Accessibility links

Кайнар хәбәр

SSSRnıñ Kareliäne aneksiäläve Finländiädä äle söyläşelmi!


1940-nçe yılda ''qışqı suğışta '' Sovetlar Berlegenä ciñelgän Finländiä könçığış provinsiäse Karelianı SSSRğa tapşırırğa mäcbür bula. Töbäkneñ fin xalqı Finländiegä deportatsiälänä . Şul waqıyğägä 60yıldan artıq waqıt ütkän bulsa da ,Karelianıñ qayçan da bulsa Finländiägä qaytarılu ömede bulmasa da, karelialılar tuğan cirlerenä bağlılıqların yuğaltmadı.

Küp kenä keşelär Jean Sibeliusnıñ 1893-nçe yılda Karelia şähre Viipuri( Bıborg) studentlarınıñ üteneçesenä esasän yazğan karelia suiteneñ matur muzıkası belän tanış. Ämma här kem Karelianıñ 40-nçe yıldan birle başta SSSR ä soñraq Russiä Federatsiäseneñ ber öleşe buluın belmi. 1939 nçe yılğı Molotov-Ribbentrop kileşüenä esasän Sovetlar Berlege Territoriäneñ ber öleşen aneksiäläv mäqsatında Finländiägä basıp kerä. Qışqı suğış dip atalğan bu suğışta Finländiä 23 meñ keşesen yuğalta . Frontta Finländiädä yäşäwçe tatarlarda häläk bula , yaralana. 40-nçe yıldağı kileşü belän Finländiä Sovetlar Berlegenä 40meñ kvardrat kilometr territorie birergä mäcbür bula. Bu inde SSSRnıñ qışqı suğışta yaulap alğan territoriädän 3märtäbä artıqraq digän süz, 420meñ ir at xatın qız bala çağa köçläp başqa urınnarğa küçerelep utırtıla. Şulay itep eleke fin territoriäse bugen Russie Respublikası Karelia dip atala. 1999-nçe yılda deportatsiälängän kareliälelär häm alarnıñ näselläre Helsinkidä Pro Karelia isemle oyışma tözilär. Xäräkät karelia reforma planın äzerlägän , anıñ töp mäqsatı SSSRnıñ nindi şartlarda Karelianı basıp aluı turında cämäğätçelekneñ mäğlümäten arttıru . ProKarelianıñ süzçese Helsinkidä Ottawa näşriät şirkäteneñ citäkçese profesor Heikki Reenpää radiobızğa bolay dip söyläde. (audio) Ribbentrop-Molotov paktı täsirındäge Baltıq illäre xäzer irekle , Fin häm Karelia mäsäläse çittä qaldırıldı , Pro-Karelia xäräkäte bu mäsäläne köntärtibenä kiterep bu turıda söyläşergä teli, xäräkät ber kemgä dä kürsätmä yäki kiñäşlär birergä cıyınmıy faktlarnı ğına kürsätä. Reenpää ber waqıtnı uñdırışlı Karelianıñ 60yıl eçendä çülgä äyläüenä dä açınıp söyli (audio) Russiä häm Sovetlar Berlege 60 yıl eçendä Fin Kareliasında ber närsägä dä ireşmäde, Karelia keşe yäşämägän ber nindi aktivlıq bulmağan buş urın Kareliada uqmaşıp küp xalıq yäşämi dip däğvä itü döres tügel , Fin xalqı deportatsiälängännän soñ sovet citäkçelege anda Belarus häm Üzäk Aziädän 200meñ keşe küçerep utırttı. Ämma sonğı yıllarda xalıq annan küpläp küçep kitte. Çönki anıñ iqtisadı başlıça awıl xuçalığına nigezlänä. Finländiä tışqı eşlär minsitırlığı politik departamentı direktorınıñ urınbasarı Aapo Pölhö Helsinkinıñ Karelianı kire qaytaru mäsäläsen ber qayçan da räsmi räweştä kütärmäüneñ ber säbäbe anda finnärneñ inde yäşämäwe di . Pölhö(audio) Suğıştan soñ SSSRnıñ törle urınnarınnan bu territoriägä küçerelep utırtılğan xalıq bezneñ öçen tämam çit keşelär (yatlar) .Finländiedä salım tüläüçelär bu territoriälärne kire alu belän ber dä qızıqsınmıy ul xalıq belän nişlärgä ? Karelianı kire qaytaru Finländiä xökümäteneñ köntärtibendä tormağan kebek fin-rus mönäsäbätlärendä dä bernindi rol uynamıy dip äytä Pölhö. Prokarelia isä 97-nçe yılda B. Yeltsin Mäskäü Finländiädä Karelia turında diskussiälär alıp barıluına qarşı dip kollegası Martti Ahtisaarinı yanadı dip belderä. Prezident Halonen 2000nçe yılda Peterburğa yasağan säfäre waqıtnda Putin Finländiä belän Russiä arasında territorial bäxäslär yuq, Karelianıñ statusı mäsäläse tämamlanğan yabılğan eş dip äytkän ide. Halonen rus-fin mönäsbätläre şundıy yaxşırdı ki, inde bäxäsle eşlär dä cämäğötçelektä söyläşelä ala digän cawap qaytarğan ide.Russiä Karelianı qaytaru taläplärenä çıdamlıq kürsätmiäçägen añlarğa birsä dä, ul olı yäştäge karelialılarnıñ tuğan urınnarına qaytıp yörüenä endäşmi .Pölhö süzlärençä(audio) Salqın suğış betkännän häm SSSRnıñ taraluınnan soñ baru kilülär yışaydı. Unnnarça, yözlärçä aftobus tulısı olı yäştäge finnnär yaqınnnarın kürergä yäki tuğan yäşägän urınnarına barıp qayta.Räsmi däräcädä mäğarif ministırlığı qaramağında tikşerülär bara. Frontta häläk bulğan häm waqıtında öygä qaytarılmağan fin soldatlarınıñ mäyetläre ezlänä. distä yıllardan soñ kemlekläre bilgelängän xärbilär awıllarına qaytarıla kümelä. Bilgelänä almağan finnär Joensuudağı mäxsus qabristanğa kümelä. Qayber finnär şulsanda deportatsiälängän finnär häm alarnıñ balaları xökümätneñ Karelia turındağı pozitsiäsen oyatlı dip bäyälilär. Fin bizenesmene 98-nçe yılda Yeltsingä Karelainı 500 million dollarğa satıp alam digän täqdim kertkän ide. Yeltsin cawap qaytarmadı. Jurnalist Markus lehtipuu fikrençä(audio) öylären taşlap kitergä mäcbür bulğan karelialılarnıñ90%tı anıñ kire qaytarıluın teli. Ğädättägeçä bu turıda küp söyläşelmi , xalıq ilneñ tarixın belmägän öçen bu xaqta döres itep söyli almi. Ütkän ayda deportatsiälängännär häm alarnıñ balaları Yüväskülädä demonstratsiä ütkärde Ber plakatta Karelianı şunduq qaytarığz dip yazılğan ide. Lehtipuu politsiä ul keşene alıp kitte dip äytte. Älbättä Kareliadan deportatsiälängän xalıqnıñ xislären añlap bula, ämma fin xalqınıñ zur öleşe eleke kommunistik illärdäge xällärne yaxşı belgänlektän qayçaqta şayarıp äytkän süzlärgä dä bik ciddi cawap qaytara .

färidä xömit, praga
XS
SM
MD
LG