Accessibility links

Кайнар хәбәр

Saddam Xösäenne kem, qayda häm qayçan xökem itäçäk?


Säddam Xösäyen äle qulğa alınmağan, ä Quşma Ştatlar, anı häm Ğiraqnıñ başqa elekke yuğarı räsmilären xökem itü yuları turında uylana başladı. Bu mäxkämä qayda ütergä tieş: Ğiraqnıñ üzendäme, çittäme, Säddamnı kem xökem itergä tieş: ğiraqlılar üzläreme, ällä berär törle xalıqara mäxkämäme?.. Şuşı sorawlar tiräsendä Waşingtonda qaynar bäxäslär bara...

Säddam isän kileş qulğa alınsa, ul, keşeçelekkä qarşı qılğan cinäyätläre öçen xökem itelergä tieş. Bu mäsälädä xalıqara cämäğätçelek ber fiker sıman. Ä menä anı kem, qayda häm niçek xökem iter, bu turıda qaynar bäxäslär bara. New York Times gäzite yazuınça, Amerikan räsmiläre maxsus tribunal tözu yağında häm bu tribunalğa zamanında Saddam tarafınnan izelgän, sörgengä quılğan yuristlarnı kertergä teli. Başqa cinäyätlär belän berrättän, Säddam, tönyaqtağı kördlärgä häm könyaqtağı Äl-ähwar, yağni "sazlamıq ğäräplärenä" qarata genotsid qılğanı öçen dä cawap totır dip kötelä. Amerikan räsmiläre mäxkämäneñ Ğiraqta ütüwen, häm cirle xalıqnıñ anı küzätep barıun, qatnaşuın teli. Waşington Universitetında xalıqara xoquq däresläre birüçe Diane Orentlicher, küptän tügel Bagdadta, şuşı mäsälägä bağışlanğan konferesniädä qatnaşıp qayttı. Menä anıñ fikere:

Audio: "Mäxkämäne cinäyätlär qılınğan ilneñ üzendä ütkärü möxim. Xalıq anda qatnaşa, dälillär kiterä alaçaq, näticädä, xökemneñ üz isemennän çığarılğanın küräçäk. Bu - ilneñ qanun sistemasın torğızuğa da yärdäm itäçäk."

Diane süzlärençä, Bagdad konferensiäsendä törle variantlar qaralğan, şul isäptän, Haağa mäxkämäse räweşendä xalıqara tribunal tözü, Ğiraq häm başqa ğäräp illäre yuristlarınnan torğan mäxkämä buldıru, yä isä Ğiraqnıñ yaña mäxkämä sisteması tözelgänen kötü. Küplär Saddamnı Ğiraq keşeläre, Ğiraqnıñ üz yuristları xökem itergä tieş digän fikerdä. Tik menä andıy belgeçlärne qayan tabarğa? Waşingtonnıñ Saqlanu Universitetı professorı Peter Galbraith süzlärençä, Ğiraqnıñ elekke yuristları eşkä yaramıy, soñğı 35 yıl buyına alar ğädellek tügel, ğädelsezlek sağında torğan. Sörgendä yäşägän yuristlarnı kiterü dä bik ük döres yul tügel. Zamanında Quşma Ştatlarnıñ Xorvatiädä ilçese bulğan, soñnan Saddamnıñ kördlärgä qarşı ximik qoral qullanuwı turında mäglümät tuplağan Peter Galbraith, bu mäxkämä - Berläşkän Millätlär qaramağında bulırğa tieş dip sanıy:

Audio: "Baath partiäseneñ yuğarı citäkçelären, bigräk tä Saddamnıñ üzen alğanda, keşeçelekkä qarşı cinayät, genotsid, suğış, cazalaw, ximik qoral qullanular, bolarnı BMO qaramağındağı xalıqara tribunal qararğa tieş."

Nigezdä, mondıy xalıqara tribunalnı, Ğiraqnıñ üz mäxkämä sisteması tözelgänen kötep tormıyça, tiz arada oyıştırıp bulır ide. Tik menä anıñ da ni däräcädä qanuni bulaçağı turında sorawlar tuaçaq. Cato İnstitutı belgeçe Ted Carpenter:

Audio: "Başta Ğiraqnıñ xalıq tarafınnan saylanğan xökümäte tözelsen. Şul çaqta ğına tribunal qanuni bulaçaq. Quşma Ştatlar yä anıñ keşeläre tözegän tribunalğa ışanıç bulmayaçaq. Kötergä kiräk, andıy tribunalnı aşıq-poşıq tözep, berniçä atna yä ay eçendä mäxkämä ütkärüneñ ber kiräge dä yuq."

Şulay itep, mäxkämä qayda ütergä tieş digän sorawğa küplär – Ğiraqnıñ üzendä dip cawap birä. Ä menä xökemçelär kem, häm dä mäxkämä qayçan ütergä tieş digän sorawlar tiräsendä bäxäslär bara. Xäyer, älegä Saddam totılmağan, qayçan totılır – bilgesez. Bälki anıñçı äle Ğiraqnıñ üz yuristları da üsep çığır.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG