Rossiyskaya gazetanıñ çärşämbe sanında uzğan yılda ütkän can isäpneñ qayber yomğaqları basılıp çıqtı. İldä san buyınça ikençe xalıq – tatarlar. 5 million 558 meñ ikän alar. 1989nçı yılğı san belän çağıştırsañ – 14700gä artqanbız. Bu demograflarnıñ xisaplawlarına täñgäl kilmi. 13 yıl eçendä 14 meñgä genä artuçı xalıqlar bardır, ämma 6-7 millionlıq tatar xalqınıñ üseş dinamikası başqaça. Tatarstanda ğına da millättäşlärneñ sanı iñ kimendä 5 protsentqa artqan bit. Bu az digändä, 150-160 meñgä artu digän süz. Başqa töbäklärdä dä tatarlar sizelerlek artqan. Bezgä monı cirle xakimiätlärdä citkerep tora. Barı tik Başqortstanda ğına tatarlar sanı kimü turında xäbärlär kilde. Döresräge, kimetep yazu. Rossiyskaya gazetanıñ çärşämbe sanında kiterelgän mäğlümatlarğa qarağanda, başqortlarnıñ sanı 1 million 678 meñ 800 keşe. 89nçı yılda Rusiä başqortlarınıñ sanı 1 million 345 meñ bulğan. Yäğni, başqort milläte 330 meñläp keşegä artqan. Ä tatarlarnıñ artuı, isegezgä töşeräm, 14700gä genä.
Bu xäl turında milli xäräkät wäkilläre aldan äytep tordılar. Bäläbäy tatar gimnaziäse Nurmöxämmät Xösäyenov xätta bu turıda Vladimir Putin belän oçraşu waqıtında belderü yasağan ide. Bezne fälän millät tügel, tegän millät bulıp yazılırğa ügetlilär, basım yasıylar digän ide ul. Bu bezneñ öçen uñaysız. Çönki başqa millät itep yazğannan soñ, mäktäplärgä kilep, tuğan teldä uqıtunı da kimetälär, tel alıştıralar. Döresen äytkändä, Başqortstanda tatar bulu ciñel tügel digän ğibärä tatarlarnıñ ikmäksez, susız utıruı, eşsez, yortsız can asrawı dip añlarğa kiräk tügel. İñ berençe çiratta, üz-üzeñ bulıp qalu anda qıyın şul. Tuğan telne, mädäniätne saqlaw da qıyınraq. Häm bu xäl keşeneñ eçke xälätenä, milli ğorurlığına da tä'sir itä, anı ruxi yaqtan kimsetä. Nurmöxämmät Xösäyenov döresen äytkän bulıp çıqtı. Tatarlarnıñ sanı Rusiädä elekkeçä qalğan, ä Başqortstanda kimegän ikänlege kürenep tora.
Xäyer, bu mäğlümatlarnı öyränü, analizlaw başlana ğına äle. Mondıy statistik xikmät millät ara mönäsäbätlärgä bäyle tügel, dip uylıym. Xalıqnı sanağanda fal'sifikatsiälär xakimiät strukturaları belän xalıq, ayırım alğanda, millät arasında mönäsäbätne qatlawlandıra. Şunlıqtan bu oçraqta süz iñ, berençe çiratta, Başqortstan xakimiäteneñ san aluğa qaraşı turında bara. İnde şuşı qaraşnı nindilege açıldı. Şulay da, berençe xikmättän ayırmalı bularaq millätlärne ürçetü häm kimetü xikmäte küñele häm energiäne arttıra torğan dip äytep bulmıy. Nişliseñ, barıber xaqiqätne belergä kiräk.
Rimzil Wäli
