Accessibility links

Кайнар хәбәр

İrannıñ atom programmasına yaña diplomatik höcüm häm Fransiäneñ İran oppozitsiäsenä qarşı çaraları


İrannıñ atom programması tiräsendäge ığı-zığı bü könnärdä tağın da qızıp kitte, Quşma Ştatlar häm tağın qayber illär Xalıqara atom energiäse idaräse aşa İranğa basımnı arttırıp, anıñ üz programmasın şul idarä küzätüwe astına alu belän kileşüwen teli. Älegä qädär Tähran bu mäs''älädä Berläşkän Millätlärneñ şul maxsus oyışması belän xezmättäşlek itü telägen bik kürsätmägän ide.

Mäğlüm bulğança, Xalıqara atom energiäse idaräseneñ başlığı Möxämmäd äl-Baradei, şul oyışmanıñ şurası öçen İrannıñ atom programması turında maxsus xisap äzerlägän ide, anda ul, "New York Times" basması yazuwına qarağanda, "İran üzenä alğan yöklämälären üti almadı" dip belderä. Süz biredä Tährannıñ üz atom programmasın, Xalıqara atom energiäse idaräse taläpläre nigezendä täräqqi itmäwe turında bara. Baradeinıñ İranğa qarata şaqtıy qırıs belderü yasawı, Amerika Quşma Ştatları, Britaniä häm tağın berniçä ilneñ şul idarä aşa Tähranğa basımnı arttıru teläge belän añlatıla. Alar maxsus qarar qabul itep, İrannıñ şul idarä belän östämä kileşü imzalawın häm aña üzendäge atom qorılmaların tikşerüdä kiñräk xoquqlar birüwen alğa sörä. Xalıqara atom energiäse idaräsendä älegä andıy xoquq bulsa da, ul tikşerü waqıtın Tährandağı xakimiatkä aldan uq äytep quyarğa tieş. Amerikan häm britannar xäzer, şul kisätü waqıtın qısqartunı häm küzätülärneñ başqa qorılmalarda da ütkärelä aluwın teli. Ber Könbatış diplomatı şul uq "New York Times"qa, xäzerge waqıttı bu ölkädä zur diplomatik äzerleklär bara dip belderde. Läkin qararnı äzerläw genä citmi, anı äle 35 äğzadan torğan idarädä qabul itäse dä bar. Küzätüçelär fikerençä, ägär dä ul tieşle yaqlaw qazanırlıq bulmasa, añardan äle tawışqa quyğançı uq tämam waz kiçä alalar. Misal öçen, İran reaktorlarına yağulıq birergä riza bulğan Rusiä andıy qarar qabul itügä qarşı çığa. Atom energiäse idaräsendäge urıs wäkile Grigori Berdennikov, "bez mondıy qırıs adımğa baru öçen waqıt uñay tügel digän qaraşta torabız" dip belderde. Anıñ süzlärençä, İran xalıqara oyışma belän 100 protsent bulmasa da, küpmeder xezmättäşlek itä, xäzer qarşılıqlarnı tağın da arttırmasqa, ä bulğan xezmättäşlekne kiñäytergä genä kiräk. Xalıqara atom energiäse idaräsendä İrannıñ üz wäkile dä bar, xäzer ul başqa illärneñ yaqlawın qazanırğa tırışa. Andağı "öçençe dönya" däwlätläre Malayziä citäkçelegendä İrannıñ idarä belän xezmättäşlek itüwen maqtağan maxsus belderü äzerlärgä cıyına ide. Mondıy eşçänlek Möxämmäd Baradei citäklägän oyışmağa bötenläy xas tügel, ul ğädättä texnik eşlärne genä alıp bara ide. Xäzer isä anda da säyäsi wä diplomatik satulaşular başlana kebek. İran tiräsendäge xällär xäzer, Tährandağı student demonstratsiäläre, Quşma Ştatlar belän aralarnıñ kierenkelänüwe, häm amerikannarnıñ kürşedä genä, Ğiraqta urnaşuwı sürätendä üzennän-üze säyäsi tösmer ala. Soñğı täwlektä İranğa bäyle tağın ber zur waqiğä buldı, Fransiä xakimiate Parisda, Tährandağı rejimğa oppozitsiädä bulğan "Xalıq möcähidläre" oyışmasınıñ 150 äğzasın qulğa aldı, alar terror ğämälläre oyıştırırğa cıyınuda ğäyeplände. Moñardan tış älege oyışmanıñ 1 million 300 meñ dollar aqçası tartıp alındı. Fransuz yağı älege çaralarnıñ İrandağı wäzğiatkä bäyle bulmawın beldersä dä, monıñ näq menä xäzer, yäğni Quşma Ştatlar häm Britaniäneñ İran atom programması ölkäsendä yaña diplomatik höcüm äzerläwe waqıtında eşlänüwe sorawlar tudıra. "Xalıq möcähidläre" Tährandağı qadimi ruxanilär xakimiatenä qarşı ayawsız köräş alıp barğan berdänber diärlek oyışqan säyäsi köç bulıp tora. İran citäkçelege anı, ilneñ törle şähärlärendä barğan soñğı qarşılıq çaraların oyıştıruda da ğäyepläp çıqqan ide. Şul da mäğlüm, amerikan prezidentı Bush şul cıyınnarda qatnaşuçılarnı ruxlandırıp, alar "irekle İran" qorırğa teli dip tä belderde. İran üz yağınnan Fransiäneñ "Xalıq möcähidläre"nä qarşı kürgän çaraların maqtap çıqtı.

Kärim Kamal, Praga.
XS
SM
MD
LG