Accessibility links

Кайнар хәбәр

AQŞ ütkärgän tikşerenü ğäräp häm möselman dönyalarında Amerika turında uñay fiker buldıru öçen kübräk tırışırğa kiräklegen kürsätä


AQŞ Kogresı sorawı belän äzerlänep çärşämbe könne Waşingtonda iğlan itelgän tikşerenü näticäläre Ğäräp häm Möselman dönyalarında Quşma Ştatlar turında tiskäre qaraşlarnıñ bik nıq artuın häm Waşingtonnıñ bu wäzğiätne yaxşırtu öçen diplomatik tırışlıqlarnı tamırdan üzgärtergä tieşlegen kürsätte.

13 bäysez belgeç äzerlägän 31 bitlek bu xisap Waşingtonnıñ ğäräp häm möselman dönyalarında üz däräcäsen kütärü ısulların kisken üzgärtergä tieşlegen kürsätä. "Qaraşlarnı üzgärtü, tınıçlıqqa ireşü" dip isemlängän xisap AQŞnıñ Süriädäge häm İzrail''däge elekke ilçese xäzerge waqıtta Texasnıñ Rice universitetında eşläwçe Edward Djerijian citäkçelegendä äzerlängän. Djerijian Däwlät Departamentında jurnalistlarğa ägär dä Möselman dönyasında Amerika üzen kürsätä almasa monı bezneñ öçen ekstremistlar eşliäçäk dide:

AUDİO: Bu xisap ber kisätü. Minemçä, bu Quşma Ştatlarnıñ andağı qaraşlar öçen näticäleräk köräşergä tieşlege turında kisätä.

Küptän tügel ütkärelgän fiker beleşülärne dä isäpkä alğan şuşı xisapqa qarağanda, ğäräp häm möselman dönyalarında Amerika turında tiskäre qaraşlar qotoçqıç däräcäğä citkän. Moña öleşçä Ğiraq suğışı häm Ğäräp-İzrail'' nizağı da säbäpçe.

Mäsälän, 2002 yılnıñ cäyendä İordaniä xalqınıñ 25 protsentı Quşma Ştatlar turında uñay qaraşta bulsa, uzğan yazda bu 1 genä protsentqa qalğan. Quşma Ştatlardan tışqı yärdäm aluda ikençe urında torğan Mısırlılarnıñ isä bıltır 6 ğına protsentı Amerika turında uñay fiker äytkän.

Bu xisap AQŞnıñ cämäğätçelek diplomatiäse tözeleşen üzgärtergä, şul isäptän cittä cämäğätçelek belän eşläwne koordinatsiäläw öçen Aq Yortta maxsus ber keşe buldırırğa çaqıra. Anda şulay uq diplomatlarğa tel öyrätüne arttırırğa, kitaplar bastıru, tapşırular eşläw öçen kübräk aqça bülärgä täqdim itelä.

Djerijian ğäräp häm möselman dönyalarında säyäsät häm cämğiät turındağı cämäğätçelek söyläşülärendä küp oçraqta Amerika yağı bötenläy qatnaşmıy dide.

Misal itep ul Äl-Arabia ğäräp televideniesendä "İslamnıñ amerikalaşuı" dip atalğan 2 säğätlek söyläşüdä Amerika yağın ber genä keşeneñ dä wäkillek itmäwe turında äytte. Anıñ äytüençä, bu tapşıru AQŞ säyäsätenä häm qimmätlärenä qarşı beryaqlı höcümgä äylängän, Amerikadağı din irege turında, yäki Amerika säyäsäten yaqlap ber süz dä äytelmägän.

Xisapta şulay uq Salqın Suğıştan soñ Amerika qimmätlären yaqlawçı häm AQŞ säyäsäten añlatuçı programmalar öçen aqçanıñ kimetelüe dä tänqitlänä.

Djerijian Salqın suğış çorında AQŞ xalıqara tapşırularğa, çit il keşelären Amerikada uqıtuğa, AQŞ ilçeleklärendä Amerika turında mäğlümät taratu programmalarına zur iğtibar birä ide di.

Ämma Ronald Reagan citäkçelegendäge 80-nçe yıllar belän çağıştırğanda mondıy programmalarnı finanslaw yartılaş kimetelgän. Djerijian bu xisap terrorçılıqqa qarşı suğış barğanda möselman dönyasında qaraşlarnı üzgärtü, cämäğätçelek diplomatiäse öçen finanslawnıñ arttırılırğa tieşlegen kürtäsät dide.

Anıñ äytüençä, cämäğätçelek diplomatiäse öçen yılına barlığı 1 milliad dollar ğına birelä. Bu pentagon budjetınıñ 0.3 protsentı digän süz.

Mondıy tikşerenülär Waşingtonnı İzrail''neñ iñ yaqın dustı, avtoritar xakimiälärneñ berektäşe häm üzenä oşamağan illärgä höcüm itüçe suğış çuqmarı dip tanuçı möselmannarğa tışqı säyäsätne niçek añlatu kiräklegen açıqlaw, xatalarnı tabu öçen ütkärelä.

Djerijian belän oçraşuda United Press İnternational wäkile Eli Lake mondıy soraw birde:

AUDİO: Mısır, Paqstan yäki Söğüd Ğärabstanı kebek tulısınça aftoritar xökümätlär terrorğa qarşı suğışta Quşma Ştatlarnıñ strategik partnerı bulıp torğanda niçek itep ul illärneñ xalıqların Quşma Ştatlarnıñ ceneslär tigezlege, xatın-qız xoquları turında qayğırtuına ışandırıp bula?

Djerijian bu töbäktä küp kenä däwlätlärneñ avtoritar buluı tormış çınbarlığı, ämma alarnıñ xalqı demokratineñ artuı öçen köräşä, häm Quşma Ştatlar cämäğätçelek diplomatiäsendä häm ul illär belän ikeyaqlı diplomatiädä demokratiäne, säyäsättä kübräk xalıqnıñ qatnaşuın häm keşe xoquqların qıyuraq yaqlarğa tieş dide.

Däwlät Departamentı Aq Yortnıñ büdjet idaräsennän cittä cämäğätçelek belän eş alıp baru öçen kübräk aqça bülüne soradı.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG