Şimbä könne Dönyanıñ tanılğan isemnäre şulsanda Könyaq Afrikanıñ eleke prezidentı Nelson Mandela Cap Townda 40meñ keşe qatnaşqan häm dönyanıñ törle illärendä millionnan artıq keşeneñ internette tıñlağan mäxsus konsert oyıştırıp SPİD çirenä iqtibar cälep itergä tırıştı. Konsert, anti-apartheid aktivist Mandelanıñ törmädäge nomere kebek 46664 dip ataldı.Mandela spidnı barlıq suğışlar, açlıq häm su basularınnan da kübräk can alğan qurqınıç dip taswirlap (audio) SPİD inde xästälek kenä tügel ä keşe xoquqları mäsäläse bulıp tora dide. Bugen 1nçe dikäber AİDS köne uñayınnan bik küp illärdä kürgäzmä, konferensiä,şämle yöreşlär oyıştırılıp üsä, tarala barğan epidemiä turında mäğlümät arttırıla. Dönya sälämätlek oyışması häm BMOnıñ SPİD programması bügen SPİD virusın yoqtırğan keşelärdä çirneñ çığuın kiçektergän mäxsus darularnıñ taratıluın ğadiläştergän kampaniä başlatıp cibärüen iğlan itä.Bu plan virusnı yoqtırğan 3mllion keşene 2005nçe yıl azağına qädär modern darular belän tämin itüne küzdä tota. SPİD virusın yoqıtırğan keşelär yaña tör darular belän şaqtıy waqıt yäşi . Ämma yılına keşe başına 9meñ dolar torğan bu darularnı här kem alalmıy.Dönya bankı post-kommunistik illär citäkçelären qurqınıçlı epidemiäneñ taraluın tuqtatu öçen çaralar kürergä çaqıra.Rusiädä1998-nçe yıl belän çağıştırğanda spid waqıyğäläre 20märtäbägä arttı.Bu unyıllıqnıñ azağında Russiädä spidlılıar sanı ber million 400meñ keşegä citäçäk häm alarnıñ 100meñe yıl sayın ülep baraçaq. Bu sannar ğomumän Rusiädä qabul itelsä dä, krizisnıñ ekonomik çığımnarı turında ber kem dä söyläşmi.NYta urnaşqan xökümättän bäysez SPİDqa qarşı Transatlantik partnärlığınnan Stewen Massey xästälek kontrol itelmäsä ,ekonomik zarar bik zur bulaçaq di. Massay (audio)
Rusiäneñ ğomumi citeşterü küläme 2010da virus säbäple 4%qa kimeräk bula ala , 2020isä 10%ütep kitä ala. Bu inde spid bulmasa ide ğomumi citeşterü küläme 10%tan artıq bulır ide digän süz.
İqtisadın Yevropa Berlege däräcäsenä citkerü öçen tırışqan Russiägä zur orım bula ala.Rusiä ekonomikası älege waqıtta yılına 5-6%qa üsä Massey SPİD xakimiätlärneñ arta barğan sumda aqçanı sälämätlek saqlaw sektorına , yäğni xästälärgä birergä mäcbür itäçäk dip äytä. SPİD bulmasa bu resurslar kapital investitsiälärenä qullanılır ide. Massey Russiä xalqı qartaya bara,pensionerlar sanı arta SPİDlelärneñ artuı aqça problemasın tağı da kiskenläşteräçäk di.Russiä xakimiätläre in yaman tsenariä buldırmas öçen citärlek aqça sarıf itmi .Mäskäw Spid öçen 4million dollar gına ayıra .Xälbuki şuluq xalıq sanı häm ğomumi citeşterü küläme Rusiägä tängäl Braziliä SPİDbelän çirläwçelär öçen 200 million dollar häm SPİDqa qarşı köräş programmaları öçen tağı östämä aqça sarıf itä. Qotoçqıç ayırmanı kürü öçen matematik tä ğalim dä bulası yuq. Dönya Bankı baş iqtisadçısı Rühl , SPİD ekonomikanıñ barlıq sektorlarına bik tiskäre täsir itäçäk dide.Xästä keşelär eşli almayaçaq, kötelgännän elek üläçäk.Rühl xakimiätlär problemanıñ potensial külämen añlamıy, çönki alar SPİDnıñ xaraketerın añlamıy dip söyli. SPİD virusın yoqtırğan keşe däwalanmasa urtaça alğanda 12 yıl eçendä ülä.12 yıl elek Bu virus Russiädä yuq diärlek qädär az ide. Bügen dä çağıştırmaça az keşe ülä .Russiä mäsäläläre buyınça belgeç Nicolas Redman süzlärençä(audio) Russiä xökümäte pozitsiäsendäge xökümät öçen ,data mäğlümät kilep torğanda alğa taba qarau, problemalarnı kötü bik qıyın. İnfeksiä prosentları äle çağıştırmaça tübän, şunlıqtan alar bu mäsäläne prioritet itep quymıy.
Dönya Bankı sonğı xisabında wazğiät kontroldän ıçqına ala dip kisätä.
färidä xämit,praga
färidä xämit,praga