Amerikan prezidentı berençe märtäbä açıqtan-açıq, Quşma Ştatlar İranda atom qoralın buldıru tırışlıqlarına yul quymayaçaq dip belderde. Amerikan yağı inde yıllar däwamında İran häm Tönyaq Koreädäge atom programmaların tikşerep torıp, alarnıñ üz reaktorlarında qorallarda qullanırlıq plutoni citeşterü ixtimalına borçıluwın belderep kilgän ide. Monıñ öçen nigezle dälillär dä buldı. Misal öçen, Üzäk Küzläw idaräse CİA mäğlümatına qarağanda, Tönyaq Koreä ike atom bombasın yasaw öçen citärlek plutonine üzendä äle 10 yıl elek ük citeştergän bulğan. Uzğan üktäbrdä Pxenyan çınnan da andıy programması buluwın tanıdı, häm xätta atom qoralı öçen tağın da möhimräk bayıtılğan uran citeşterüwen xäbär itte. Amerikan küzläw oyışmaları näq şundıy uq tırışlıqlarnıñ İranda da küzätelüwen belderä, alar birgän mäğlümatqa tayanıp, Xalıqara atom energiäse belgeçläre Tährannıñ yaqınça şundıy programması buluwın açıqladı. Soñğı aylar täräqqiate şunı kürsätä - yuğarıda telgä alınğan ike ildä dä atom belän mawığular bermä-ber tizlätelde. Prezident Bushnıñ İrannıñ omtılışları turındağı belderüwe, anıñ senatorlar belän oçraşuwı waqıtında yasaldı. Tährannıñ üz atom qoralına iä bulu tırışlıqlarına niçek qarşı töşä aluwı turında sorağaç prezident, "xalıqara cämäğätçelek berläşep İranğa şunı citkerergä tieş, bez anıñ atom qoralın buldıruwına yul quymayaçaqbız, ägär dä İran andıy qoralğa iä bula ikän, bu qurqınıç tudıraçaq" digän süzlär äytte. Läkin ul andıy programmanı tuqtatu strategiäse turında berni dä söyläp tormadı. Waşington İran omtılışlarına qarşı töşü yulında ni däräcädä yıraq kitärgä cıyına, bu uñaydan xärbi çaralar kürü planlaştırılamı, Bush moña açıqlıq kertmäde. Basım yasaw maqsatında kommunistik Tönyaq Koreäne dönyadan ayıru ällä ni zur awırlıq tudırmasa, İran belän bu ciñel genä bulmayaçaq. Tährannıñ küp kenä illär, berençe çiratta Yewropa däwlätläre häm Rusiä belän nıq säwdä mönäsäbätläre bar, qayber illär annan kilgän neftkä bäyle, şuña kürä İranğa säyäsi wä xärbi basımnı arttıru ciñel bulmayaçaq. Östäwenä, belgeçlär fikerençä, İran üzeneñ atom programmasın, anda xakimiattä kem genä utırsa da däwam itäçäk, çönki ul anı üz xälen nığıtunıñ möhim ber çarası itep kürä. Bigräk tä Ğiraqqa Quşma Ştatlar kilep urnaşqaç. Äle ike atna elek kenä amerikan prezidentı Rusiädä çaqta, İrandağı atom programması uñayınnan "borçıluwın" ğına beldergän ide, ul waqıtta Bush barı tik, atom qorallarınıñ radikal'' ruxanilär qulına töşä aluwı xaqında kisätte. Anıñ xäzerge belderüwe isä şaqtıy qırıs buldı, şulay itep ul, İran öçen üzenä kürä ber çik sızıp quydı, häm şul çikne ütü citdi näticälärgä kiterä ala digän kisätü yasadı. Uzğan ayda amerikan prezidentı Tönyaq Koreägä dä yaqınça näq şundıy uq kisätü yasağan ide. Ul, Waşington, älbättä, diplomatik çişeleş tabu yulların ezliäçäk, läkin diplomatiä uñmasa xärbi çaralar kürü ixtimalı da bar digän ide. İran mäs''äläsendä ul älegä xärbi ixtimal turında berni dä äytmäde, ämma şul mäğlüm, Quşma Ştatlarnıñ saqlanu ministrlığında moña öndäwçelär bar, andıy käyeflär bigräk tä amerikannar Ğiraqqa kerep urnaşqaç nığraq taraldı.
Kärim Kamal, Praga.
Kärim Kamal, Praga.