Accessibility links

Möcip Xaciev: “Eçkeçelek küpme parlarnı söygän yarlarınnan ayıra. Ğailälärne tarqata. Ğarip balalar tua. Rul'' artına törle isertkeç eçemleklär eçep utırıp, maşina yörtüçelär häläk bula yäki ğarip qala. Läkin bolar turında gazeta-jurnallarda äz yazalar.” “İdel”


“Tatarstan” jurnalınıñ 7nçe sanı dönya kürde. Bu zatlı käğäzdä näşer itelgän basmanı qulğa alğaç, andağı fotoräsemnärne, yazmalarnı küzdän kiçergäç, anıñ elitnıy jurnal ikänen añlıysıñ. Döresräge, “Tatarstan” jurnalı elita öçen çığarıla.

Härxäldä, redaksiä elita jurnalğa iğtibar itsen öçen bötenesen dä eşli kebek.

Cidençe san Sverdlaw ölkäse gubernatorı Eduard Rossel' häm Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymievnıñ Qazan yärminkäsendä töşkän fotoräseme, ölkä delegatsiäseneñ başqalabızda buluına bağışlanğan fotoreportaj häm respublikada uzğan ähämiätle waqiğalarğa analiz belän açıla. Tatarstan parlamentı komissiäseneñ räise Vasiliy Loginov “Urınlı üzidarä?” digän mäqäläsendä Däwlät Dumasında tikşerelä torğan cirle üzidarä turındağı zakon proyektına üz qaraşın bäyän itä.

«Normal' tatar» («Нормальный татарин») isemle iğtibarğa layıq yazmada jurnalist Rimzil Wäli Tatarstan Däwlät Sovetı räise urınbasarı, yaqtaşı Robert Miñnullinnıñ portretın yasarğa omtıla. Äytergä kiräk, tanılğan şäxeslärneñ säyäsi portretın icat itü şaqtıy çeterekle häm qatlawlı mäs'älä. Üzeneñ pöxtälege, sessiä barışında däşmi genä utıruı, spiker Färit Möxämmätşin belän bergä parlament inter'yerınıñ ayırılğısız öleşe kebek qabul itelgän Robert Miñnullin obrazın avtor böten yaqtan açıp birä alğan.

Alay ğına da tügel, yazmada tarixi analogiälär, Şäymiev komandası häm anıñ gämälläre turında osta itep äytelgän yäşeren komplimentlar, bügenge säyäsätkä qağılışlı bäyälämälär hämmäse dä urınlı. Ä menä yazmanıñ eçtälegenä turı kilep betmägän küp sanlı fotoräsemnär genä Robert Miñnullinnı tik ber räweştä - tuy generalı rolendä kürsätälär. Bez biredä balalar şağiren dä, änisen özelep yaratqan ulnı da, matur cırlar avtorın da kürmibez.

Räsemnärneñ Robert Miñnullin iñ abruylı, iñ däräcäle şäxeslär belän yänäşä töşkännäre genä saylanğan. Monısı inde redaksiä xezmätkäreneñ eş alımına bäyle närsäder.

Tatarstan parlamentındağı tağın ber şağir, komissiä räise Razil Wäliev belän urnaştırğan äñgämädä Mäskäw-Qazan mönäsäbätläre, tatar milläteneñ problemaları analizlana. Älbättä, Razil Wäliev tä häm başqa bilgele şäxeslär dä bu basmada üzläreneñ osta itep yazılğan säyäsi portretların kürergä qarşı bulmaslar ide. Läkin älegä Robert Miñnñullin portretı berdänber original', eksklyüziv başqarılğan zakaz bulıp çıqtı.

Uquçılarğa “İdel'” jurnalınıñ 6nçı sanı barıp ireşte. Tatar yäşläre jurnalı tışqı qiäfäte belän dä, eçtälege belän dä qupşı “Tatarstan” jurnalınnan küpkä ayırılıp tora. “İdel” küpqırlı tormışnıñ böten tarmaqların da ayırım yaqtırtırğa alınmağan. Häm türälärgä bötenläy az mäydän birgän. Monı yazmalarnıñ isemnärennän ük küräseñ. İndus Tahirov “İmperiäneñ başı häm axırı”, Qayum Nasıyri “Xikmätlär”, Näbirä Gıymatdinova “Ser”, Sämigä Säwbanova “Mämät qart”, Xatib Ğaysin “Äy, dönyanıñ bändäläre” häm başqalar. Älbättä, jurnal talantlı şiğerlärgä, xikäyälärgä ğädättägeçä kiñ urın birgän. Quqmara rayonınnan Möcip Xaciev “Qaytawaz” rubrikası astında “Äle soñ tügel” digän ğibrätle mäqälä yazğan. Anıñ qayber özeklären sezneñ iğtibarığızğa citkeräbez.

“Äye, awılda bügen kümäk xucalıqnıñ teräge bulğan mexanizatorlar da, terlekçelär dä eçä. Alarğa başqa eştä eşläwçelär da quşıla. Yäşlär da qalışmıy. Bu - beraz cil issä bolay da cimerelergä torğan kümäk xucalıqlarnıñ tamırına balta çabu digän süz.

Eçkeçelek küpme parlarnı söygän yarlarınnan ayıra. Ğailälärne tarqata. Ğärip balalar tua. Rul' artına törle isertkeç eçemleklär eçep utırıp, maşina yörtüçelär häläk bula yäki ğärip qala. Läkin bolar turında gazeta-jurnallar da äz yazalar.”

Avtor yazuçı Näbirä Gıymatdinovanıñ eçüçelek temasın yaqtırtqan “İdel'” jurnalında basılıp çıqqan mäqäläsen iskä alıp, bolay dip däwam itä:

Yazuçınıñ “awıl bit araqı diñgezendä qoyına, sabıylarnı niçek yar buyında totıp qalırğa” digän süzläre iskä töşte. Äye, uylanırsıñ monda.

“Allağa şöker, bügen bez islam dinendä. Dinebez çista, saf. Ul isertkeç eçemleklärdän tıya. Awılımdağı mäktäp balaları mäçetkä yörep, Qorän sürälären uqıp, islam dinen öyränsälär, hiç tä araqı eçmäslär dip ışanam.” “İdel” jurnalı 6nçı sanın oşbu mäqälä belän açıp cibärüe älege temanıñ cämğiättä bik zur borçılu tudıruın kürsätä.

Peçännäre uñğan qayırılıp,

Ciläk ise añqi cillärdän,

Mixnätlärgä sal sin bezne, yazmış,

Tik ayırma tuğan illärdän.

Cäyge çellädä dä şağirlär icatların özmilär. Raşat Nizami tarafınnan yazılğan älege şiğri yullar 25nçe yüldä dönya kürgän “Watanım Tatarstan” gazetasınıñ berençe ük urnaştırılğan. Ğädättägeçä, bu basma awıl eşçännären zurlap-xörmätläp, urıp-cıyu, çäçü kampaniälärenä baytaq iğtibar birep baruçılardan.

Tatarstan matbuğatı bu atnada da säyäsi temalarnı iğtibar üzägendä tota kilde. Döres, alarnıñ qayberläre citärlek yaqtırtılmadı. Mäsälän, respublika citäkçese Mintimer Şäymievneñ Ukrainağa vizitı turında gäcitlär bik saranlanıp qına xäbär ittelär. Küräseñ, Ukrainadan kinänep yazırlıq xäbärlär kilmägänder. “Tatarstan yäşläre” 24nçe yül sanında Mintimer Şäymievnıñ Ukraina prezidentı Leonid Kuçma belän oçraşuı xaqında yazıp çıqtı. Söyläşülärneñ töp teması - urtaq “Ukrtatnafta” şirkäte eşçänlege bulğan. Tuğannan birle bu firma Tatarstan yağın qänäğätlendererlek eşlär maytara almadı. Bezneñ kükertle neft'ne elek-elektän Kremençugta eşkärtälär ide. “Ukrtatnafta”nı oyıştıru respublikağa ni däräcädä kiräk bulğan häm ul nindi yärdäm itkänder - äytüe qıyın. Xäyer, “Tatarstan yäşläre” gazetası yazuına qarağanda, uzğan yıl eçendä anıñ eşendä uñay yaqqa üzgäreşlär kürsätelgän.

“Восточный экспресс” gazetası comğa sanında “Tatarstan - Yaña Ğasır” säyäsi xäräkäteneñ “Berdäm Rossiä” belän berläşu xaqında iglan itüe uñayınnan “Конец эпохи” (“Çornıñ betüe”) digän mäqälä bastırıp çığardı. Yazmanıñ avtorı Rinat Bilalov süzlärenä qarağanda, “T-YĞ”nıñ mondıy adım yasayaçağına ışanmawçılar küp bulmağandır. Bu xäräkätneñ cıyılışlarında da “Berdäm Rossiä” çaralarında da berük keşelär kürenä. Gazeta fikerençä, “T-YĞ” cir cimertep ällä ni zur eşlär da başqarmadı. Oşbu säyäsi xäräkätneñ bişegen tibrätkän, anı täpi yörergä öyrätkän Färit Möxämmätşin isä berläşü Däwlät Dumasında respublika faydasına eşläwne köçäytäçäk dip ışana. Mäqälä avtorı moña qarşı “Kiläçäktä närsä buluın äytep bulmıy, ä menä Tatarstannan saylanğan Duma deputatlarınıñ latinnı yaqlaw urınına utırıştan çığıp kitülären iskä töşergä bula”, dip yaza. Jurnalist fikerençä, Tatarstan cirlegendä Mäskäw basımına qarşı torırlıq säyäsi sistema oyışa almadı. “Üzeñ uyın qağidälären tözi almıysıñ ikän, çittägelärneñ qağidäläre buyınça uynarğa mäcbürseñ”- dip tämamlana älege mäqälä.

Qayber gazetalar Tatar ictimaği üzägeneñ dä başqa firqä belän berläşüe turında xäbär ittelär. TİÜneñ citäkçeläre”Xaqiqät häm Rossiäneñ tärräqiäte” digän firqäneñ töbäk bülekçäsen oyıştırıp, milli xäräkät aktivistları saylawlarda qatnaşu mömkinçelegenä iä bulaçaqlar dip ömetlänälär ikän.

Tatarstan matbuğatı bu atnada Däwlät Duması vitse-spikerı İrina Xakamadanıñ Qazanda bulıp kitüe, tanılğan ğalim, ataqlı general Mäxmüt Gäräevqa 80 yäş tuluı xaqında da täfsille yazmalar urnaştırdı.

Tağın ber yubiley turında ayırım äytäse kilä. Tatarstanıñ xalıq artistı, cırçı Mirsäyet Söngätullinğa 50 yäş tuldı. “Watanım Tatarstan” gazetası 25nçe yüldä çıqqan sanında Mirsäyet äfändegä bağışlap ber bit birgän. Ramil Quramşin, Rädif Ğataş, Bikä Räximova, Kamil Kärimov, Räciä Möxlisova - mäqälä avtorlarınıñ härqaysı moñlı cırçığa matur komplimentlar äytkännär. Şağirä Bikä Räximovanıñ şiğri qotlawında mondıy yullar bar:

Moñ däryäñnın wäqäläte belän,

Sin millätneñ ğäyär ilçese,

Qanatıñda cırnıñ aq tatarnı

Kiläçäkkä, alğa iltüçe.

Damir Gıysmetdin

XS
SM
MD
LG