Saddam Xosäinne Ğıraq mäxkämäsendä xökemgä tartu turındağı amerikan planı, Ğıraq suğışı kebek ük bäxäskä säbäp buldı. Saddamnıñ qulğa alınuı xuplansa da, AQŞ belän Yevropa arasında, ülem cazası yäsiä xalıqara xoquqnıñ östenlege mäsäläsendä elekke ayırmalıqlar maydanğa çıqtı. Buş xökem protsesı xalqarğa turı kilergä tieş dip eytse de, ul BMOsın telgä almadı.
Audio
"Bez xökem protsesınıñ xalıqara standartlarğa turı kilüen buldıru öçen ğıraqlılar belän bergä eşliäçäkbez. Bu iñ yaxşı yul dip uylıym. Bu eştä Ğıraqlılarnıñ qatnaşı zur bulırğa tieş. Çönki bu keşe alarnı cäberläde."
Buş ülem cazası turndağı soraunı çitlätep ütsä dä, Min Xösäingä, dönya sinsez yaxşıraq bulır ide dip äyter idem dide. AQŞ tarafınnan tüzelgän Ğıraq İdarä Şurası uzğan atnada suğış cinayötläre mäxkämäsen tözü turında qarar qabul itte. Saddam belän oçraşqan Şura ağzası Muvaffaq al-Rubaiye bolay dide.
Audio
"Sezgä äytim. Ul Ğıraqtan kitmiäçäk, Ğıraqta mäxkämä aldına basaçaq, xökem iteläçäk höm cazasın ta Ğıraqta ütiäçäk."
Läkin, keşe xoquqları aktivistları AQŞ okkupatiäse astındağı Ğıraqtağı mäxkämä ciñüçelärneñ yustitsiäse bulaçaq häm anıñ xalıqara mäxkämäneñ qanunilege bulmayaçaq dip belderälär. Annan başqa 30 yıllıq diktatura häm izü säbäple, Ğıraqnıñ mondıy xökem protsesın alıp barırılıq xakimnäre dä xoquqi säläte dä yuq. Human Rights Warchnıñ kiñäşçelärennän Elise Kepplerneñ sülärençä,
Audio
"Prokurorlarnıñ , tikşerüçelärneñ häm xakimnärneñ mondıy mäsälälärne tikşerü häm xökem qararın çığaru öçen kiräk bulğan täcibäläre yuqtır. Ä inde Saddam eşlägän dip ğäyeplängän genosid, keşeçelekkä qarşı cinayät, suğış cinayäte turınadağı xökem protsesları bik qatmarlı bula ala."
AQŞ dävlät departamentı suzçese Richard Boucher xalıqara belgeçlär Ğıraq tribunalına kiñäş biräçäklär digän şart bik möhim dip belderde. Läkin, Küçmä yustitsiä buyınça xalıqra Üzäkneñ visi prezidentı Jan Martin, koalitsiäneñ xalıqara kiñäşçeläreneñ buluı ğına citärlek tügel, çönki bu da ciñüçelärneñ yustitsiä tigän täsir qaldıraçaq digän fikerdä. Şul säbäple Martin şundıy täqdim yasıy.
Audio
"Bez BMOsı ximayäsendä xalıqara häm Ğıraq belgeçlärennän torğan , vaqıtlıça eşlävçe komissiä buldırunı yaqlıybız. Bu Ğıraq şartlarına turı kilgän xalıqara häm Ğıraq qatnaş mäxkämäse bulırğa tieş."
Läkin, qayber belgeçlär ülem cazasına qarşı bulğan xökümätlärneñ anda belgeçlären cibärüe ikele digän fikerdälär. BMOsı general sekretarı Annan ülem cazası birelü mömkinlege bulğan xäldä, oyışma xökem protsesında qatnaşmayaçaq dip belderde. Xaaga häm Ruanda mäxkämäläre säbäple, BMOsınıñ suğış cinayätläre mäxäkämäse mäsäläsendä täcribäse bar. AQŞ citäklägän koalitsiä , Saddam suğış cinayätçese häm Ğıraq mäxkämäseneñ anı xökemgä tartırğa xaqı bar digän fikerdä. Ğıraqlılar da monı telilär. Läkin, keşe xoquqları aktivistları , andy protsesta Vaqıtlı İdarä Şurası azğaların bilgelägän AQŞnıñ täsire zur bulaçaq , ä inde xalıqara mäxkämäneñ qanunilege zurıraq bulaçaq digän fikerdälär. Bu mäsälä AQŞ belän Yevropa arasında yañadan bäxäs çığaruğa kiteräçäk kebek. Yevropa ülem cazasına qarşı çığa häm BMOsı ğına xalıqara xoquqnı väkillek itä ala digän pozitsiädä. Monda başqa ber sorau da bar. Saddamnı ğıraqlı bulmağan qorbannar öçen niçek cavapqa tartırğa. Gärçä, Ğıraqnıñ tözeläçäk yaña mäxäkämäse qayber xalıqara cinayätlär öçen anı cavapqa tarta alsa da, ul xalıqara mäxäkämä abruyına iä bulmayaçaq. İran 80-nçe yıllardağı suğış vaqıtında hälak bulğan 300 meñ iranlı öçen Saddamnıñ xalıqara mäxkämädä cavapqa tartıluın teli. İzrael 91-nçe yılğı raketa höcümnäre häm fälästin intexarcıların finansiälägäne öçen Saddamnıñ xökemgä tartıluın teli. 90-nçe yılda Ğıraq okkupatsiseneñ qorbanı bulğan Kuveyt älegä ber nindi däğvä beldermäde. Şulay Saddam Ğıraq xakimdarı bulğanda problemmalarğa säbäp buğan ide. Ğıraq suğışı azğında qaşıp yörep problemmalar tudırdı . Xäzer anı cavapqa tartu da problemmalar tudıra.
Färit İdelle, Praga.
Audio
"Bez xökem protsesınıñ xalıqara standartlarğa turı kilüen buldıru öçen ğıraqlılar belän bergä eşliäçäkbez. Bu iñ yaxşı yul dip uylıym. Bu eştä Ğıraqlılarnıñ qatnaşı zur bulırğa tieş. Çönki bu keşe alarnı cäberläde."
Buş ülem cazası turndağı soraunı çitlätep ütsä dä, Min Xösäingä, dönya sinsez yaxşıraq bulır ide dip äyter idem dide. AQŞ tarafınnan tüzelgän Ğıraq İdarä Şurası uzğan atnada suğış cinayötläre mäxkämäsen tözü turında qarar qabul itte. Saddam belän oçraşqan Şura ağzası Muvaffaq al-Rubaiye bolay dide.
Audio
"Sezgä äytim. Ul Ğıraqtan kitmiäçäk, Ğıraqta mäxkämä aldına basaçaq, xökem iteläçäk höm cazasın ta Ğıraqta ütiäçäk."
Läkin, keşe xoquqları aktivistları AQŞ okkupatiäse astındağı Ğıraqtağı mäxkämä ciñüçelärneñ yustitsiäse bulaçaq häm anıñ xalıqara mäxkämäneñ qanunilege bulmayaçaq dip belderälär. Annan başqa 30 yıllıq diktatura häm izü säbäple, Ğıraqnıñ mondıy xökem protsesın alıp barırılıq xakimnäre dä xoquqi säläte dä yuq. Human Rights Warchnıñ kiñäşçelärennän Elise Kepplerneñ sülärençä,
Audio
"Prokurorlarnıñ , tikşerüçelärneñ häm xakimnärneñ mondıy mäsälälärne tikşerü häm xökem qararın çığaru öçen kiräk bulğan täcibäläre yuqtır. Ä inde Saddam eşlägän dip ğäyeplängän genosid, keşeçelekkä qarşı cinayät, suğış cinayäte turınadağı xökem protsesları bik qatmarlı bula ala."
AQŞ dävlät departamentı suzçese Richard Boucher xalıqara belgeçlär Ğıraq tribunalına kiñäş biräçäklär digän şart bik möhim dip belderde. Läkin, Küçmä yustitsiä buyınça xalıqra Üzäkneñ visi prezidentı Jan Martin, koalitsiäneñ xalıqara kiñäşçeläreneñ buluı ğına citärlek tügel, çönki bu da ciñüçelärneñ yustitsiä tigän täsir qaldıraçaq digän fikerdä. Şul säbäple Martin şundıy täqdim yasıy.
Audio
"Bez BMOsı ximayäsendä xalıqara häm Ğıraq belgeçlärennän torğan , vaqıtlıça eşlävçe komissiä buldırunı yaqlıybız. Bu Ğıraq şartlarına turı kilgän xalıqara häm Ğıraq qatnaş mäxkämäse bulırğa tieş."
Läkin, qayber belgeçlär ülem cazasına qarşı bulğan xökümätlärneñ anda belgeçlären cibärüe ikele digän fikerdälär. BMOsı general sekretarı Annan ülem cazası birelü mömkinlege bulğan xäldä, oyışma xökem protsesında qatnaşmayaçaq dip belderde. Xaaga häm Ruanda mäxkämäläre säbäple, BMOsınıñ suğış cinayätläre mäxäkämäse mäsäläsendä täcribäse bar. AQŞ citäklägän koalitsiä , Saddam suğış cinayätçese häm Ğıraq mäxkämäseneñ anı xökemgä tartırğa xaqı bar digän fikerdä. Ğıraqlılar da monı telilär. Läkin, keşe xoquqları aktivistları , andy protsesta Vaqıtlı İdarä Şurası azğaların bilgelägän AQŞnıñ täsire zur bulaçaq , ä inde xalıqara mäxkämäneñ qanunilege zurıraq bulaçaq digän fikerdälär. Bu mäsälä AQŞ belän Yevropa arasında yañadan bäxäs çığaruğa kiteräçäk kebek. Yevropa ülem cazasına qarşı çığa häm BMOsı ğına xalıqara xoquqnı väkillek itä ala digän pozitsiädä. Monda başqa ber sorau da bar. Saddamnı ğıraqlı bulmağan qorbannar öçen niçek cavapqa tartırğa. Gärçä, Ğıraqnıñ tözeläçäk yaña mäxäkämäse qayber xalıqara cinayätlär öçen anı cavapqa tarta alsa da, ul xalıqara mäxäkämä abruyına iä bulmayaçaq. İran 80-nçe yıllardağı suğış vaqıtında hälak bulğan 300 meñ iranlı öçen Saddamnıñ xalıqara mäxkämädä cavapqa tartıluın teli. İzrael 91-nçe yılğı raketa höcümnäre häm fälästin intexarcıların finansiälägäne öçen Saddamnıñ xökemgä tartıluın teli. 90-nçe yılda Ğıraq okkupatsiseneñ qorbanı bulğan Kuveyt älegä ber nindi däğvä beldermäde. Şulay Saddam Ğıraq xakimdarı bulğanda problemmalarğa säbäp buğan ide. Ğıraq suğışı azğında qaşıp yörep problemmalar tudırdı . Xäzer anı cavapqa tartu da problemmalar tudıra.
Färit İdelle, Praga.