Accessibility links

Кайнар хәбәр

Qıtay ğälämgä berençe keşesen oçırdı


15 üktäber köne Qıtaynıñ tarixına kerep qalaçaq. Çärşämbedä bu il dönyada öçençe bulıp, ğälämgä keşe oçırdı. Qazan waqıtı belän irtänge 5tä yulğa çıqqan Qıtay ğälämçese, cir tiräli 14 tapqır äylänep çıqqannan soñ, atnakiç irtäsendä cirgä qaytıraçaq. Qıtay citäkçese Hu Jintao monı "tarixi adım" dip atadı

Audio (qıtayça unnan bergä qädär sanaw.. start birü)

Qıtaynıñ Şencow-5 dip atalğan ğäläm karabı cirle waqıt belän irtänge 9da Gobi çülendä urnaşqan Züsuan ğäläm üzägennän kütärelde. Bu tarixi mizgelne Qıtay räsmiläre başta turı efirda kürsätmäkçelär ide, läkin soñğı minutta baş tarttılar. Astronavt, yä isä, qıtayça äytsäk taikonavtnıñ iseme soñğı minutqa qädär ser itep saqlandı. Ul 38 yäşlek elekke xärbi oçuçı Yang Liwei bulıp çıqtı. Ğälämgä ayaq basır aldınnan Liwei mondıy belderü yasadı:

Audio (Yang Liwei)

"Min prezident Hu häm başqa citäkçelärgä qayğırtuları öçen, ilemä häm xalqıma alğan belemem öçen räxmätle. Bağlağan ömetlärne tulısı belän aqlarmın. Prezident Hu häm bar ilemä bu wazifanı tulısınça başqarıp çığarğa wäğdä itäm. Yözegezgä qızıllıq kitermäm."

Şencow karabı isän-imin orbitağa çıqqannan soñ Qıtay prezidentı bu ğämälne tarixi adım dip atadı:

Audio (Hu Jintao)

"İptäşlär, Şencow 5neñ küptän kötelgän oçuwı uñışlı başlandı. Bezneñ ildä citeşterelgän ğäläm karabı, üzebezdä künegülär ütkän oçuçıbız isän-saw ğälämgä mende. Bez pilotlı ğäläm programmasında berençe köräşne ciñdek. Qıtay xalqı dönya küläm fän häm texnika däräcäsendä tarixi adım yasadı."

Prezidentnıñ "küptän kötelgän" digän süzläre küpertü tügel. Ğälämgä menü maqsatı Mao Zedun çorında quyılğan bulğan. Läkin törle mädäni inqilaplar, iqtisadi krizislar säbäple bu eş berniçä tapqır tuqtalıp torğan. 92 nçe yılda Cañ Zemin älege programmanı yañartıp cibärgän. Soñğı berniçä yılda sınaw räweşendä keşesez 4 Şencow karabı cibärelde. Bügengese şuña kürä Şencow 5 dip atala. Qıyäfäte belän beraz Soyuznı xäterlätsä dä, Qıtaylar anıñ üzlärendä citeşterelüwenä basım yasıy.

Bügenge waqiğanıñ Pekinda Komunistlar partiäseneñ Üzäk komitetı plenumı belän turı kilewe oçraqlı tügel. İldä awır iqtisadi reformalar alıp barğan Qıtay räsmiläre bu uñışnı propağanda itep qullana. Ğäläm programmaısna ütkän yılda 2 milliard dollar totılğan. Amerikanıñ 15 milliardı belän çağıştırğanda az kürensä dä, bu san Rusiäneke belän çağıştırırlıq. Häm dä Qıtaylılar, bu berençe adımda ğına tuqtalıp qalırğa cıyınmıy, berniçä yıldan Aynı soñnan Marsnı öyränä başlarğa cıyına.

Şulay itep Qıtay, 42 yıl ütügä, Sovetlar Berlege häm Quşma Ştatlardan soñ, Ğälämgä keşe cibärgän illär rätenä kerde. "Qıtaynıñ Gagarinı", Yang Liwei, cirne 14 tapqır äylänep çıqqannan soñ, atnakiç irtäsendä, Qıtaynıñ eçke Mongoliä töbägenä töşergä tieş.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG