Accessibility links

Кайнар хәбәр

Finlandiädä yäşäwçe millättäşebez, tanılğan rässam Xäydär ağa Säetbattalov Qazanğa kilde


Bu keşelär belän beraz aralaşqaç ta, tatar xalqınıñ buldıqlı, itägätle, talantlı wäkilläre qayda ğına yäşäsä dä, üz milläteneñ abruyın totarğa tırışa, kürkäm eşläre belän soqlandıra digän fiker tua.

Süz şuşı arada märkäzebez Qazanğa berençe tapqır ayaq basqan, tanılğan rässam Xäydär ağa Säetbatalov häm anıñ möläyem xatını İlfirä xanım turında bara. Xäzer alar Finlyandiäneñ Mikkeli şähärendä yäşilär. Biregä Säetbatalovlar ğailäsen 10 yıl elek älege şähärneñ gubernatorı çaqırıp kitergän. Ni öçen digän sorawğa bez äle cawap birerbez, ä xäzergä Xäydär äfände häm İlfirä xanım belän yaqınraq tanışıyk.

Xäydär Säetbatalov Kustanayda tuıp üskän, Böyek Watan suğışında qatnaşqan. İke tapqır yaralanğaç, Leningradqa qayta. 28 yıl däwamında şul qalada ğämäli sänğät akademiäsendä grafika däreslären uqıta, kafedra mödire, dekan bulıp eşli, professor däräcäsenä citä. Şul çorda Xäydär ağa bik küp tanılğan xärbilärneñ, tögälräge, marşallarnıñ, generallarnıñ, admirallarnıñ portretların yasıy. Anıñ eş cimeşläre dönyanıñ 100dän artıq muzeylarında saqlana. Yıraqtan yaxşıraq kürenä dilär, Xäydär ağanıñ osta itep yasalğan grafik portretlarına Finlyandiädä iğtibar itälär, häm, äytkänebezçä, icat itär öçen anı Mikkeli şähärenä çaqıralar. Säetbatalovlarğa yaxşı şartlar tudıralar. 10 yıl eçendä tanılğan rässam 1700 portret yasıy. Maxsus zakaz buyınça Xäydär ağa ataqlı fin keşeläreneñ räsemnär galereyasın buldıra. Anda marşal Mannergeymnan başlap, bügenge prezidentlar häm başqa tanılğan şäxeslär urın alğan. Fin, şved häm ingliz tellärendä tatar rässamı zur, zäwıqlı al'bom çığara. Ozın-ozaq söyläp tormıyça, şunısın ğına äytergä kiräk: Suomi ile başlığı Xäydär Säetbatalovqa äle moñarçı berkemgä birelmägän iñ zur däwlät büläge – Altın Yoldız Maqtaw bilgesen häm Finlyandiäneñ däwlät premiäsen tapşıru turında färman çığara.

Üz eşeneñ töp maqsatı itep Xäydär ağa räsem yasawnı quymıy, anıñ qaraşı kiñräk: ul millätneñ asıl keşelären mäñgeläşterergä kiräk dip sanıy.

Tatar xalqına tartılu, Tatarstanda yäşägän, inde wafat bulğan häm xäzer yäşäwçe ataqlı şäxeslärebezneñ portretın yasaw teläge Säitbatalovlarnı märkäzebez Qazanğa alıp kilgän.

Tatar cirendä mäñgeläştererlek layıqlı şäxeslär baytaq şul. Tizdän 80 yäşen tutırırğa cıyınğan Xäydär ağa äle dä citez, ideyälär, plannar belän qaynap yäşi. Anı qanatlandırıp, köç birep toruçı, yaratqan İlfiräse ireneñ uñ qulı ğına tügel, sul yaqtağı yöräge dä. Xäläl cefetenä bağışlap yasağan 100lägän portretnıñ härqaysı üzençälekle, ber-bersen qabatlamıy, alardan nindider şäfqätlelek, cılı nur sibelep tora. Säitbatalovlar eşne citdi däräcägä quyarğa teläp, Mintimer Şäymievkä kerep, söyläşergä cıyınalar. Şunıñ öçen biredä berniçä atnağa qalırğa bulğannar.

Alarnıñ niätläre – Qazannıñ 1000 yıllığına portretlar galereyasın genä tudıru tügel, tatarnıñ başqalasında zur grafika salonı, kürgäzmälär zalı açu. Mondıy salonnar dönyanıñ törle illärendä bar ikän. Rässam şundıy zalnı üz qulı belän oyıştırıp, qimmätle icat mirasın şunda büläk itärgä teli.

Bu möläyem keşelär belän aralaşqaç, dönya niçekter yaqtırıp kitä, küñeldä nindider ömet uyana. “Kiräk” qapçığın kütärep, şıñşıp, çäpçep, üzlärenä nider dawlap yörgän qayber millättäşlärebezgä menä şundıy qärdäşlärebezdän ğibrät alırğa ide.

Damir Ğısmetdin
XS
SM
MD
LG