Accessibility links

Кайнар хәбәр

Mäskäw Kyoto kileşüwen raslamayaçağın belderä


Sişämbedä Rusiä prezidentınıñ iqtisad kiñäşçese Andrei İllarionov Rusiä Kyoto kileşüen raslamayaçaq digän belderü yasadı. Dönyada çığarılğan kümer gazların kimetep, Cirneñ cılınuın tuqtatunı maqsat itep quyğan bu kileşü, Mäskäwneñ imzası bulmıy torıp, ğämälgä kerä almayaçaq

Cir şarınıñ cılınuwı, tawlarda qarlar erü, su basular häm törle tabiğıy qazalarğa säbäp bulğan kümer gazların çığarunı kimetü kiräklege turında süzlär uzğan ğasırnıñ 80-nçe yıllarınnan birle yörügä qaramastan, dönya citäkçeläre ni barı 1997 yılda ber kileşü tözi aldı. Kyoto protokolı dip atalğan bu dokument sänäğätläre alğa kitkän illärne 2012 yılğa kümer gazın çığarunı 1990 yıl belän çağıştırğanda 5 protsentqa kimetergä taläp itä. Ğämälgä kersen öçen dokumentnı hawanıñ kimendä 55 protsentın pıçratqan illär raslarğa tieş. Bügenge köndä protokolnı 120-läp däwlät rasladı, tik alarğa pıçratılğan hawanıñ 44 protsentı ğına turı kilä, yağni 55kä cıyılmıy. Dönyadağı bar kümer gazınıñ çiregen çığarğan Quşma Ştatlar Kyoto protokolın imzalawdan baş tartqannan soñ bar ömet Rusiägä ide. 1990 yılğı sannarğa qarağanda Rusiägä bu gaznıñ 17 protsentı turı kilä. Sişämbedä Rusiä prezidentı Vladimir Putinnıñ iqtisad kiñäşçese Andrei İllarionov jurnalistlarğa bolay dip belderde:

Audio (Andrei İllarionov)

"Kyoto protokolı xäzerge räweşendä raslansa, Rusiäneñ iqtisadi üseşenä citdi çikläwlär salaçaq. Şuña kürä ul raslana almıy. Başqa illär üzlärenä andıy çikläwlär salmıy."

İllarionov bu adımnıñ çın säbäplären, Mäskäwneñ nindi şartlar quyuwın açıqlap tormadı. Ämmä, xaq süz bulsa, bu Kyoto kileşüwen cirläwgä tiñ. Bu xäbär dönya citäkeçläre öçen ayaz könne kük kükrägändäy yañğırasa da, älegä alar ser birmäskä tırışa, ixtimal, bu belderü şuşı atnada Rusiädä ütäçäk saylawlar belän bäyle, beraz kötergä kiräk digän fikerdä tora. Bügen Brusseldä Yevropa komissiäseneñ tirä-yün moxit komissarı Margot Wallstrom Kyoto kileşüen cirlärgä irtä, ul äle ülmägän, fäqät sulışın qısıp tora dide:

Audio (Margot Wallstrom)

Mäskäwneñ soñğı belderüwe küp kenä belgeçlärdä ğäcäplänü utyattı. Çönki küplär fikerençä, Rusiä bu kileşüne imzlasa zur aqça qazana ala. Eş şunda ki, kileşügä 90nçı yılda ul çaqtağı Sovetlar Berlege çığarğan kümer gazı küläme kertelgän. Bügenge Rusiädä ul qädäre ere sänäğät yuq, çığarılğan kümer gazı 30 protsentqa azraq. Menä şuşı artıp qalğan öleşen başqa illärgä satıp Rusiä, qayber belgeçlär fikerençä, milliardlağan dollar aqça eşli ala. Mondıy alış-bireş kileşüneñ üzendä qaralğan. BMOnıñ elekke energetika häm tirä-yün moxit belgeçe Susan Legro süzlärençä, Rusiä Kyotonı raslasa aqça eşläwneñ tağın ber yulı bar:

Audio (Susan Legro)

"Rusiä urtaq proyektlarda qatnaşa ala: çit il investorları kümer gazın kimetügä açqa birä ala."

Susan äytüençä, İllarionovnıñ Rusiä Kyotonı raslasa aña zıyan kiläçäk digän fikere añlaşılmıy, çönki, nindi genä üseş kiçermäsen, Rusiä sovet çorındağı awır sänäğät xälenä qayta almıy. Älegä İllarionov üz dälillären kitermäde. Qayber belgeçlär fikerençä, bu Mäskäwneñ barı tik, satulaşu säyäsäte, kileşüdäge kvotalarnı arttıru niäte bulırğa mömkin. Putin üze bu mäsälädä törle belderülär yasadı. Sintäber ayında ul Rusiä Kyotonı raslarğa äzer tügel digän ide. Küptän tügel, İtaliä häm Kanada citäkçeläre belän oçraşqanda, Rusiäneñ bu kileşüne raslarğa niäte bar dip belderde. Xäzer belgeçlär Mäskäwdän anığraq belderü kötä.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG