy reformalarğa etärgeç bularaq faydalanırğa teläsä dä, bu fiker beleşü xäzer Yaqın Könçığışta könbatışça demokratiägä ışanıçnıñ kimüen kürsätä.
Xalıqara Tınıçlıq Öçen Carnegie Fondı wäkile Minxin Pei bu fiker beleşü näticäläre turında mondıy fiker äytte:
AUDİO: Pew üzäge ütkärgän fiker beleşüdä iñ-iñ ğäcäbe anti-amerikanizm artunıñ zur öleşe Amerika qimmätlären tanığan keşelär arasında.
"Amerika qimmätläre universal qimmätlär, alar qanun östenlege häm liberal demokratiä ideyäläre, ämma amerikan säyäsäte bik tar AQŞ mänfäğälären qayğırtqanda, başqa illärdäge xalıqlar açıq iğlan itelgän Amerikan idealları belän Amerikanıñ ğämäli säyäsäte arasında täñgälsezleklärne häm qarşılıqlarnı şunda uq kürep ala" di Pei.
John Hopkins universitetı ğalime Francis Fukuyama ikeyözlelek tiskäre fikerneñ artuına zur öleş kertä di. Ämma Amerika dönyanıñ berdänber superdäwläte bularaq üzençä tormış ısulın häm üz mänfäğätlären qayğırtqanda köç häm başqa çaralar qullanırğa mäcbür bulıp, küpmeder däräcädä ikeyözlelektän qotıla almıy di Fukyama. Şul uq waqıtta ul monı Amerikanıñ dönyada iminlek, dönyaküläm irekle säwdä öçen tırışuı näticäse dip qarıy.
Ämma Pew ütkärgän fiker beleşü näticäläre xätta Amerikanıñ NATOdağı töp 7 berektäşennän bişeseneñ xalqı iminlek mäs''äläläreneñ Waşintonnan bäysezräk buluın teläwe turında söyli. İminlekneñ Waşingtonnan bäysezräk buluın Fransiädägelärneñ 76 protsentı, Törkiädä belän İspaniädä 62, İtaliädä 61 häm Germaniädägelärneñ 57 protsentı teli. Gross äytüençä, Ğiraq suğışınnan soñ dönyada Waşingtonnan qurqınıç yanawın kürüçelär sanı artqan. Nigeriälelärneñ 54 protsentı AQŞ bezneñ ilgä höcüm itärgä mömkin dip qurqa. Paqstanda 47, Russiädä 43, AQŞnıñ berektäşläre bulğan Törkiä belän Küwäyttä 35 protsent Waşingtonnan qurqa. Bu Pew ütkärgän fiker beleşü näticäläre. Şul uq fiker beleşügä qarağanda Ğiraq xärbiläreneñ nığraq qarşılıq kürsätä almawı ğäräplärneñ käyefen qırğan. Morokkolılarnıñ 93 protsentı Säddamnıñ tiz ciñelüen oşatmağan. İordaniädä andıylar 91, Törkiä, İndoneziä, Livan häm Fälestinlelär arasında 80-läp protsent täşkil itä.
Fransiädägelärneñ 30 protsentı Ğiraq xärbiläreneñ köçsezlegenä borçılğan. Xätta AQŞnıñ Ğiraqqa qarşı teläktäşlek koalitsiäsendäge İspaniä belän İtaliädä dä andıylar 17 häm 11 protsent.
Gross äytüençä, Ğiraq suğışına qarşı bulğan qayber illärdä cämäğätçelek xäzer Ğiraqlılarnıñ tormışı yaxşırır dip isäpli:
AUDİO: Yewropanıñ küp kenä urınnarında xalıq Ğiraq suğışın xuplamasa da, Säddam Xösäinnän başqa ğiraqlılarnıñ xäle yaxşıraq bulır dip uylıy. Ämma Yaqın Könçığıştağı xalıqlar Ğiraqlılarnıñ xäle naçaraya dip isäpli.
Ğiraq suğışınnan soñ Yaqın Könçığış illärendä mäğlüm terrorçı Usama bin Ladennıñ abruyı artu kürenä. Xäzer Yaqın Könçığışta iñ xörmät itelgän keşelär Fälestin citäkçese Yassir Arafat, Söğüd şahzadäse Abdulla, Fransiä prezidentı Jacques Chirac häm dürtençe urında bin Laden. Ğiraq suğışına qarşı oppozitsiäne citäklägän Chirac İordaniä, Livan häm Morokkoda xätta berençe urında. Bush isä ul isemlektä bötenläy yuq.
Könbatış Yewropada Amerikanıñ häm amerikalılarnıñ abruyı uzğan ber yıl eçendä şaqtıy kimegän. Fransiädä 15 Germaniädä 10 protsentqa töşkän. Şul uq waqıtta Britaniä belän İtaliädä Amerika turında uñay fikerdä buluçılar artqan. Pew fiker beleşüläre Amerikanı iñ nıq xörmätläwçelärneñ İzrail''lelär buluın kürsätä. Alarnıñ 79 protsentı Quşma Ştatlar turında uñay fikerdä.
Naif Aqmal, Praga.
AUDİO: Ğiraq suğışı çınnan da dönya cämäğätçelegeneñ Quşma Ştatlarğa qarata fikerenä tiskäre tä''sir itte kebek. Häm anıñ abruyı 2002 yıldağıdan da tübänräk töşte. 2002 yılda isä 1999 häm 2000 yıl belän çağıştırğanda töşkän ide.
May ayında oyıştırılğan "Üzgärüçän dönyadağı qaraşlar 2003" dip atalğan fiker beleşüdä 20 ildä häm fälestin cirlärendä 16 000 keşe qatnaşqan. Gross äytüençä, AQŞ perzidentı George Bush Ğiraq suğışın Möselman dönyasında demokratik häm iqtisadıy reformalarğa etärgeç bularaq faydalanırğa teläsä dä, bu fiker beleşü xäzer Yaqın Könçığışta könbatışça demokratiägä ışanıçnıñ kimüen kürsätä.
Xalıqara Tınıçlıq Öçen Carnegie Fondı wäkile Minxin Pei bu fiker beleşü näticäläre turında mondıy fiker äytte:
AUDİO: Pew üzäge ütkärgän fiker beleşüdä iñ-iñ ğäcäbe anti-amerikanizm artunıñ zur öleşe Amerika qimmätlären tanığan keşelär arasında.
"Amerika qimmätläre universal qimmätlär, alar qanun östenlege häm liberal demokratiä ideyäläre, ämma amerikan säyäsäte bik tar AQŞ mänfäğälären qayğırtqanda, başqa illärdäge xalıqlar açıq iğlan itelgän Amerikan idealları belän Amerikanıñ ğämäli säyäsäte arasında täñgälsezleklärne häm qarşılıqlarnı şunda uq kürep ala" di Pei.
John Hopkins universitetı ğalime Francis Fukuyama ikeyözlelek tiskäre fikerneñ artuına zur öleş kertä di. Ämma Amerika dönyanıñ berdänber superdäwläte bularaq üzençä tormış ısulın häm üz mänfäğätlären qayğırtqanda köç häm başqa çaralar qullanırğa mäcbür bulıp, küpmeder däräcädä ikeyözlelektän qotıla almıy di Fukyama. Şul uq waqıtta ul monı Amerikanıñ dönyada iminlek, dönyaküläm irekle säwdä öçen tırışuı näticäse dip qarıy.
Ämma Pew ütkärgän fiker beleşü näticäläre xätta Amerikanıñ NATOdağı töp 7 berektäşennän bişeseneñ xalqı iminlek mäs''äläläreneñ Waşintonnan bäysezräk buluın teläwe turında söyli. İminlekneñ Waşingtonnan bäysezräk buluın Fransiädägelärneñ 76 protsentı, Törkiädä belän İspaniädä 62, İtaliädä 61 häm Germaniädägelärneñ 57 protsentı teli. Gross äytüençä, Ğiraq suğışınnan soñ dönyada Waşingtonnan qurqınıç yanawın kürüçelär sanı artqan. Nigeriälelärneñ 54 protsentı AQŞ bezneñ ilgä höcüm itärgä mömkin dip qurqa. Paqstanda 47, Russiädä 43, AQŞnıñ berektäşläre bulğan Törkiä belän Küwäyttä 35 protsent Waşingtonnan qurqa. Bu Pew ütkärgän fiker beleşü näticäläre. Şul uq fiker beleşügä qarağanda Ğiraq xärbiläreneñ nığraq qarşılıq kürsätä almawı ğäräplärneñ käyefen qırğan. Morokkolılarnıñ 93 protsentı Säddamnıñ tiz ciñelüen oşatmağan. İordaniädä andıylar 91, Törkiä, İndoneziä, Livan häm Fälestinlelär arasında 80-läp protsent täşkil itä.
Fransiädägelärneñ 30 protsentı Ğiraq xärbiläreneñ köçsezlegenä borçılğan. Xätta AQŞnıñ Ğiraqqa qarşı teläktäşlek koalitsiäsendäge İspaniä belän İtaliädä dä andıylar 17 häm 11 protsent.
Gross äytüençä, Ğiraq suğışına qarşı bulğan qayber illärdä cämäğätçelek xäzer Ğiraqlılarnıñ tormışı yaxşırır dip isäpli:
AUDİO: Yewropanıñ küp kenä urınnarında xalıq Ğiraq suğışın xuplamasa da, Säddam Xösäinnän başqa ğiraqlılarnıñ xäle yaxşıraq bulır dip uylıy. Ämma Yaqın Könçığıştağı xalıqlar Ğiraqlılarnıñ xäle naçaraya dip isäpli.
Ğiraq suğışınnan soñ Yaqın Könçığış illärendä mäğlüm terrorçı Usama bin Ladennıñ abruyı artu kürenä. Xäzer Yaqın Könçığışta iñ xörmät itelgän keşelär Fälestin citäkçese Yassir Arafat, Söğüd şahzadäse Abdulla, Fransiä prezidentı Jacques Chirac häm dürtençe urında bin Laden. Ğiraq suğışına qarşı oppozitsiäne citäklägän Chirac İordaniä, Livan häm Morokkoda xätta berençe urında. Bush isä ul isemlektä bötenläy yuq.
Könbatış Yewropada Amerikanıñ häm amerikalılarnıñ abruyı uzğan ber yıl eçendä şaqtıy kimegän. Fransiädä 15 Germaniädä 10 protsentqa töşkän. Şul uq waqıtta Britaniä belän İtaliädä Amerika turında uñay fikerdä buluçılar artqan. Pew fiker beleşüläre Amerikanı iñ nıq xörmätläwçelärneñ İzrail''lelär buluın kürsätä. Alarnıñ 79 protsentı Quşma Ştatlar turında uñay fikerdä.
Naif Aqmal, Praga.