New York, Waşington häm Pennsylvaniada bulğan xöcümnärdän soñ berniçä atna ütügä, Quşma Ştatlarnıñ yustitsiä ministrı John Ashcroft Senatnıñ Qanunçılıq komitetında, bezneñ gämäldäge qanunnar bezgä yanağan qurqınıçlarğa cawap birmi digän çığış yasadı. Menä şul çığıştan ber özek:
Audio: "Texnologiä bezneñ qanunnarnı bik nıq artta qaldırıp uzıp kitte, distä yıllar elek buldırılğan çaralar çıbıqlı telefonnar öçen ide, ul çaqta İnternet ta, çıbıqsız elemtä çaraları da, elektron poçta da yuq ide. Şuşı iske qanunnar belän ütkän här kön -terrorçılarnıñ östenlege belän ütkän kön. Kongress üzgäreşlär kertmi torıp, bez buşqa köç sarıf itäçäkbez."
Tizdän Kongress, ber bäxässez diärlek, Patriot aktı dip atalğan qanun qabul itte. Tänqitçelär, bu qanun Yustitsiä ministrlığına artıq küp wäkälätlär birä, törle tärtip bozularğa yul aça, Amerika watandaşlarınıñ ireklegenä xilaflıq kiterä, dip kisätte. Xäzer ireklek sağında toruçılar, imigrantlarnıñ xoquqların saqlawçılar, bezneñ kisätülär tulısınça aqlandı dip belederä. Yustitsiä ministrlığınıñ eşen küzätep baruçı maxsus inspektor yaña qanun nigezendä qulğa alınğan keşelärneñ xoquqları bozıluwı turında xisap äzerläp anı Senatqa tapşırdı. Bu xisap tizdän kiñ cämägätçelekkä citkereler dip kötelä. New York Times gäzite üzeneñ düşämbe sanında yazuınça, 11 sintäberdän soñ qulğa alınğan qayber möselmannar, ğäräplär qıynaluğa duçar bulğan. Xisapta, şuşı yılnıñ berençe yartısında bulğan 34 oçraq terkälgän. Misal öçen, totıqlarnı tikşerüçe ber tabip alarnıñ bersenä "ägär minem qulımda bulsa, min sezneñ barığıznı da yuq iter idem" digän süzlär äytkän. Ber törmä saqçısı ber möselmannıñ çalbarın saldırıp, anıñ belän üzeneñ ayq kiemen çistartqan. Waşingtonda urnaşqan Amerika-İslam bäyläneşläre Şurası citäkçese İbrahim Hooper süzlärençä, mäsälä Patriot Aktı dip atalğan qanunnıñ üzendä tügel, ä anıñ nindi şartlar tudıruında:
Audio: "Bu qanun ber ğämäl tyılğan, ä ikençese kiresençä xuplana digän xis qaldıra, näticädä, räsmilär tarafınnan al-fiker, fanatizm, tärtip bozularğa yul açıla."
Hooper süzlärençä, xökümätneñ qırın ğämällärenä bäyä birergä tieşle mäxkämälär, terror yä iminlek mäsäläsenä kilgändä, yış qına küz yomarğ ayarata. Misal öçen xakimiätlär, şul uq iminlek sıltawı belän, 11 sintäberdän soñ qulğa alınğan 1200-läp keşeneñ isemen äle dä atamıy. Ä menä Waşingtonda urnaşqan Heritage Foundation isemle tikşerü üzäge xezmätkäre Paul Rosenzweig, Patriot Aktı dip atalğan qanunnıñ kamil tügellegen, Yustiitsiä ministrlığında totıqlarğa qarata tärtip bozular bulu ixtimalın tanısa da, xökümät bu mäsälädä arttırıp cibärgän dip sanamıy:
Audio: "Min monı arttıru dip sanamıym, räsmilär terror qurqınıçına qarşı torırğa tieş. Dörse, bez alarnı küzätep torırğa, artıq yıraq kitä başlasalar urınnarına utırtırğa tieş. Läkin şul bar, bez üzebezneñ iminlekne tä''min itkän köçle xökümät telibez.."
Rosenzweig, Amerikan demokratiäsenä nigez saluçılarğa yoğıntı yasağan, 17 ğasır ingliz fälsäfäçese John Locke süzlären kiterä. Lockenıñ şundıy süzläre bar: qanun qağidäse ul çikläw tügel, ä azatlıqnı tä''min itü, azatlıq ul – başqalarnıñ köç qullanuınnan azat bulu. Şulay itep, di Rosenzweig, xökümät üz watandaşların doşmannan saqlarğa tieş, ä menä kongress, mäxkämälär häm watandaşlar – xökümätneñ üzen doşmanğa äylänüwennän.
Ali Gilmi, Praga
Audio: "Texnologiä bezneñ qanunnarnı bik nıq artta qaldırıp uzıp kitte, distä yıllar elek buldırılğan çaralar çıbıqlı telefonnar öçen ide, ul çaqta İnternet ta, çıbıqsız elemtä çaraları da, elektron poçta da yuq ide. Şuşı iske qanunnar belän ütkän här kön -terrorçılarnıñ östenlege belän ütkän kön. Kongress üzgäreşlär kertmi torıp, bez buşqa köç sarıf itäçäkbez."
Tizdän Kongress, ber bäxässez diärlek, Patriot aktı dip atalğan qanun qabul itte. Tänqitçelär, bu qanun Yustitsiä ministrlığına artıq küp wäkälätlär birä, törle tärtip bozularğa yul aça, Amerika watandaşlarınıñ ireklegenä xilaflıq kiterä, dip kisätte. Xäzer ireklek sağında toruçılar, imigrantlarnıñ xoquqların saqlawçılar, bezneñ kisätülär tulısınça aqlandı dip belederä. Yustitsiä ministrlığınıñ eşen küzätep baruçı maxsus inspektor yaña qanun nigezendä qulğa alınğan keşelärneñ xoquqları bozıluwı turında xisap äzerläp anı Senatqa tapşırdı. Bu xisap tizdän kiñ cämägätçelekkä citkereler dip kötelä. New York Times gäzite üzeneñ düşämbe sanında yazuınça, 11 sintäberdän soñ qulğa alınğan qayber möselmannar, ğäräplär qıynaluğa duçar bulğan. Xisapta, şuşı yılnıñ berençe yartısında bulğan 34 oçraq terkälgän. Misal öçen, totıqlarnı tikşerüçe ber tabip alarnıñ bersenä "ägär minem qulımda bulsa, min sezneñ barığıznı da yuq iter idem" digän süzlär äytkän. Ber törmä saqçısı ber möselmannıñ çalbarın saldırıp, anıñ belän üzeneñ ayq kiemen çistartqan. Waşingtonda urnaşqan Amerika-İslam bäyläneşläre Şurası citäkçese İbrahim Hooper süzlärençä, mäsälä Patriot Aktı dip atalğan qanunnıñ üzendä tügel, ä anıñ nindi şartlar tudıruında:
Audio: "Bu qanun ber ğämäl tyılğan, ä ikençese kiresençä xuplana digän xis qaldıra, näticädä, räsmilär tarafınnan al-fiker, fanatizm, tärtip bozularğa yul açıla."
Hooper süzlärençä, xökümätneñ qırın ğämällärenä bäyä birergä tieşle mäxkämälär, terror yä iminlek mäsäläsenä kilgändä, yış qına küz yomarğ ayarata. Misal öçen xakimiätlär, şul uq iminlek sıltawı belän, 11 sintäberdän soñ qulğa alınğan 1200-läp keşeneñ isemen äle dä atamıy. Ä menä Waşingtonda urnaşqan Heritage Foundation isemle tikşerü üzäge xezmätkäre Paul Rosenzweig, Patriot Aktı dip atalğan qanunnıñ kamil tügellegen, Yustiitsiä ministrlığında totıqlarğa qarata tärtip bozular bulu ixtimalın tanısa da, xökümät bu mäsälädä arttırıp cibärgän dip sanamıy:
Audio: "Min monı arttıru dip sanamıym, räsmilär terror qurqınıçına qarşı torırğa tieş. Dörse, bez alarnı küzätep torırğa, artıq yıraq kitä başlasalar urınnarına utırtırğa tieş. Läkin şul bar, bez üzebezneñ iminlekne tä''min itkän köçle xökümät telibez.."
Rosenzweig, Amerikan demokratiäsenä nigez saluçılarğa yoğıntı yasağan, 17 ğasır ingliz fälsäfäçese John Locke süzlären kiterä. Lockenıñ şundıy süzläre bar: qanun qağidäse ul çikläw tügel, ä azatlıqnı tä''min itü, azatlıq ul – başqalarnıñ köç qullanuınnan azat bulu. Şulay itep, di Rosenzweig, xökümät üz watandaşların doşmannan saqlarğa tieş, ä menä kongress, mäxkämälär häm watandaşlar – xökümätneñ üzen doşmanğa äylänüwennän.
Ali Gilmi, Praga