Prezident Bush Ğiraqnı Saddamnan azat itüneñ häm anda iminlek urnaştırunıñ amerikan qorallı köçlärenä, ğomumän amerikan cämğiatenä nindi bäyägä töşä aluwına basım yasasa, Paul Bremer iğtibarnı monıñ aqça yağına cälep itte. "Washington Post" basması xäbärçeläre belän äñgämäsendä ul, üzeneñ tarqaw iqtisadın torğızu öçen Ğiraqqa kiläse yılda ğına da distälägän milliard dollar kiräk bulaçaq dip belderde. Häm bu aqça aña çittän, añlaşıla ki, yä Quşma Ştatlardan, yä inde başqa Könbatış xökümätlärennän kilärgä tieş bulaçaq digän süz. Dimäk, Bremer äytkän aqça üz eçenä, Ğiraqnıñ kiläçäktä neft satudan kilä alırlıq üz keremnären almıy bulıp çığa. İldä elektr çeltären torğızu ğına da 2 milliard dollar taläp itä, ä inde Ğiraq xalqın çista su belän tä''min itü öçen aldağı 4 yılda 16 millirad dollar kiräk bulaçaq. Şulay itep, Quşma Ştatlarnıñ Ğiraqnı basıp aluwı könnän-kön qibatqa töşä bara, xäzer Pentagon ildä amerikan ğäskärilären totu öçen bolay da ayına 4 milliard dollar sarıf itä. Amerikan mäğlümat çaralarında, Ğiraqtağı waqıtlı idaräneñ inde finans mömkinlekläre çiklänep bara, anıñ aqçası betep kilä, şuña kürä Aq yort xäzer Kongresstan, östämä yardäm alu yulların ezli digän xäbärlär kürenä başladı. Paul Bremernıñ soñğı belderüwe ğomumän, Waşingtondağı federal'' xökümätneñ kiläse yılğa 480 milliard dollarlıq defitsitı bulğan büdjet täqdim itüwe turında xäbär çığu waqıtına turı kilde. Añlaşıla ki, Quşma Ştatlar citäkçelege Ğiraq mäşäqätlären üze genä kütärergä cıyınmıy, finans yardäm tuplawğa başqa illär dä, xalıqara oyışmalar da cälep iteler dip uylap bula. Läkin şul bar - qayber illär andıy yardämne barı tik, Ğiraqtağı säyäsi protsesqa Berläşkän Millätlärne kiñräk qatnaştırğan oçraqta ğına biräçägenä işarä yasıy. Tağın ber yul - Ğiraqnıñ üz mömkinleklären eşkä cigü. Berençedän, neft industriäsen torğızıp Ğiraq çimalın nihayät dönya bazarına çığaru. İkençedän, ilneñ üzendäge wäzğiatne totrıqlandırıp, anda investitsiälär urnaştıru mömkinlegen arttıru. Bremer bu ölkädä, amerikannar bilgelägän waqıtlı şura äğzaları belän eş alıp bara, xäzerge waqıtta anda Ğiraqtağı däwlät şirkätlären xosusilaştıru yulları tikşerelä. Bu isä başqa ber zur mäs''älägä, Ğiraqta iminlekne nııtuğa, andağı qan qoyunı tuqtatuğa bäyle. Bu ölkädä xällär ber dä şäptän tügel, şuşı könnärdä genä, suğış betüwe iğlan itelgännän soñ hälak bulğan amerikannar sanı, suğış waqıtındağı yuğaltularnı uzıp kitte. Bremer üze dä, islam suğışçıları häm başqa şundıy radikallar torğan sayın zurraq qurqınıç tudıra dip belderä. Küptän tügel genä Bagdadtan tönyaqtaraq möhim neftütkärgeçne şartlatu da näq menä alar eşe dip farazlana. Amerikannarnıñ Ğiraq neften çığarunı tiz genä torğızu ömetläre älegä bik aqlanmadı, şuşı düşämbedä ul könenä 1.7 million miçkä neft çığardı, bu suğışqa xätle külämnän şaqtıy kim, äle Saddam zamanında uq şuşı san 2 yarım 3 million tiräsendä ide. Bu külämgä xäzer kiläse yılnıñ üktäbrendä genä çığu planlaştırıla. Moña ireşelgän xäldä dä neft satudan kilgän aqça iqtisadnı torğızu çığımnarın qaplamayaçaq, şuña kürä dä Waşington üktäbr ayına Madridta, Ğiraqqa aqçalata yardäm itügä bağışlanğan maxsus xalıqara kiñäşmä ütkärergä cıyına.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga