Accessibility links

Кайнар хәбәр

Onıtılğan şäxes...


30nçı sintäberdä Bötendönya tatar kongressında ber qızıqlı wä mäğnäle çara uzdı. Ul tanılğan tyurkolog, tarixçı, yaqtaşıbız Äğdäs Niğmät Quratnıñ 100 yıllıq yubileyena bağışlanğan “tügäräk östäl” artında söyläşü ide.

Kem soñ ul moña xätle işetelmägän Qurat? Älegä iseme fänni dairälärdä genä bilgele bulğan Äğdäs Qurat Çirmeşän rayonınıñ Bärkätä awılında tuıp üsä, Bögelmädä rus litseen tämamlıy. Ä inde 1924nçe yıldan başlap anıñ yazmışı Törkiä cömhüriäte belän bäyle bula. Möhacirlektä Äğdäs Qurat ike tuğandaş, yäğni tatar häm törek xalqınıñ tarixın centekläp öyränä. Ber-ber artlı sallı fänni xezmätlär yaza häm alarnı näşer itä. XX ğasırnıñ urtasında Äğdäs Quratnı tarixçı-tyurkolog bularaq Törkiädä genä tügel Almaniä, Şvetsiä, Böekbritaniä, Könyaq-könçığış Aziä illärendä tanıy başlıylar. Şul cömhüriätlärdä Äğdäs äfände yış qına däräcäle universitetlarda çığışlar yasıy.

Ni qızğanıç, dönyaküläm tanılğan ğalim tuğan ilendä xäzerge xätle onıtılğan şäxeslär rätendä qala birä. Anıñ bay fänni mirası tatar istoriografiäsenä kertelmägän, 20dän artıq kitabı, distälärçä mäqäläläre tatar häm rus tellärenä tärcemä itelmägän.

Tügäräk östäl artına cıyılğan ğalimnär änä şul xaqta borçılıp çığışlar yasadılar. Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı räise Rinat äfände Zakirov kereş süzendä, mäsälän, bolay dide:

«Qızğanıçqa qarşı, möhacirlektä yäşäp üz xalqına fidaqärlärgä xezmät itkän Yosıf Aqçura, Sadrı Maqsudi, Abdulla Taylas häm başqa mäşhür şäxeslärebez älege yarım-yartılaş qına aqlandılar, alarnıñ unikal' mirası yıraq çiklär artında qala birä».

Kongressnıñ citäkçese bu eştä äydäp baruçı töp oyışma dip Başqarma komitetnı atadı. Älbättä, bez anı milli canlı ğalimnär, jurnalistlar, ädäbiätçelär belän bergäläp başqarırğa tieş dide.

Töp dokladçı akademik Mirqasıym Ğosmanov iğtibarnı Äğdäs Quratnıñ ğilmi eşçänlegenä yünältte, alarnıñ bügen dä ähämiätle häm kiräk ikäne turında söyläde.

Çığış yasawçılar arasında akademik Mirfatıx Zakiev, Şärıqnı öyränü institutı dotsentları İsmail Törek-oğlı, Asiä Räximova, tel häm ädäbiät institutınnan ğalim İlbaris Nadirov, Alabuğadan tarixçı Fazıl Şäräfetdinov bar ide.

Tügäräk östäl artında fiker alışuçılar Äğdäs Quratqa qağılışlı bay häm qızıqlı faktlar kiterdelär. Mäsälän, Rossiä tarixın Törkiädä bügen dä Qurat yazıp qaldırğan däresleklärdän öyränälär ikän.

Älbättä, ber söyläşü belän genä bu olı ğalimneñ tormış yulın da, bay fänni mirasın da yaqtırtıp beterep bulmıy. “Tügäräk östäl” artında söyläşüçelär tik bernärsäne yaxşı añlattılar: dönyanıñ törle poçmaqlarında saqlanğan serle sandıqlarnı tabıp, alarnı açıp andağı ruxi mirasnı tatarnıñ başqalasına qaytarırğa kiräk. Ütkännärgä bitaraf bulırğa, yä tökerep qararğa yaramıy. Abu Tälip äytkänçä, tarixqa mıltıqtan atsañ, ul siña tuptan atır.

Damir Ğısmetdin
XS
SM
MD
LG