Här keşe cirdä nindider ez qaldıra. Udmurtiä tatar ictimaği üzägeneñ maqtawlı prezidentı Mäsğut Waxit ulı Ğaratuyevnıñ iseme xäzer ük tere tarix. Ul 90nçı yıllar başında respublika tatarlarınıñ milli xäräkäten citäkläp, telebezne, mädäniätebezne yaqlap qalu, üsterü eşen, tatar mäğlümat çaraların buldırunı sistemağa salğan şäxes. Mäsğut äfändegä 18nçe oktäberdä 75 yäş tula. Matur, ozın, tulı qanlı, olı tormış yulı ütkän yubilyar. Tormışı ciñel genä uzmağan. Ämmä oçrağan awırlıqlar anı çınıqtırğan ğına. Nindi genä eşkä alınsa da, anı cirenä citkerep başqarırğa tırışqan. Ğömereneñ soñğı un yıldan artığın Mäsğut Waxit ulı Ğaratuyev Udmurtiädä yäşäwçe millättäşlärebezneñ mänfäğätlären qayğırtu eşenä alanıp, bilgelägän burıçlarnı tormışqa aşıru buyınça bik köçle oyışma tözede, eşne sistemalı räweştä alıp baruğa ireşte
Audio
Yubilyar üze saylağan hönärläreneñ härqaysısın yaratıp başqarğan. Armiä xezmätennän soñ, İjawdağı mexanika institutın tämamlap, başta zavodta injener bulıp xezmet itä, annan soñ şuşı uq institutta studentlarğa belem birä, texnik fännäre kandidatlıylığı däräjäsenä dissertatsiä yaqlıy, institutta un yıldan artıq fakul'tet dekanı bulıp eşli. Häm näq şul yıllarda millätneñ kiläçäk yazmışı turında uylana başlıy. Tatar isemen yörtkän studentlar tuğan telendä aralaşa belmi. Mäsğut äfände millätneñ kiläçägen tatar zıyalıları belän bäyli. Älbättä, alar üzläre şıtıp çığıp üsmi. Tatar zıyalıların milli cirlektä tärbiälärgä kiräk dip sanıy. Rus telendä belem alıp, rus ädäbiäte, tarixı qısalarında milli ruxlı keşelär tärbiälänmi. Mäsğut Waxitoviç däwlät häm partiäneñ milli añlı zıyalılır tärbiäli almawına, häm teläge dä bulmağanına inana. Bu fikerlär anı 1989nçe yılda partiädän çığu turında ğariza yazarğa mäcbür itä. Anda mondıy yullar bar — «…tatar xalqınıñ mädäniäten, telen, sänğäten yuq itkän partiäneñ veteranı bula almıym. Min bu cinäyättä süz äytmi torumda üzemne dä ğayeplim, häm qalğan ğömeremne tatar telen, anıñ mädäniäten torğızuda aktiv qatnaşaçaqmın…».Dörestän dä, Mäsğut äfände Ğaratuyev 1990nçı yıldan milli xäräkätkä çuma. Ul Udmurtiädä tatar milli xäräkäten oyıştıruçı, respublikada massaküläm informatsiä çaraların buldıruçı. Härkemgä mäğlüm, «Udmurtiä» tele radiokompaniäsendä radio häm teletapşırularnıñ efirğa çığuında, tatar basması dönya kürüendä küp köç quyğan keşelärneñ berse. Bügen milli teletapşırular alıp baruçılarnı, berençe tatar basmasınıñ xezmätkärlären tuplawçı da ul üze buldı.
Udmurtiädä başqa regionnar belän çağıştırğanda berençelärdän bulıp tatar informatsiä çaraları millättäşlärebezne söyenderde. Başta radioda «Oçraşu», soñraq televideniädän «Xäyerle kiç» tatar tapşıruları efirğa çıqtı, tatar basması «Yañarış» dönya qurde. Başta televizion tapşırularnı äzerläwçe, soñraq «Yañarış» gazetasınıñ baş redaktorı İrek Şäripov, üze dä milli xäräkättä Mäsğut äfände Ğaratuyev ürnägendä eşli başladı.Audio
Millätne saqlawnıñ yulı — telne saqlaw. Tel saqlanğanda ğına millät yäşi. Şuña da Mäsğut äfände Ğaratuyevnıñ täp mäs’äläläreneñ berse — milli belem biru sistemasın buldıru ide. Balalar baqçalarında tatar törkemnäre, mäktäplärdä tatar sıynıfları, anda eşne alıp baru öçen kadrlarnı respublikanıñ yuğarı uqu yortlarında äzerläw — bolar barısıda tormışqa aştı. Yäşlärdä uzebezneñ tarixi Watanıbız, millätebez belän ğorurlanu xise tärbiäläwdä, üzebezneñ tarixıbıznı öyränüdä, mädäniätebez, sänğatebezgä mäxäbbät tärbiäläwdä alıp barğan eşläre sanap betergesez. Tatar ictimaği üzäge, bigräk tä anıñ prezidentı Mäsğut äfände Ğaratuyev tırışlığı belän respublikada yäş muzıykantlar festivalläre, jır konkursları oyıştırıla başlandı, häm alarnı uzdıru traditsiägä äverelde. İjaw şähärendä 1998nçe yılnıñ berençe sintäberendä, küp yıllardan soñ tatar mäktäbe tözekländerelep, anda tatar gimnaziäse açıluında da — Mäsğut ağanıñ qatnaşı zur buldı. Anıñ mägärif ölkäsendäge uñışları da zur bäyälände — respublikanıñ atqazanğan mägärif xezmätkäre iseme birelde.Milli mäs’älälärne xäl itü buyınça tatar ictimaği üzäge, bigräk tä Mäsğut äfände Ğaratuyev taläbe buyınça, respublika xakimiäte qarşında milli eşlär buyınça komitet barlıqqa kilde, xäzer ul milli säyäsät ministrlığı.
Mäsğut Waxit ulı Udmurtiädä genä tuğel, Tatarstanda, Russiä külämendä ütkärelgän çaralarda yış qatnaşa. Säyäsätçelär anıñ suzenä qolaq sala. 1992—93nçe yıllarda Udmurtiä häm Tatarstan respublikaları arasında mäğärif häm mädäniät ölkälärendä ayırım çaralar utkäru turında kileşu tözügä küp köç quydı ul. «İman» tatar yäşläre berlege dä anıñ qanatı astında eşli başladı. Mäsgut Waxit ulı Garatuev 1997nçe yılda bulıp ütkän ikençe tatar kongressında BTK başqa komitetınıñ prezidium äğzası bulıp saylandı. Millätebezneñ ixtıyacların qänäğätländerü buyınça başqarğan eşläre dä yuğarı bäyälände — berençelärdän bulıp Bätendönya tatar kongressınıñ maxsus premiäsenä iä buldı. Äle sanap utkän häm bu isemlektän tış ta küpme çaralar oyıştırıldı, eşlär başqarıldı. Alarnı tormışqa aşıru öçen dä küpme käç, tırışlıq waqıt kiräk. Mäsgut äfände waqqıtı belän dä, şäxsi eşläreneñ çittäräk qaluı belän dä sanaşmadı — iñ berençe çiratta millätne ayaqqa bastıru äçen tırıştı.Milli problemalarnı konkret keşelär belän xäl itü maqsatınnan, TİU taläbe buyınça respublikada başta milli säyäsät komitetı barlıqqa kilde, soñraq ul ministrlıq statusın aldı.
Bez Mäsğut Waxit ulınıñ eşçenlege turında küp söylädek, ä ğäilädä ul nindi urın tota soñ. Min yubilyarnıñ ulı Muratnıñ qızı Liliä Ğaratuyeva belän oçraştım. Liliä tatar gimnaziäsendä unınçı sıynıfta uqi, tatar tele olimpiadalarında qatnaşıp, berençe urınnarnı yauladı, bik küp çaralarda qatnaşa, tırışıp uqi, babası başlağan eşne däwam itärgä niäte. Ä şulayda, Liliäneñ uzen tıñlıyk äle:Audio
Äye, Mäsğut Waxit ulı Garatuyev başlağan eşlärne däwam itüçelär bik küp. Alar arasında anıñ ğailä äğzaları da, ul bertekläp tuplağan milli kadrlar.Audio
Xämidä Ğayfullina, Udmurtiä
