Accessibility links

Кайнар хәбәр

Bush-Putin sammitı: Mäskäw Tährannı kisätä, ämmä xezmättäşlegen tuqtatmıy


Amerika häm Rusiä prezidentlarınıñ uzğan atna axırında Camp Davidta ütkän söyläşüläre aldan kötelgän näticälär kiterde. Törle ölkädä qarşılıqlar buluğa qaramastan, ike citäkçe üzlären tarafdar itep kürsätergä tırıştı. Putin da, Bush ta, İrannı atom qoralı xıyalınnan baş tartırğa öndäde. Şul uq waqıtta, Mäskäw Tähran belän atom ölkäsendä xezmättäşlegen tuqtatırğa cıyınmıy

Uzğan atna sammit aldınnan yañırağan yazmada, Amerika belän Rusiä arasında törle ölkädä qarşılıqlar buluğa qaramastan, Putin belän Bush ike ilneñ xezmättäşlegenä basım yasarğa tırışaçaq, dip äytkän idek, xörmätle tıñlawçılar. Bu faraz berniçä ölkädä raslandı, şul isäptän, Bush tarafınnan zolım küçäre dip atalğan Ğiraq, Tönyaq Korea häm dä İran mäsäläsendä. Ğiraqnı tözekländerü eşendä Putin, Rusiäneñ qatnaşu ixtimalın äytte, läkin, monıñ küläme yaña rezolutsiä qabul itelgäç kenä bilgele bulaçaq, dip östäde. Tönyaq Korea turında, Putin, Bushqa iärep, bu il atom programmasın tuqtatırğa tieş, dide, läkin, berük waqıtta Waşington Pxenyanğa iminlek garantiäse birergä tieş.

Nixayät, iñ qarşılıqlı mäsälälärneñ berse – İran. İrannıñ Büşär şähärendä Rusiä yärdäme belän atom reaktorı tözelä. Amerikan räsmiläre, İran şuşı texnologiäne qullanıp atom qoralı citeşterä dip sanıy. Uzğan atnada Xalıqara Atom Energiä agentlığı belgeçläre İrannıñ tağın ber şirkätendä nıq bayıtılğan uran ezläre tapqaç, bu şiklär tağı da köçäyde. Mondıy uran barı tik qoral öçen qullanıla. İran räsmilärenä bu xälne añlatu öçen üktäber axırına qädär waqıt birelde. Tähran atom qoralı östendä eşläwen kire qağa, nıq bayıtılğan uran qaldıqları, başqa ildän cixazlar satıp alğanda şuña elägep kergän dip añlata.

Amerikan räsmiläre moña ışanıp betmi, häm dä Rusiäneñ İran belän atom ölkäsendä xezmättäşlegen tuqtatuwın telär ide. İran mäsäläse Camp David söyläşüläreneñ iğtibar üzägendä tordı. Soñnan ütkän matbuğat oçraşuı şunı kürsätte, taraflar bu mäsälädä ällä yaqınaya almağan. "İran qoral cäyeldermäw turındağı kileşüne qatğıy räweştä ütärgä tieş", dide Bush. Putin monıñ belän kileşte, şul uq waqıtta, Rusiäneñ, İran belän 800 million dollarlıq kontraktın tuqtatırğa cıyınmawın, belderde. Bezneñ İranğa atom qoralı yasawda yrdäm itergä telägebez dä, niätebez dä yuq, dide ul. Alay da, Bushnıñ borçıluwın añlap, Putin, İran - Xalıqara Atom Energiä agentlığı belän tığızraq xezmättäşlek itergä tieş, bu turıda Tähranğa anıq signal cibärergä kiräk, dip östäde.

Tığızraq xezmättäşlek digäne – Xalıqara Atom Energiä agentlığı İrannı östämä protokol imzalarğa öndi. Bu protokol nigezendä inspektorlar teläsä qaysı waqıtta, teläsä qaysı urınğa kilep tikşerü ütkärä alaçaq. Räsmi Tähran nigezdä, moña qarşı tügel. Bu turıda İrannıñ tışqı eşlär ministrı Kamal Xarazi yäkşämbedä belderde. "Tik menä Waşington, bu protokol ğına citmäskä mömkin dip iskärtä, alay bulğaç, nigä anı ğömümän imzalap torırğa dide ul. Berük waqıtta Xarazi, İran - urannı bayıtu texnologiäsen üsterüne däwam itäçäk, bu qoral citeşterü öçen tügel, ä atom stansiäläre öçen kiräk, dip belderde. Xarazi süzlärençä, yaqın arada Rusiä belän, atom qaldıqların Rusiägä qaytaru turında kileşü tözeläçäk. Räsmi Tähran fikerençä, bu - küp sorawlarğa noqta quyarğa tieş.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG