Accessibility links

Xikmätle xällär


Könnär salqınaydı. Qazannıñ Gorki parkı qarşında Mäñgelek ut dip atalğan tere yalqın utında çegän balaları cılınıp utırğanın kürep bula. Alar cäy köne svetofor yanında avtomaşina yöretüçelärdän xäyer sorıy idelär. Ä xäzer, kön salqınayğaç, Bolaq buyındağı uram svetoforı yanında xäyer soraşırğa cılı kiengän ğadi Qazan malayları çığarılğan. Kemder sezon eşen şulay oyıştıra. Xikmätle xäl bu. Zämhärir salqında Mäñgelek utta cılınu bik ğäcäp tügel. İñ siskändergäne – suqbaylıq. Cılı yaqtan kilgän çegännär dä suqbay, üzebezneñ soranuçılarıbız da suqbay. Qayda monda bälä, dä, qaysı käsep soñ? Xäyerçene, suqbaynı ğadi keşedän ayırıp alu çiten.

Säyäsättä dä şulay. Qayberäwlär äle ber partiädä, äle ikençesendä, äle genä xakimiät çinovnigı, ä ikençe qarasañ, oppozitsiägä basıp, qıçqırıp yörilär, çırayların televizor ekrannarında yaltıratıp, Mäñgelek ut cılısında artların qızdıruçı malaylarnı xäterlätälär. Mäydanğa çığuçılarnıñ köräşçeme, suqbaymı ikänen bilgeläw çınnan da awır.

Däwlät Dumasına saylawlar ütte. Tatarstanlılarnıñ 60% idärä, xakimiät çinovnikları, iñ zur citäkçelär yaqlağan Berdäm Rusiä firqäsenä tawış birde. Mintimer Şäymievnıñ süze ütte, Rusiä aldında birelgän wäğdäse ütälde. Bu yulı Däwlät Dumasında iñ kimendä 12lәp Tatarstan deputatı eşläyäçäk. Ämma alar nindi soñ? Alar teräkle, aqçalı, zur citäkçelärdän fatixa alğan. Uzğan ğasır başında Rusiä Dumasında deputat bulğan Sadri Maqsudiğa oşağanmı alar? Ul waqıtta Qazan deputatlarınıñ sanı zur bulmağan. Sadri Maqsudi Rusiä Duması isemennän Angliägä barıp, küpmillätle Rusiä turında çit teldä notıqlar söylägän. Anıñ çığışlarına qolaq salğannar. Rusiäneñ küpmillätle ikänlegen, Rusiä möselmannarınıñ nindi ikänlegen belep torğannar. Min xäzerge deputatlarıbızğa qarıym. Ber ğasır eçendä üskänbezme, ällä keçeräyep, artqa çigengänbezme? Menä bit xikmätle soraw...

Duma saylandı, ämma mart ayında bulaçaq Däwlät Sovetı saylawlarında teläsä nindi firqä isemennän Tatarstan parlamentına kerep utırıp, respublika dilbegäsen qulğa alırlıq köçlär bar. Bulaçaq Däwlät Sovetında Mäskäwdän idärä itelä torğan täcribäle kiselgän säyäsätçelär belän ayaq teräp söyläşerlek deputatlarıbız bulırmı ikän?

İñ xikmätle xäl Başqortstanda, älbättä. Kiläse yäkşämbedä anda saylaw bulmıy. 21nçe dekaberdä tik berdän ber nämzätne saylatu ğına bulaçaq. Nindider köçlär berençe turda ciñelep, üz xalqınıñ ışanıçınnan çıqqan Räximovnı sazlıqtan tartıp çığaruğa kereşte. Anıñ köndäşe Veremeyenkoğa agitatsiä, köräş alıp barırğa, xätta saylawdan baş tartıp, isemen byulletennän aldırırğa da tıyıldı. Mondıy xikmätne berkem dä kürmägänder. Räximov öçen öçen tawış birergä çaqıruçılarnıñ berse kürenekle şağir Mostay Kärim. Ul Başqortstandağı tatarlar bik bäxetle dip söylärgä yarata. Älbättä, tatar bulu mäcbüri tügel. Mostay ağanıñ başqa millät wäkile bulıp kitärgä xaqı bar. Ämma başqalarğa, millionnan artıq tatarğa nişlärgä? Alarnıñ barısı da milläten üzgärtsä, Mostay Kärimgä birelgän däräcälär, isemnär, östenleklär barısına da birelerme soñ? Şağir Robert Miñnullin canisäp turındağı şiğer yazğan ide. Bügen şul äsärneñ tämamlanğan variantın sezgä täqdim itäbez.

Qaya yuğaldığız tatarlarım?!

2002нче yılğı canisäptän soñ Başqortstanda yuqqa çıqqan tatarlarğa märsiä

Qaya buldığız sez, tatarlarım?
Ällä sezne utqa tıqtılarmı?
Ällä inde suğa saldılarmı,
YÄ bulmasa tupqa tottılarmı?...

Qaya yuğaldığız tatarlarım?
Kiçä genä äle bar idegez,
Bar idegez, tatar idegez sez
Tatarlarıbızğa par idegez!

Qaya buldığız sez tatarlarım?
Xökemnärgä sezne tarttılarmı?
Astılarmı sezne, attılarmı?
Törmälärgä ällä yaptılarmı?

Kilmeşäklär diep sördelärme,
Başqa yulın ällä taptılarmı?
Ällä inde başqa ber xalıqqa
Qollar itep sezne sattılarmı?

Ällä inde sez üz-üzegezne
Ciñel genä şulay sattığızmı?
Äbi-babaylarnıñ ämanäten
Sez çüplekkä totıp attığızmı?

Ällä inde millätegezne sez
Ber yartığa satıp eçtegezme?
Närsä buldı sezgä, millättäşlär?
Şuşı köngä kilep töştegezme?

Ä başqalar änä ürçi tora
Tatarlarnı ällä peçtelärme?
Nik däşmisez, nigä endäşmisez
Telegezne ällä kistelärme?...

Qaya buldığız sez, tatarlarım?
Sez qaylarğa kitep yuğaldığız?
Qanlı ğasırlardan isän çığıp,
Niçek kenä bolay bulaldığız?

İşetelä kebek yıraqlardan
Zarlarığız sezneñ, ahlarığız...
Yaw qırında niçek sirägäysä,
Sirägäyä şulay saflarığız.

“Qarawıl!” dip böten dönyasına
Nigä äle oran salmadığız?
Nilär eşlär menä kiläçäktä
Bu afättän isän qalğanığız?...

Nilär buldı sezgä, tatarlarım?-
Ni disäñ dä sezgä süz yuq inde.
Ciñel bulsın awır tufrağığız!-
Tatar öçen xäzer sez yuq inde...

Yaña ğasırlardan ezlär äle
Ullarığız sezne, onığığız!...
Yä xuşığız! Yä ber doğa qılıyq!
Cännätlärdä bulsın urınığız!

Şağir Robert Miñnullin yuğalğan, kimegän millättäşlär ruxına doğa qılsa da, Başqortstandağı yöz meñlägän millättäşlärebez isän dip ömetlänik. Alarnıñ säyäsi uyınçılar, millätlär arasında adaşqan suqbaylar bulıp kitüenä ışanası kilmi.

Rimzil Wäli
XS
SM
MD
LG