Accessibility links

Кайнар хәбәр

John F.Kennedy üterelügä 40 yıl tuldı: waqiğa tiräsendä äle dä "aq taplar" bar


Noyäberneñ 22-sendä Amerikannıñ iñ yäş häm iñ popular prezidentı John Kennedinıñ üterelüwenä 40 yıl tula. Küp sanlı tikşerenülär, yazılğan kitaplar, töşerelgän filmnarğa qaramastan, Quşma Ştatlarnı ğına tügel, bar dönyanı teträtkän bu faciğä äle dä serle pärdä belän qaplanğan. Lee Oswald prezidentqa üz beldege belän atqanmı, yä isä anıñ artında nindi dä bulsa köçlär torğanmı? Soñğı tikşerenülär bu sorawlarğa küpmeder açıqlıq kertsä dä, serlelek pärdäsen äle dä açıp beterä almıy

1963 yılnıñ 22 noyäbere. Texas ştatınıñ Dallas şähäre. Köndezge sägät berençe yartı. Quşma Ştatlar prezidentı kortejı Houston häm Elm uramnarı kiseleşendä, Kitaplar saqlanması dip atalğan binağa yaqınlaşa. Limuzınnıñ artqı utırğıçında John Kennedi söykemle xatını Jacqueline belän, alda - Texas gubernatorı John Connolly, ul da xatını belän. Prezidentnı sälämlärgä uramğa meñlägän keşe çıqqan. Radio xäbärçese bu turıda turı efirda reportaj alıp bara:

Audio

Kötmägändä ul kortej belän närsäder buluı turında xäbär itä:

Audio

Bu mizgelneñ tarixnı üzgärtäçäk mizgel bulaçağın ul waqıtta äle berkem dä belmi. Kitaplar saqlanması binasınıñ 6nçı qatınnan kimendä 2 atu tawışı yañğırıy. Yädräneñ berse prezidentnıñ muyını aşa ütep, gubernatornıñ iñsäsen häm qulın yaralıy. Räsmi komissiä anı kiläçäktä "sixri yädrä" dip atıyaçaq. İkençese – Kennedynıñ başına tiä. Kortej hastaxänägä ırğıla. Tamaşanı küzätkän xalıq şok xälendä. Yartı sägättän televidenie xäbärçese Quşma Ştatlar prezidentınıñ ülüwe turında xäbär itä:

Audio

50 minut ütügä şähärneñ teatr binasında biletsız kergän Lee Oswald isemle keşe qulğa alına. Kitaplar saqlanmasınıñ 6nçı qatında tabılğan mıltıqnıñ anıqı buluı, häm anda anıñ qul ezläre buluı açıqlana. Qulğa alınğannan soñ Oswald, jurnalistlarnıñ prezidentqa sez attığızmı digän sorawına, min berkemgä dä atmadım dip cawap birä:

Audio

Kem soñ ul Lee Harvey Oswald? Tikşerüçelär bu sorawnı älege waqiğağa açıqlıq kertü öçen töp soraw dip sanıy. Atasız ğailädä üskän Lee, xärbi desantta xezmät itä. Kubada xakimiätkä kilgän Fidel Kastro tarafdarı sanala, şul uq waqıtta, Castroğa qarşı köçlär häm dä Mafia belän elemtädä torğan digän mäglümätlär bar. Marxizm täglimätlärenä inanğan Lee tormışınıñ ber borılışında Sovetlar Berlegenä qaça, 3 yıl Minskida yäşäp annan Marina isemle Belarus xatını belän qayta. Oswaldnıñ menä şundıy çuar tärcemäi xäle törle konspirativ teoriälärgä säbäp buldı. Ul yalğızı xäräkät itkänme, ällä anıñ artında nindi dä bulsa qarañğı köçlär torğanmı? Bu xaqta nindi genä farazlar yuq: kemder anıñ artında CİA, FBİ torğan dip sanıy, kemder – Mafia yä Castro köndäşläre dip, kemder – KGB dip. Şuşı sorawğa töğäl cawapnı ixtimal ber genä keşe belgän, ul da bulsa – Lee Oswald üze. Ämmä qulğa alınıp, 2 könnän soñ başqa urınğa küçerelgändä, ul üze atıp üterelä:

Audio

Oswaldnı üterüç, Dallastağı ber tönge klub xujası Jack Ruby''nıñ, mafia belän tığız elemtädä buluı bolay da butalçıq wazğiätne tağı da qatlawlandıra. Prezident Kennedynıñ ülemen tikşergän räsmi komissiä Oswald yalğızı xäräkät itkän digän näticä çığara. Ämmä küp sanlı möstäqil tikşerüçelär monıñ belän genä tınıçlanmıy, üz tikşerülären alıp bara. Şuşı eş menä inde 40 yıl däwam itä. 1991dä Oliver Stone''nıñ JFK isemle filmı çığa. Prezidentı üterü iminlek köçläreneñ süz berläşterüe bulğan digän fikerne alğa sörgän bu film zur şaw-şu quptara. Cämğiätne tınıçlandıru öçen xökümät räsmi komissiäneñ ser itep saqlanğan mäglümätlären açırğa qarar itä. Uzğan töndä Amerikan televideniese 40 yıl elek bulğan waqiğanı computer yärdämendä taswirlağan dokument kürsätte. Bu film räsmi komissiä näticälären raslıy. Ämmä Gallup ütkärgän soñğı fiker beleşülägä qarağanda, Amerikannarnıñ 72 protsentı bareber, Prezidentı üterü – süz berläşterü bulğan digän fikerdä tora. Şularnıñ berse – Washington universitetı tarixçısı Peter Kuznick. Anıñ süzlärençä, räsmi komissiä näticäläre ışanırlıq tügel. Oswaldnıñ Rusiädäge çorı häm dä Mafia belän bäyläneşe tiräsendä qarañğı sorawlar baytaq.

Audio (Peter Kuznick)

"Mäglüm ki, Küzläw İdaräse CİAda küp keşelär Kennedynı näfrät itkän. Ul İdaräneñ başlığı Alan Dullesnı, başqa citäkçelärne urınınnan ala. Yağni, CİA ixtimal köçlärneñ berse. FBİğa kilgändä, anıñ başlığı Edgar Hoover Kennedynı şulay uq näfrät itkän. Bu da ixtimal. Monnan tış Kastro tarafdarları bulu da ixtimal."

CİA Oswald belän bäyle buluın älbättä kire qağa. Qayber belgeçlär isä Oswaldnıñ Miskiida ütkärgän çorın iskä alıp, bu waqiğada Sovet ezen tikşerergä çaqıra. Amerikan yazuçısı Norman Mailer bu uñaydan KGB arxivların tkşerde. Virginia Universitetınnan Max Holland Azatlıqqa birgän äñgämäsendä bu mäglümätlär turında bolay dide:

Audio (Max Holland)

"Arxivlar şunı kürsätä: sovet çekistları Oswaldnı Amerikan şpionı dip uylağan, häm anıñ här adımın küzätep barğan. Ul alarnıñ şul qädär köçen alğan ki, Oswald qaytıp kitkç alar läzzät kiçergän"

Max Holland üze dä Kennedy eşen tikşerep 8 yıl arxivlarda ütkärgän keşe. Kiläse yılğa anıñ "Warren Komissiäse: bu turıda belergä kiräk" digän kitabı dönya küräçäk. Kennedy ülemeneñ seren açuğa bez 63nçe yıl belän çağıştırğanda inde yaqınraqmı, digän sorawğa Max Holland, ul çaqta niçek yıraq bulsaq, xäzer dä näq şulay dide,

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG