New York Timesta şundıy isem belän basılğan mäqälä aftorı Anne Nivat Çeçnädä bulıp qaytqannan soñ Rusiä xakimiätläreneñ "Çeçnädä suğış barmıy, terrorğa qarşı operatsiäneñ çirattağı öleşe bara" digän süzläre belän Çeçennar da kileşä, ämma alar monı üzlärençä añlata dip yaza. Nivat yazuınça, ul xäräbägä äyländerelgän respublikanıñ qaysı öleşendä genä bulmasın, aftobustamı, bazardamı, uramdamı – "Çeçnädä suğış tügel, ä küpkä yamanraq, tınıç xalıq arasında kübräk qorbannar kiterä torğan xällär bara" digän fiker yış işetelä. Çeçennar Çeçnädäge operatsiä citäkçelegeneñ FSB dan Eçke eşlär ministrlığına küçerelüen wäzğiätneñ normalläşä baruı bularaq tügel, küz buyaw bularaq qına qabul itä, çönki soldatlar häm tikşerü qapqaları elekkeçä qala. Alar, şulay uq, üktäbrdä ütäçäk prezident saylawlarınıñ da ğädel bulaçağına ışanmıylar di Nivat.
Çeçnägä ul yawlıq bäyläp, ozın itäk belän çeçen xatını bulıp kienep kergän häm anda Rusiä mäğlümät çaralarında bötenläy xäbär itelmi torğan xällärne kürgän. "Kreml'' Çeçnädäge xällärne yaqtırtunı şul qädär çiklägän ki, xalıq anda nilär bulğanın belmi, Çeçnä ğisyançılarnıñ uzğan comğadağı sıman respublikadan çittä höcümnär oyıştıruınnan soñ ğına rusiälelärneñ isenä töşä" di Nivat. Comğa könne Çeçnädän 35 çaqrımdağı Mozdokta xärbi gospitalne şartlatu näticäsendä kimendä 41 keşe hälak bulğan ide.
Nivat yazuınça, 94-nçe yılda Rusiä ğäslärläre bärep kergännän soñ xäräbä xälenä kilgän başqala Groznıyda barı tik xökümät binaları ğına tözätelgän. İntixar höcümnäre biredä bik yış bula. Här tön sayın atışlar, köndez ğisyançılarnı ezläw operatsiäläre bara. Härqayda Rusiä soldatları häm Mäskäw bilgeläp quyğan xakimiät başlığı Äxmät Qadirovnıñ Çeçen militsiäse xezmätkärläre. Elektr häm su kilsä kilä, kilmäsä yuq. Uqıtuçılar bulmaw säbäple mäktäplär eşlämi. Eşlärgä teläwçelärgä barı tik ruslarğa xezmät itü genä täqdim itelä. Küpçelek çeçennar ruslar belän xezmättäşlek itkän öçen üç aludan qurqıp andıy eşlärgä barırğa telämi. Biredä xälneñ körçekkä terälüe sizelä, rusiälelär belän ğisyançılar kileşä dä almıy, ber-bersen ciñä dä almıy, dip yaza Nivat.
Şul uq waqıtta İnguşetiä çigenä yaqın urında Rusiägä qarşı qorallı köräş alıp baruçı ber törkem wäkile aña "atışlar tizdän tämamlanaçaq" dip äytkän. Älege suğışçı söyläwençä, alar wäzğiätkä tiz yaraqlaşuçan, 5-är keşelek törkemnärgä bülengän. Bu törkemnär 3 kön dä ütmästän çitäkçelek tiräsendä berläşä ala. Älegä Rusiälelär uñışlı ğına eşlär yaxşı bara dip kürsätep kilä, ämma bez alarnıñ ul ışandıruların cimerü öçen bar köçebez belän tırışaçaqbız di Çeçen köräşçese.
Nivat yazuınça, Çeçnädäge Rusiä xärbiläre arasında töşenkelek ruxı xökem sörä. Xakimiätlär biredä ay sayın 100-läp rusiä soldatınıñ üterelüe turında äytä. Xätta aña oçrağan xärbilär üzläre dä anda küp aqça tülängän öçen genä eşläwläre turında beldergän. Çeçnädäge ber xärbi bazağa baru yulında Nivat "Bez bez ber säbäpsezgä Çeçen xalqın üterüdän arıdıq. Bezgä qanlı aqçalar tülilär" digän yazuğa tap bulğan. Biredä ul wäzğiät yaxşırmasa itnixarçılıq yulına basıp berär cirdä bomba şartlatırğa äzer buluların açıqtan-açıq belderüçe çeçen qızları belän dä oçraşqan. Şularnıñ berse, Çeçnädäge xällärne beräwneñ dä qayğırtmawı, iğtibar kürsätmäwe säbäple xatın-qızlar xäzer şundıy adımğa bara di.
Nivat yazuınça, anıñ belän söyläşkän çeçen keşeläre suğışnıñ tämamlanuın bik nıq telilär, ämma alar hiçşiksez bäysezlek tarafdarları yaqlı. Suğış elek Rusiä yaqlı bulğan keşelärneñ dä fikerlären üzgärtkän. Çeçennar xäzer ruslarnı tınıç xalıqqa qağılmaw turındağı suğış qağidälären bozuçı basıp aluçılar dip qarıy.
Çeçnädä kürgännäre nigezendä Nivat anda üktäbr ayında ütäçäk prezident saylawları suğışnı tuqtataq digän süzlärgä ışanmawı turında yaza.
Naif Aqmal, Praga.
Çeçnägä ul yawlıq bäyläp, ozın itäk belän çeçen xatını bulıp kienep kergän häm anda Rusiä mäğlümät çaralarında bötenläy xäbär itelmi torğan xällärne kürgän. "Kreml'' Çeçnädäge xällärne yaqtırtunı şul qädär çiklägän ki, xalıq anda nilär bulğanın belmi, Çeçnä ğisyançılarnıñ uzğan comğadağı sıman respublikadan çittä höcümnär oyıştıruınnan soñ ğına rusiälelärneñ isenä töşä" di Nivat. Comğa könne Çeçnädän 35 çaqrımdağı Mozdokta xärbi gospitalne şartlatu näticäsendä kimendä 41 keşe hälak bulğan ide.
Nivat yazuınça, 94-nçe yılda Rusiä ğäslärläre bärep kergännän soñ xäräbä xälenä kilgän başqala Groznıyda barı tik xökümät binaları ğına tözätelgän. İntixar höcümnäre biredä bik yış bula. Här tön sayın atışlar, köndez ğisyançılarnı ezläw operatsiäläre bara. Härqayda Rusiä soldatları häm Mäskäw bilgeläp quyğan xakimiät başlığı Äxmät Qadirovnıñ Çeçen militsiäse xezmätkärläre. Elektr häm su kilsä kilä, kilmäsä yuq. Uqıtuçılar bulmaw säbäple mäktäplär eşlämi. Eşlärgä teläwçelärgä barı tik ruslarğa xezmät itü genä täqdim itelä. Küpçelek çeçennar ruslar belän xezmättäşlek itkän öçen üç aludan qurqıp andıy eşlärgä barırğa telämi. Biredä xälneñ körçekkä terälüe sizelä, rusiälelär belän ğisyançılar kileşä dä almıy, ber-bersen ciñä dä almıy, dip yaza Nivat.
Şul uq waqıtta İnguşetiä çigenä yaqın urında Rusiägä qarşı qorallı köräş alıp baruçı ber törkem wäkile aña "atışlar tizdän tämamlanaçaq" dip äytkän. Älege suğışçı söyläwençä, alar wäzğiätkä tiz yaraqlaşuçan, 5-är keşelek törkemnärgä bülengän. Bu törkemnär 3 kön dä ütmästän çitäkçelek tiräsendä berläşä ala. Älegä Rusiälelär uñışlı ğına eşlär yaxşı bara dip kürsätep kilä, ämma bez alarnıñ ul ışandıruların cimerü öçen bar köçebez belän tırışaçaqbız di Çeçen köräşçese.
Nivat yazuınça, Çeçnädäge Rusiä xärbiläre arasında töşenkelek ruxı xökem sörä. Xakimiätlär biredä ay sayın 100-läp rusiä soldatınıñ üterelüe turında äytä. Xätta aña oçrağan xärbilär üzläre dä anda küp aqça tülängän öçen genä eşläwläre turında beldergän. Çeçnädäge ber xärbi bazağa baru yulında Nivat "Bez bez ber säbäpsezgä Çeçen xalqın üterüdän arıdıq. Bezgä qanlı aqçalar tülilär" digän yazuğa tap bulğan. Biredä ul wäzğiät yaxşırmasa itnixarçılıq yulına basıp berär cirdä bomba şartlatırğa äzer buluların açıqtan-açıq belderüçe çeçen qızları belän dä oçraşqan. Şularnıñ berse, Çeçnädäge xällärne beräwneñ dä qayğırtmawı, iğtibar kürsätmäwe säbäple xatın-qızlar xäzer şundıy adımğa bara di.
Nivat yazuınça, anıñ belän söyläşkän çeçen keşeläre suğışnıñ tämamlanuın bik nıq telilär, ämma alar hiçşiksez bäysezlek tarafdarları yaqlı. Suğış elek Rusiä yaqlı bulğan keşelärneñ dä fikerlären üzgärtkän. Çeçennar xäzer ruslarnı tınıç xalıqqa qağılmaw turındağı suğış qağidälären bozuçı basıp aluçılar dip qarıy.
Çeçnädä kürgännäre nigezendä Nivat anda üktäbr ayında ütäçäk prezident saylawları suğışnı tuqtataq digän süzlärgä ışanmawı turında yaza.
Naif Aqmal, Praga.