Bügenge köndä Rusiädä 2 töp bürokratik törkem bar. Alarnı yış qına Ğailä häm Piterburlılar dip atıylar. Läkin bu isemnär törkemnärneñ kilep çığışın añlatsa da, alar arasındağı ayırmanı çağıldırmıy. Şuña kürä alarnı biznes-yaqlı häm däwlät-taraflı bürokratiälär dip ataw döresräk bulır ide. Yukos tiräsendäge xällär şuşı ike törkem arasında barğan köräşneñ ber açıq misalı. Bu yulı köräşneñ strategiäsen siloviklar tügel, ä ilneñ kiläçägenä üz qaraşın alğa sörgän däwlätmännär bilgeli.
Berniçä ay inde Yukos başlığı Mixail Xodorkovski tiräsendä ber mif küpertelä. Yänäse, ul berniçä partiä häm ber-mandatlı namzätlärgä yärdäm itep, kiläse Dumada küpçelekne üz qulına alırğa cıyına. Şunnan soñ Rusiä - parlament respublikasına äylänä, ä Xodorkovski premier-ministr bula. Başqa ğäybätlärgä qarağanda, ul xökümätkä kermi, läkin anı kontrol itä, säyäsi nigez buldırıp, 2008 yılda prezident bulırğa cıyına. Älbättä, bolar barısı da ğäybätlär, çönki Xodorkovskiğa premier-ministr bulıp törle yaqtan utqa tartılğançı, dönyaküläm ere kompaniäneñ ixtiram itelgän citäkçese bulıp toru küpkä yaxşıraq häm qulayraq. Şuña da qaramastan mif tarala, anı yaqlawçılar küp törle dälillär kiterä.
Prezidentqa yaqın torğan, häm üz qaraşların anıñ programması itergä telägän dairälär, "Xodorkovskinıñ säyäsi üseşe" digän ssenarinı tumas borın beterergä tırışa. Oligarxlar idarä itkän çornı häm monnan ilgä ber yaxşılıq ta bulmağanın alar üz küzläre belän kürde. Alar fikerençä, Yukos belän konfliktnı alar başlamağan, ä Xodorkovski üze 2000 yılda däwlät belän biznes arasında tözelgän qağidälärne bozğan. Bu keşelär Xodorkovskinıñ eşçänlegendä oligarxlarnıñ xakimiätkä ürmäläw niäten kürä. Läkin monda berniçä qarşılıq bar.
Berençedän, Tömän neft kompaniäse British Petrolium''ğa quşılğannan soñ, häm dä Roman Abramoviçnıñ kapitalı çitkä kitkän sürättä, bürokratlar, başqa zur kompaniälärgä andıy mömkinlek birmäskä tırışa. Bu wazğiättä Xodorkovski Könbatışqa ömetlänä almıy, üz mäsälälären öyendä xäl itergä tieş. İkençedän, Putinnıñ zur biznes belän eş itüendä dä qarşılıqlar bar. Ber yaqtan ul zur biznesnı däwlät buınnarın bastıruda ğäyepli. Läkin, ägär Rusiä dönya bazarında urın alırğa teläsä, zur kompaniälär alda barırğa tieş.
Xäzer eşquarlar prezidentqa sotsial kileşü tözergä täqdim itä. Bu alarnıñ zäğiflek bilgese. Çönki andıy kileşü inde bar, häm alar anı daimi bozıp kilä. Distä yıl elek xalıq däwlät milegen şäxsi qullarğa birergä rizalaştı, komunistlarğa qarağanda yaxşıraq idarä iter digän ömet belän. Ägär zur biznes, üz aqçam belän närsä telim şunı eşlim, cämğiät turında uylamıym di ikän, bu – sotsial kileşüne bozu bulıp tora. Şul uq waqıtta Putin da, bar xakimiätne siloviklarğa birep beterüneñ ni qädär qurqınıç ikänen añlarğa tieş. İlgä zolım tügel, ä iqtisadi täräqqiät kiräk.
Härkem xäzer bu krizisnı çişü turında uylana. Töp mäsälä şul – bu köräştä ciñüçe bulmasqa tieş. Ägär siloviklar ciñä ikän, bu – qurqınıç bulaçaq, çönki Yukos yığılsa, anıñ artınnan yözlägän regional, cirle kompaniälär işelä başlayaçaq. Şul uq waqıtta räsmilär dä, üzlären oligarxlar aldında berqayçan da ğäyeple dip tanımayaçaq. Şuña kürä bu wazgiättä urtaq tırışlıq kiräk, xökümät, prezident administartsiäse, başqa törle biznes häm bürokratiä törkemnäre qatnaşında ber kompromisqa ireşü. Ğärçä qarşılıqnıñ tamırların beterep bulmasa da, çönki alar bik küp: putinnıñ ikençe möddäte häm programması tiräsendäge bilgesezlek, ul xakimiätkä kitergän keşelärneñ üsä barğan taläpläre-apetitları, cämgiät häm elita tarafınnan tanılğan sotsial kileşüneñ bulmawı, şäxsi milekneñ qanuni bulmawı, eşquarlıq praktikası häm qanunnar arasındağı upqın.
Şulay da, krizissız täqärriät bulmıy, bu mäsälälär tiz arada häm awırtusız xäl iteler dip ömetlänäm, dip tämamlıy mäqäsen Sergei Markov.
Ali Gilmi, Praga
Berniçä ay inde Yukos başlığı Mixail Xodorkovski tiräsendä ber mif küpertelä. Yänäse, ul berniçä partiä häm ber-mandatlı namzätlärgä yärdäm itep, kiläse Dumada küpçelekne üz qulına alırğa cıyına. Şunnan soñ Rusiä - parlament respublikasına äylänä, ä Xodorkovski premier-ministr bula. Başqa ğäybätlärgä qarağanda, ul xökümätkä kermi, läkin anı kontrol itä, säyäsi nigez buldırıp, 2008 yılda prezident bulırğa cıyına. Älbättä, bolar barısı da ğäybätlär, çönki Xodorkovskiğa premier-ministr bulıp törle yaqtan utqa tartılğançı, dönyaküläm ere kompaniäneñ ixtiram itelgän citäkçese bulıp toru küpkä yaxşıraq häm qulayraq. Şuña da qaramastan mif tarala, anı yaqlawçılar küp törle dälillär kiterä.
Prezidentqa yaqın torğan, häm üz qaraşların anıñ programması itergä telägän dairälär, "Xodorkovskinıñ säyäsi üseşe" digän ssenarinı tumas borın beterergä tırışa. Oligarxlar idarä itkän çornı häm monnan ilgä ber yaxşılıq ta bulmağanın alar üz küzläre belän kürde. Alar fikerençä, Yukos belän konfliktnı alar başlamağan, ä Xodorkovski üze 2000 yılda däwlät belän biznes arasında tözelgän qağidälärne bozğan. Bu keşelär Xodorkovskinıñ eşçänlegendä oligarxlarnıñ xakimiätkä ürmäläw niäten kürä. Läkin monda berniçä qarşılıq bar.
Berençedän, Tömän neft kompaniäse British Petrolium''ğa quşılğannan soñ, häm dä Roman Abramoviçnıñ kapitalı çitkä kitkän sürättä, bürokratlar, başqa zur kompaniälärgä andıy mömkinlek birmäskä tırışa. Bu wazğiättä Xodorkovski Könbatışqa ömetlänä almıy, üz mäsälälären öyendä xäl itergä tieş. İkençedän, Putinnıñ zur biznes belän eş itüendä dä qarşılıqlar bar. Ber yaqtan ul zur biznesnı däwlät buınnarın bastıruda ğäyepli. Läkin, ägär Rusiä dönya bazarında urın alırğa teläsä, zur kompaniälär alda barırğa tieş.
Xäzer eşquarlar prezidentqa sotsial kileşü tözergä täqdim itä. Bu alarnıñ zäğiflek bilgese. Çönki andıy kileşü inde bar, häm alar anı daimi bozıp kilä. Distä yıl elek xalıq däwlät milegen şäxsi qullarğa birergä rizalaştı, komunistlarğa qarağanda yaxşıraq idarä iter digän ömet belän. Ägär zur biznes, üz aqçam belän närsä telim şunı eşlim, cämğiät turında uylamıym di ikän, bu – sotsial kileşüne bozu bulıp tora. Şul uq waqıtta Putin da, bar xakimiätne siloviklarğa birep beterüneñ ni qädär qurqınıç ikänen añlarğa tieş. İlgä zolım tügel, ä iqtisadi täräqqiät kiräk.
Härkem xäzer bu krizisnı çişü turında uylana. Töp mäsälä şul – bu köräştä ciñüçe bulmasqa tieş. Ägär siloviklar ciñä ikän, bu – qurqınıç bulaçaq, çönki Yukos yığılsa, anıñ artınnan yözlägän regional, cirle kompaniälär işelä başlayaçaq. Şul uq waqıtta räsmilär dä, üzlären oligarxlar aldında berqayçan da ğäyeple dip tanımayaçaq. Şuña kürä bu wazgiättä urtaq tırışlıq kiräk, xökümät, prezident administartsiäse, başqa törle biznes häm bürokratiä törkemnäre qatnaşında ber kompromisqa ireşü. Ğärçä qarşılıqnıñ tamırların beterep bulmasa da, çönki alar bik küp: putinnıñ ikençe möddäte häm programması tiräsendäge bilgesezlek, ul xakimiätkä kitergän keşelärneñ üsä barğan taläpläre-apetitları, cämgiät häm elita tarafınnan tanılğan sotsial kileşüneñ bulmawı, şäxsi milekneñ qanuni bulmawı, eşquarlıq praktikası häm qanunnar arasındağı upqın.
Şulay da, krizissız täqärriät bulmıy, bu mäsälälär tiz arada häm awırtusız xäl iteler dip ömetlänäm, dip tämamlıy mäqäsen Sergei Markov.
Ali Gilmi, Praga