Comğa könne respublika gäcitläreneñ baytaq öleşen 17nçe yüldä uzğan Tatarstan parlamentı sessiäsenä bağışlanğan yazmalar alıp tora.
“Vostoçnıy Ekspress” gazetası parlament sessiäse turında “Däwlät Sovetı nizağlı mäs`älälärne kiläse säyäsi sezonğa qaldırdı” dip yazıp çıqtı. Deputat Aleksandr Ştaninnıñ “Respublikanıñ Üzäk saylaw komissiäsen kiçektermästän taratırğa kiräk” digän täqdimenä qarşı Mintimer Şäymiev “Ştanin bezne inde 4 yıl däwerendä tarata,“- dip cawap birde. Spiker Färit Möxämmätşinnıñ “Ä üze kitärgä cıyınmıy,” – digän qısqa replikası cimerü tarafdarınıñ xolqın beraz tınıçlandırğan bulsa kiräk. Älege gazeta fikerençä, parlamentnıñ yazmışı turındağı bäxäskä Mintimer Şäymiev bolay dip noqta quyğan: “ Däwlät Sovetı deputatlar küpme kiräk dip sanıy - şul xätle eşläyäçäk”.“Şähri Qazan” gazetası xäbärçese 17nçe sessiä turında xäbären “Üzgäreşlär häm östämälär köne” dip atağan.
“Watanım Tatarstan” gazetası comğa sanınıñ berençe bitendä ük tağın ber möhim çara turında zur yazma urnaştırğan. “İktisadnıñ kiläçäge ışanıçlı”digän optimistik mäqälädä süz Tatarstan xökümäteneñ pänceşämbedä uzğan kiñäytelgän utırışı turında bara.“Vostoçnıy Ekspress” isä şul uq kiñäşmädä Prezident Mintimer Şäymiev “sänäğät generallarınıñ kirägen birde” dip yazıp çıqtı. Häm gazeta fikerençä, respublika şirkätläreneñ yartı yıllıq eşçänlegen ber urında taptanu dip bäyäläp bula.
Älege yazmadan kürengänçä, Prezident premyer –ministrğa möräcäğät itep: “Röstäm Nurğaliewiç, ällä sin ul citäkçelär belän äzräk şöğıllänäseñ, alardan yomşaq täläp itäseñ. Yuğisä, KamAZ nigä byudjetqa nibarı 46 million sum ğına kertä?” – dip sorağaç, moña KamAZnıñ general'' direktorı Sergey Kogogin cawap birergä alınsa da, töple añlatu bulmağan.Bu kiñäşmädä Prezident Şäymiev soñğı waqıtta Tatarstanğa çittän kerä başlağan oligarxlarga da barmaq yanağan. Yänäse, sez Tatarstannıñ närsä ikänen belmisez. Ägär monda kildegez ikän, sez bezneñ qağidälär buyınça uynarğa häm moral'' burıçlarığıznı ütärgä tieşsez.
Moña östäp şunı äytergä kiräkter: Tatarstan cirlegendä federal'' üzäk qağidälärenä genä tayanıp “käbestä”, yäğni aqça çabarğa niätlänüçe däw baylar borınına berençe çiertü yasaldı.Pänceşämbedä dönya kürgän “Tatarstan yäşläre” gazetası “Abaw!” digän bäläkäy genä yazma urnaştırğan. Anı şuña kürä tulısı belän kiteräbez. “Ğalimcan İbrahimov başqort yazuçısı ikänen belmi idegezme äle? İnde belegez! Başqortstannan xat kilep töşsä, anıñ näq şunı raslawçı konvertta kilüe bar. Respublika zakazı buyınça Perm''dä basılğan konvertlarnıñ küpmeder tirajı bez moñarçı tatar ädäbiäte klassigı dip yalğışıp yörgän Ğalimcan İbrahimov häm anıñ Awırğazı rayonı, Soltanmorat awılındağı muzey-yortı suräte belän çıqqan. Asqaraq rusça häm başqortça cömlädä aqqa zäñgär xäref belän çatnatıp basqannar İbrahimovnıñ başqort yazuçısı ikänen. Moña Soltanmorat xalqı niçek qarıydır, ä bezgä älege konvert ğälämät zur plagiat, yäğni urlaşu bulıp kürenä. “
Monda şunı östise kilä: inde ataqlı başqortlarnıñ sanın üsteräseläre kilä ikän, nigä bu başlanğıçnı däwam ittermäskä. Kürenekle şäxeslär ber tatarda ğına dimägän, Puşkin, Lermontovlar, Xemingueylar häm başqalar bar. Konvert tışına başqortça yaz da quy. Kitkännäre bilgele säbäplär arqasında bäxäsläşep yörmäs, ä yaqınnarı barıber başqortça uqımas. Ottırışsız filateliä!Şul uq sanda “Tatarstan yäşläre” “Saq bulığız: genotsid!” digän rubrika astında Başqortstandağı tatarlar probleması turında berniçä mäqälä bastırğan. Jurnalist Zöläyxa Kadışeva, mäsälän, 5nçe yüldä Ufada Başqortstan tatarlarnıñ ikençe cıyını turında “Çöy qağası tügel, köy tabası” dip yaza.
Şul mäqälädän ber niçä özek:“Biredä haman şul ber “cır” cırlanğan: Başqortstanda tormış al da göl, tatarlarğa barlıq mömkinleklär dä açıq. Şunısı ayanıç, kürşelärdä tatarlarğa törle yaqtan barğan höcüm küz aldında bulsa da, näq menä Tatar kongressı wäkilläre “barısı dä äybät” digänne üz awızları belän söyläp, allağa şöker dip, quanıp utırğannar. Alay hämmäse dä yaxşı bulğaç, nik kenä cıyılışqannar soñ?”
Zöläyxa Kadışeva süzlärenä qarağanda, bu arada tatar milli frontın xurlaw, aña qähär atu köçäygän. Älege qısrıqlaw üze ük tatar xäräkäten, milli frontnı idän astına kitärgä mäcbür itä kebek.Yazmanıñ axırında avtor bolay dip yaza:
“Şulay itep, tatar cıyınnarı bulğalap tora Başqortstanda. Mäskäw alarnı yaxşılap küzätä , üzäk gazetalar da ike törle cırlıy. Beräwläre Başqortstandağı tatarlar problemasın dekaberdä uzaçaq prezident saylawı barışında şäpläp uynatırğa uylıy kebek. Berişeläre isä Başqortstannıñ räsmi citäkçelege qullarınnan totıp yazdırğan kebek yazmalar urnaştıra. Äytik, “Argumentı i faktı” çığarğan ber şoma, tössez yazma – monıñ açıq misalı. Qısqası, wäzğiättän härkem üz balığın tota.”Berniçä ay elek “Azatlıq” radiosı tıñlawçılarına bez Qazanda “Bezneñ gäcit” digän yaña basma näşer itelä başlawı xaqında söylägän idek. Menä şul gazetanıñ 6 häm 7nçe sannarında qatı bäğerlelär genä uqi alırlıq yazmalar dönya kürgän. Ul 1957nçe yılda Çiläbe ölkäsendä köçle radiatsiä, nurlanış yoğıntısına duçar bulğan tatar awıllarınıñ faciğalı yazmışı turında. Şundağı Möslim häm Qarabolağı awıllarında gazetanıñ möxärrire, telejurnalist Firdüs Gıymaltdinov barıp jurnalist tikşerenülären uzdırğan. İnde wäğdä itkänebezçä, mondıy oçraqlarda bez ber yaqtan, matbuğat küzätüe janrın törleländerü, kiñäytü yözennän bulsa, ikençedän, mäqälä avtorı belän yaqınraq tanışırğa teläp älege yazmalar xaqında üzennän söylättek.
AudioFirdüs äfändeneñ xaqlı süzlärenä quşılıp şunısın äytim: soñğı könnärdä Qunaşaq rayonında Qarabolaq awılınıñ keşeläre üzlärenä tieşle l''gota alır öçen mäxkämägä ğarizalar birdelär. Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı qarşındağı yuridik törkemneñ cawaplı särkätibe Roza xanım Färdieva ul mäxkämälärdä advokat bularaq qatnaşa. Dimäk, bez äle bu temağa kiläse tapşırularıbızda äylänep qaytırbız.
Damir Ğismetdin, Qazan