Respublika matbuğatı televidenie häm radiodan ber-ike köngä soñarıp bulsa da, bu atnada uzğan waqiğalarnı yaqtırttı. Çärşämbe sanında Watanım Tatarstan respublika cämäğätçelegenä “Uraq başlandı, xäyerle säğättä, igençe! Eşläregez uñ bulsın, kelätlär aşlıq belän tulsın!” digän xäbärne citkerde. Gazetalar Qazanğa kilgän Rusiäneñ Olimpiä komitetı prezidentı Leonid Tyagaçovnıñ Mintimer Şäymiev belän oçraşuı turında da yazarğa onıtmadılar. Başqalabızda prestijlı sport qorılmaları tözelep kilsä dä, Olimpiä uyınnarın üzlärendä uzdırunı däğwälawçı şähärlär arasında Qazan älege yuq. Şulay da Leonid Tyagaçov respublikada Olimpiä komitetınıñ bülekçäsen açırğa, xezmättäşlek programmasın imzalarğa, qayber sport qorılmaların cihazlandırırğa yärdäm itärgä wäğdälär birep kitte. Rossiäneñ Olimpiä cıyılma komandasına Tatarstannan 15läp sportçınıñ kertelüe xaqında da xäbärlär buldı.
Räsmi gazetalar atna başında uq Tatarstan parlamentınıñ 18nçe sessiäsen bıyılnıñ 3nçe sentäberenä bilgelänüe xaqında xäbär ittelär. Oşbu plenar sessiädä töp mäs’älälärneñ berse - “Tatarstan respublikası Däwlät Sovetı deputatların saylawlar turında”ğı qanunnı ikençe uqılışta qaraw.
Saylawlar digännän, qayber gazetalar Mintimer Şäymievnıñ küptän tügel “İnterfax”qa birgän intervyusın bastırıp çığardılar. Tatarstan xäbärläre yazuınça, Şäymiev aşığıç saylawlarğa qarşı. Tatarstan citäkçese dekaberdä ütkäreläse Däwlät Dumasına saylawlarnı kiçekterep, alarnı martta uzaçaq Rossiä prezidentın saylawlar belän bergä ütkärüne döres dip tapmıy.
Звезда Поволжья gazetası soñğı sanında bu temağa Räşit Äxmätovnıñ säyäsi yurawların bastırıp çığardı. Jurnalist fikerençä, Tatarstanğa saylaw aldı tayfunnarı yaqınlaşa. “Räsäy saylawlarınnan soñ Tatarstan parlamentına saylawlar, annarı cirle xakimiät başlıqlarınıñ çiratı häm, nihayät, respublika prezidentın saylaw”, dip yaza gazeta. Räşit Äxmätov süzlärenä qarağanda, alda 5 zur saylaw kampaniäse häm alar berençe tapqır Tatarstanda federal'' üzäkneñ pozitsiäse köçäygän şartlarda uzaçaq.
Kemerovo ölkäse delegatsiäseneñ Qazanda bulıp kitüe xaqında da gazetalar baytaq xäbär urnaştırdılar. Время и деньги gazetası bu xaqta “Kemerovlılar Tatarstanğa öyränergä kildelär” dip yazsa, Şähri Qazan üz mäqäläsen “Töbäqara xezmättäşlek däwam itä” dip atağan ide.
Bu arada qayber ataqlı şäxeslärneñ yubileyları uza. Tatarstan matbuğatı, älbättä, alar xaqında baytaq yazmalar urnaştırıp kilä. Parlament räise urınbasarı şağir Robert Miñnullin xaqında uzğan atnada bez äytep kitkän idek inde. Watanım Tatarstan comğa sanında Robert äfändegä 55 yäş tulu uñayınnan professor Fatix Urmançınıñ “Ülemsezlek yulı bula mikän?” zur mäqäläsen bastırıp çığardı. Şähri Qazan 1 avgustta çıqqan sanında ikençe ber şäxes-Tatarstannıñ xalıq şağire, Tuqay isemendäge däwlät büläge iäse, Qazan utları jurnalınıñ baş möxärrire, Rawil Fäyzullinnıñ 60 yäşlegenä bağışlap “Aq küñelen şiğergä salğan şağir” isemle külämle mäqälä urnaştırğan. Anıñ avtorı şağirneñ yaqtaşı Ramazan Kabirov Rawil Fäyzullinnıñ tuğan yağın, Balıq Bistäse rayonınıñ Baltaç awılın sağınıp, anıñ yazmışı turında borçılıp yazğan şiğerlären kiterä:
Xäleñ niçek, awıl? Älxämdüllilah, şöker. Awlaq öylär cırı, tal''yannar moñı, Onıtıldı disäm, Bäğerenä tisäm- Kiçer mine dustım! Awıl bolay isän! Sular hawa äybät, Sabantuylar isän. Bulasılar bulğan, Kibäselär kipkän... Tuğan nigezlärdä Köllär erep betkän... Bezneñ kübebezne awıl keşe itkän?
Avtor Rawil Fäyzullin belän soñğı tapqır söyläşkändä, aña mondıy soraw birgän:
“Sezneñ öçen iñ qäderle yadkär närsä ul?” – Tatarstan prezidentı ukazı belän “Tatarstannıñ xalıq şağire” digän oluğ isem birelü, - dip cawapladı yaqtaşıbız.
R. Fäyzullinnıñ şiğriät, publitsistika, balalar ädäbiäte, cämäğätçelek, möxärrirlek, ostazlıq xezmätläre, çınnan da, bik urınlı häm üz waqıtında bäyälände. Bez – yaqtaşları öçen bu ayıruça quanıçlı.”
Älbättä, Rawil Fäyzullinnıñ küpqırlı, tirän, fälsäfi şiğriäten ber, xätta bik aqıllı mäqälädä genä yaqtırtıp bulmıy. Şağirneñ “Wöcdanım belän söyläşäm - şul minem şiğriätem” digän süzläre anıñ böten icatınıñ açqıçı diärgä bula. Qayçaq ber-ike cömlä belän Rawil Fäyzullin romannarğa sıyarlıq fälsäfäne açıp birä torğan siräk şağirlärdän berse.
Şähri Qazanda basılğan mäqäläne avtor şağirneñ grajdanlıq turında yazılğan şiğere belän tämamlıy.
İneşlärneñ başı çişmä bulır Yaxşılıqnıñ asılı tuğrılıq Yäşäw bäxet: İleñ sineñ öçen, Sin il öçen bulsañ ğorurlıq. Şağir bulsañ, dönya öçen dawın, yanuıñ kiräk; Yanuıñnı xalıqlarnıñ Kümäk tanuı kiräk...
Tatarstan yäşläre gazetası soñğı arada külämle häm aktual'' problemalarnı kütärgän yazmalarnı yış bastıra başladı. Şundıylardan iğtibarğa layıqlısı “Min bu ilneñ grajdanı bulırğa telämim!” digäne 31 iyül sanında dönya kürde. Anıñ avtorı Irımbur ölkäseneñ Äsäkäy awılında yäşäwçe jurnalist Färit Noğmanov. Tögälräk äytkändä, bu mäqälä tügel, ä Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa açıq xat. Oşbu yazmağa iğtibar itüebez dä tikmägä tügel. İnde şaqtıy waqıt Färit Noğmanovnı tuğrı süz äytkäne öçen cirle xakimiät, andağı xoquq saqlaw oyışmaları ezärlekläp kilälär. Älege açıq xattan kürengänçä, bu qısular könnän-kön köçäyä bara.
Menä inde ike yıl minem häm ğailämneñ yamanatın satalar. Eşemnän, yaxşı isememnän – böten äyberdän qorı qaldırdılar. Minnän wahapçı, islamçı, millätçe häm cülär yasarğa mataştılar häm xäzer dä däwam itälär. Zinhar öçen, miherbanlıq kürsätep, bu ğälämätne tuqtatsağız ide. Millätara ızğış oyıştıruçı dip miña qarşı zakonsız töstä cinayät eşe quzğatılğaç, min sudqa möräcäğät ittem. Monnan närsä kilep çıqqan “Российская газета”dağı (20 yül, 2002 yıl) “Назначен ваххабистом” yazmasınnan, “Washington Post” gazetasınnan (23 dikäber, 2002 yıl) uqıp belä alasız.
Açıq xattan kürengänçä, Färit Noğmanov General'' prokuraturadan da, Prezident apparatınnan da bernindi cawap ala almağan. Kiresençä, bu instansiälär jurnalistnıñ şiqayäten älege dä bayağı cirle xakimiät häm rayon prokurorına cibärgännär.
Min, älbättä, añlıym rayonnıñ barlıq citäkçeläre, tärtip saqlaw sisteması siña qarşı bulğanda, ciñü turında uylıysı da yuq. Yaxşı advokatlar yallarğa aqça kiräk, aqça eşlärgä eşe yuq... Sezneñ qayçan da bulsa professiäne tıyu küreneşe belän oçraşqanığız buldımı? Bulmasa, mindä ölkä jurnalistları berläşmäseneñ unikal'' qararı bar. Anda Gnetovnıñ tuğanı – rayon gazetası möxärrire YU.Fokeev minem icatımnı zararlı dip tanıy. Mondıy “täqdimnär”dän soñ mine kem eşkä alsın? Bälki, sudlaş, üz xoquqlarıñnı yaqla dip äytersez. Konstitutsiä normaların bozu da ğädäti äyber bulğaç, bu sud''yalardan närsä kötärgä mömkin?
Üzeneñ möräcäğäteneñ axırında Färit Noğmanov Rusiä cirlegendä xaqiqät''ne, keşe xoquqların yaqlawnı ömet itep bulmıy dip yaza.
Minem barı tik ber genä xoquqım qala: bu ilneñ grajdanı bulırğa telämäw xoquqı. Berençe adım itep min yaña pasport aludan baş tartam, häm bu turıda sezgä räsmi töstä belderäm.
Moña östäp şunı äytäse kilä: keşe xoquqların sanğa sanamaw, üç alu yoğışlı çir kebek sovet çorınnan bügenge Rusiägä dä küçte kebek. “Bezdä süz irege bar” digän Konstitutsiädä yazılğan cömlälärgä inanıp, üz fikeren açıp beldergän keşe – bu oçraqta qälämdäşebez Färit äfände Noğmanov, vlast''neñ doşmanına äwerelgän.
Matbuğat küzätüe qısalarına bik ük sıyıp betmäsä dä, iñ soñınnan tağın ber yañalıq turında äytep ütäse kilä. Kitap kiştälärendä “Tatar barda - Saban tuyı bar” digän 500 bitle yaña basma urın aldı. Anıñ avtorı - ğalim, yazuçı tınğısız Damir Şäräfetdinov. Biredä milli bäyrämebezneñ sotsial''-tarixi asılı açıqlanğan, xäzerge Saban tuylarınıñ töp tendensiäläre analizlanğan. Kitapnıñ kereş süzendä akademik İndus Tahirov bolay dip yaza:
Üzeneñ xezmätendä bäyrämebezneñ yolaları, uyınnarı, yarışları turında bay faktologik materialğa tayanıp, Damir Şäräfetdinov tatarlarnıñ yıl fasılları belän bäyle bäyräm itü kul''turasına qarağan qabatlanmas ber küreneş, dönyaküläm ähämiätkä iä bulğan mädäni xäzinä bularaq Saban tuyın saqlaw problemasın kütärä.
Soñğı yıllarda Saban tuyı Räsäy töbäklärenä, yıraq häm yaqın çit illärgä barıp citte. Qayçaq anı oyıştıruçılar Qazanğa möräcäğät itep bäyrämne uzdıru turında äsbaplar sorıylar. Damir Şäräfetdinovnıñ yaña kitabı alar öçen dä bik kiräkle bulır. Çönki kitapnıñ quşımta räweşendä birelgän öleşendä Saban tuyı uyınnarı, yarışları, köräş tärtipläre bäynä-bäynä yazılğan. Bıyılğı Saban tuyları uzdı. Läkin, waqıt ta tiz uza. Alda 2004 yıl bäyrämnäre. Şuña da Damir äfände iskermi torğan kitap yazğan dip äytäse kilä.
Damir Ğismetdin, Qazan
Räsmi gazetalar atna başında uq Tatarstan parlamentınıñ 18nçe sessiäsen bıyılnıñ 3nçe sentäberenä bilgelänüe xaqında xäbär ittelär. Oşbu plenar sessiädä töp mäs’älälärneñ berse - “Tatarstan respublikası Däwlät Sovetı deputatların saylawlar turında”ğı qanunnı ikençe uqılışta qaraw.
Saylawlar digännän, qayber gazetalar Mintimer Şäymievnıñ küptän tügel “İnterfax”qa birgän intervyusın bastırıp çığardılar. Tatarstan xäbärläre yazuınça, Şäymiev aşığıç saylawlarğa qarşı. Tatarstan citäkçese dekaberdä ütkäreläse Däwlät Dumasına saylawlarnı kiçekterep, alarnı martta uzaçaq Rossiä prezidentın saylawlar belän bergä ütkärüne döres dip tapmıy.
Звезда Поволжья gazetası soñğı sanında bu temağa Räşit Äxmätovnıñ säyäsi yurawların bastırıp çığardı. Jurnalist fikerençä, Tatarstanğa saylaw aldı tayfunnarı yaqınlaşa. “Räsäy saylawlarınnan soñ Tatarstan parlamentına saylawlar, annarı cirle xakimiät başlıqlarınıñ çiratı häm, nihayät, respublika prezidentın saylaw”, dip yaza gazeta. Räşit Äxmätov süzlärenä qarağanda, alda 5 zur saylaw kampaniäse häm alar berençe tapqır Tatarstanda federal'' üzäkneñ pozitsiäse köçäygän şartlarda uzaçaq.
Kemerovo ölkäse delegatsiäseneñ Qazanda bulıp kitüe xaqında da gazetalar baytaq xäbär urnaştırdılar. Время и деньги gazetası bu xaqta “Kemerovlılar Tatarstanğa öyränergä kildelär” dip yazsa, Şähri Qazan üz mäqäläsen “Töbäqara xezmättäşlek däwam itä” dip atağan ide.
Bu arada qayber ataqlı şäxeslärneñ yubileyları uza. Tatarstan matbuğatı, älbättä, alar xaqında baytaq yazmalar urnaştırıp kilä. Parlament räise urınbasarı şağir Robert Miñnullin xaqında uzğan atnada bez äytep kitkän idek inde. Watanım Tatarstan comğa sanında Robert äfändegä 55 yäş tulu uñayınnan professor Fatix Urmançınıñ “Ülemsezlek yulı bula mikän?” zur mäqäläsen bastırıp çığardı. Şähri Qazan 1 avgustta çıqqan sanında ikençe ber şäxes-Tatarstannıñ xalıq şağire, Tuqay isemendäge däwlät büläge iäse, Qazan utları jurnalınıñ baş möxärrire, Rawil Fäyzullinnıñ 60 yäşlegenä bağışlap “Aq küñelen şiğergä salğan şağir” isemle külämle mäqälä urnaştırğan. Anıñ avtorı şağirneñ yaqtaşı Ramazan Kabirov Rawil Fäyzullinnıñ tuğan yağın, Balıq Bistäse rayonınıñ Baltaç awılın sağınıp, anıñ yazmışı turında borçılıp yazğan şiğerlären kiterä:
Xäleñ niçek, awıl? Älxämdüllilah, şöker. Awlaq öylär cırı, tal''yannar moñı, Onıtıldı disäm, Bäğerenä tisäm- Kiçer mine dustım! Awıl bolay isän! Sular hawa äybät, Sabantuylar isän. Bulasılar bulğan, Kibäselär kipkän... Tuğan nigezlärdä Köllär erep betkän... Bezneñ kübebezne awıl keşe itkän?
Avtor Rawil Fäyzullin belän soñğı tapqır söyläşkändä, aña mondıy soraw birgän:
“Sezneñ öçen iñ qäderle yadkär närsä ul?” – Tatarstan prezidentı ukazı belän “Tatarstannıñ xalıq şağire” digän oluğ isem birelü, - dip cawapladı yaqtaşıbız.
R. Fäyzullinnıñ şiğriät, publitsistika, balalar ädäbiäte, cämäğätçelek, möxärrirlek, ostazlıq xezmätläre, çınnan da, bik urınlı häm üz waqıtında bäyälände. Bez – yaqtaşları öçen bu ayıruça quanıçlı.”
Älbättä, Rawil Fäyzullinnıñ küpqırlı, tirän, fälsäfi şiğriäten ber, xätta bik aqıllı mäqälädä genä yaqtırtıp bulmıy. Şağirneñ “Wöcdanım belän söyläşäm - şul minem şiğriätem” digän süzläre anıñ böten icatınıñ açqıçı diärgä bula. Qayçaq ber-ike cömlä belän Rawil Fäyzullin romannarğa sıyarlıq fälsäfäne açıp birä torğan siräk şağirlärdän berse.
Şähri Qazanda basılğan mäqäläne avtor şağirneñ grajdanlıq turında yazılğan şiğere belän tämamlıy.
İneşlärneñ başı çişmä bulır Yaxşılıqnıñ asılı tuğrılıq Yäşäw bäxet: İleñ sineñ öçen, Sin il öçen bulsañ ğorurlıq. Şağir bulsañ, dönya öçen dawın, yanuıñ kiräk; Yanuıñnı xalıqlarnıñ Kümäk tanuı kiräk...
Tatarstan yäşläre gazetası soñğı arada külämle häm aktual'' problemalarnı kütärgän yazmalarnı yış bastıra başladı. Şundıylardan iğtibarğa layıqlısı “Min bu ilneñ grajdanı bulırğa telämim!” digäne 31 iyül sanında dönya kürde. Anıñ avtorı Irımbur ölkäseneñ Äsäkäy awılında yäşäwçe jurnalist Färit Noğmanov. Tögälräk äytkändä, bu mäqälä tügel, ä Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa açıq xat. Oşbu yazmağa iğtibar itüebez dä tikmägä tügel. İnde şaqtıy waqıt Färit Noğmanovnı tuğrı süz äytkäne öçen cirle xakimiät, andağı xoquq saqlaw oyışmaları ezärlekläp kilälär. Älege açıq xattan kürengänçä, bu qısular könnän-kön köçäyä bara.
Menä inde ike yıl minem häm ğailämneñ yamanatın satalar. Eşemnän, yaxşı isememnän – böten äyberdän qorı qaldırdılar. Minnän wahapçı, islamçı, millätçe häm cülär yasarğa mataştılar häm xäzer dä däwam itälär. Zinhar öçen, miherbanlıq kürsätep, bu ğälämätne tuqtatsağız ide. Millätara ızğış oyıştıruçı dip miña qarşı zakonsız töstä cinayät eşe quzğatılğaç, min sudqa möräcäğät ittem. Monnan närsä kilep çıqqan “Российская газета”dağı (20 yül, 2002 yıl) “Назначен ваххабистом” yazmasınnan, “Washington Post” gazetasınnan (23 dikäber, 2002 yıl) uqıp belä alasız.
Açıq xattan kürengänçä, Färit Noğmanov General'' prokuraturadan da, Prezident apparatınnan da bernindi cawap ala almağan. Kiresençä, bu instansiälär jurnalistnıñ şiqayäten älege dä bayağı cirle xakimiät häm rayon prokurorına cibärgännär.
Min, älbättä, añlıym rayonnıñ barlıq citäkçeläre, tärtip saqlaw sisteması siña qarşı bulğanda, ciñü turında uylıysı da yuq. Yaxşı advokatlar yallarğa aqça kiräk, aqça eşlärgä eşe yuq... Sezneñ qayçan da bulsa professiäne tıyu küreneşe belän oçraşqanığız buldımı? Bulmasa, mindä ölkä jurnalistları berläşmäseneñ unikal'' qararı bar. Anda Gnetovnıñ tuğanı – rayon gazetası möxärrire YU.Fokeev minem icatımnı zararlı dip tanıy. Mondıy “täqdimnär”dän soñ mine kem eşkä alsın? Bälki, sudlaş, üz xoquqlarıñnı yaqla dip äytersez. Konstitutsiä normaların bozu da ğädäti äyber bulğaç, bu sud''yalardan närsä kötärgä mömkin?
Üzeneñ möräcäğäteneñ axırında Färit Noğmanov Rusiä cirlegendä xaqiqät''ne, keşe xoquqların yaqlawnı ömet itep bulmıy dip yaza.
Minem barı tik ber genä xoquqım qala: bu ilneñ grajdanı bulırğa telämäw xoquqı. Berençe adım itep min yaña pasport aludan baş tartam, häm bu turıda sezgä räsmi töstä belderäm.
Moña östäp şunı äytäse kilä: keşe xoquqların sanğa sanamaw, üç alu yoğışlı çir kebek sovet çorınnan bügenge Rusiägä dä küçte kebek. “Bezdä süz irege bar” digän Konstitutsiädä yazılğan cömlälärgä inanıp, üz fikeren açıp beldergän keşe – bu oçraqta qälämdäşebez Färit äfände Noğmanov, vlast''neñ doşmanına äwerelgän.
Matbuğat küzätüe qısalarına bik ük sıyıp betmäsä dä, iñ soñınnan tağın ber yañalıq turında äytep ütäse kilä. Kitap kiştälärendä “Tatar barda - Saban tuyı bar” digän 500 bitle yaña basma urın aldı. Anıñ avtorı - ğalim, yazuçı tınğısız Damir Şäräfetdinov. Biredä milli bäyrämebezneñ sotsial''-tarixi asılı açıqlanğan, xäzerge Saban tuylarınıñ töp tendensiäläre analizlanğan. Kitapnıñ kereş süzendä akademik İndus Tahirov bolay dip yaza:
Üzeneñ xezmätendä bäyrämebezneñ yolaları, uyınnarı, yarışları turında bay faktologik materialğa tayanıp, Damir Şäräfetdinov tatarlarnıñ yıl fasılları belän bäyle bäyräm itü kul''turasına qarağan qabatlanmas ber küreneş, dönyaküläm ähämiätkä iä bulğan mädäni xäzinä bularaq Saban tuyın saqlaw problemasın kütärä.
Soñğı yıllarda Saban tuyı Räsäy töbäklärenä, yıraq häm yaqın çit illärgä barıp citte. Qayçaq anı oyıştıruçılar Qazanğa möräcäğät itep bäyrämne uzdıru turında äsbaplar sorıylar. Damir Şäräfetdinovnıñ yaña kitabı alar öçen dä bik kiräkle bulır. Çönki kitapnıñ quşımta räweşendä birelgän öleşendä Saban tuyı uyınnarı, yarışları, köräş tärtipläre bäynä-bäynä yazılğan. Bıyılğı Saban tuyları uzdı. Läkin, waqıt ta tiz uza. Alda 2004 yıl bäyrämnäre. Şuña da Damir äfände iskermi torğan kitap yazğan dip äytäse kilä.
Damir Ğismetdin, Qazan