Accessibility links

Кайнар хәбәр

IAEA: İranda nıq bayıtılğan uran ezläre tabıldı


Xalıqara Atom Energiä Agentlığı (IAEA) İranda nıq bayıtılğan uran ezläre tabılu turında xäbär itte. Räsmi Tähran, xäbärne kire qaqmıy, läkin, bu uran İranda citeşterelmägän, ä başqa ildän satıp alınğan cihazlarğa elägep kilgän dip belderä...

Xalıqara Atom Energiä Agentlığınıñ İran turında soñğı xisabı "konfidensial" dip atalsa da, berniçä amerikan gäzite annan inde özeklär bastırdı. Bulğan mäglümätkä qarağanda, süz Tährannan 200 çaqırım çaması könyaqqa taba, Natanz digän urındağı şirkät turında bara. Anda yağulıq tazarta torğan maxsus sentrifugalar urnaşqan. Agentlıq belgeçläre şul urınğa barıp nıq-bayıtılğan uran ezläre tapqan. Bar mäsälä şunda, andıy uran, ğädättä, atom qoralı öçen qullanıla, reaktorlarğa yağulıq öçen gadi bayıtılğanı da citä. Mäglüm ki, räsmi Tähran, atom qoralı östendä eşeläwen qatğıy räweştä kire qağa, häm barı tik tınıç atom belän şöğellänüwen täqrarlıy. Soñğı tabıldıqqa İran räsmiläre, bez nıq-bayıtılğan uran citeştermibez, küräseñ, ul başqa ildän cihazlar satıp alğanda, şuña yabışıp kilgän, digän añlatma birde. Bu başqa ilneñ iseme äytelmäsä dä, süz Paqstan turında bara digän farazlar bar.

Xalıqara Atom Energiä Agentlığınıñ baş fatirı Avstria başqalası Venada urnaşqan. Çärşämbedä oyışmanıñ wäkile Melissa Fleming Azatlıqqa birgän äñgämäsendä bolay dide:

Audio (Melissa Fleming)

"Natanz şirkätendä çınlap ta, nıq-bayıtılğan uran ezläre tabıldı. Bu – İrannıñ andıy uranı buluın añlata ala. Läkin, Töhrannıñ üz añlatması da döres bulırğa mömkin, yağni bu qaldıqlar başqa ildän kergän. Qısqası, älegä özderep äytä almıybız, aldağı berniçä atnada açıqlıq kertergä ömetlänäbez."

Bilgele bulğança, atom matdäläreneñ ez qaldıra torğan sıyfatı bar. Xäzer mondıy ezlärne taba torğan zamança texnologiä bar. Melissa xanım äytüençä, Natanztağı nıq-bayıtılğan uran näq menä şulay tabılğan. Ägär inde bu urannıñ İranda bayıtılğanı açıqlansa, bu – İrannıñ yäşeren räweştä atom qoralı citeşterü niätenä işarä bulırğa mömkin.

Audio (Melissa Fleming)

"Nıq bayıtılğan uran atom qoralı öçen kiräk, sivil programmalar öçen anıñ ber kiräge yuq. Atom reaktorlarına ğadi bayıtılğan uran da citä. Nıq bayıtılğan uran ğädättä ber genä maqsat öçen kiräk, ul da bulsa – atom qoralı öçen."

Şuşı tabıldıqnı iskä almağanda Xalıqara Atom Energiä Agentlığınıñ soñğı xisabın, yün ayındağısı belän çağıştırğanda, uñay dip bäyäläp bulır ide. Anda İrannıñ yaxşıraq xezmättäşlek itä başlawı turında äytelä. Misal öçen, inspektorlar, nixayät, küptän barırğa telägän Kalaye elektr şirkätenä bara alğan. Döres, Melissa xanım äytüençä, alar kiler aldınnan anda küp närsä inde üzgärtelgän bulğan.

Räsmi Waşington xisapqa qarata älegä belderü yasamadı. Alay da, däwlät departamentı wäkile Philip Reeker, Tährannı kiçekmästän östämä protokol imzalarğa çaqırdı. Älege dokument inspektorlarğa kisätüsez kilep, tikşerü başlarğa mömkinlek biräçäk. Bügen İrannıñ räsmi IRNA xäbär agentlığı, İran andıy dokumentnı imzalarğa äzer, digän belderü yasadı. Ämmä, İrannıñ Xalıqara Atom Energiä Agentlığındağı wäkile Ali-Aqbar Salehi süzlärençä, İran möstäqillegen saqlap qalırğa teli, şuña kürä, bu "kisätüsez tikşerülär" digän süzlärgä açıqlıq kertüne sorıy.

Xalıqara Atom Energiä Agentlığı xisabı, tanışu öçen, oyışmanıñ idarä şurasına kergän illärgä cibärelde. Şuranıñ çirattağı utırışı sintäberneñ 8-enä bilgelängän.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG