Accessibility links

Bäla Yawız İwan belän İosif Stalinda ğına tügel


Yaña yıl xikmät belän başlandı. Başqa yaqta niçekter, ä Qazanda Qış Babaylar manma tirgä batqan ide. Alarnıñ öslärendä qızıl tun, muyınında mamıq saqal, başlarında cılı bürek, iñ başında olı qapçıq, citmäsä – qullarında tayaq. Öy sayın kerep, bala-çağağa büläk öläşkäç, ata-analar Qış Babaynı sıylap ta cibärä. Äle dä dömbäsläp çığarmıylar äle. Babay kilgän, ä qışı qaya torıp qalğan? Menä inde niçänçe tapqır Yaña yıl citsä, kön yılına, +2дә -1 gradus. Ä bit sotsializm zamanında qar şığırdıy ide, 1979нчы yılnıñ qışında, darı zavodı, Orgsintez yaqlarındağı yortlardağı cılılıq torbaları tuñıp şartlağan ide.

Beräwlär äytä, bu ekologiä belän bäyle, di. Tötennärne, tuzannarnı küp oçırğaç, bolıtlar quyıra da, atmosfera cirneñ cılı tunına äylänä. Eşlär bolay kitsä, yaña yılnı külmäkçä, xätta plyajda yatıp qarşılarğa turı kilmägäye. Töten küp, tuzan oçıru kübäygäç, uzğan zamannar iskä töşä başladı.Berär kileşmägän süz äytsäñ, partiäneñ şähär komitetında tänqitlärlär dip qurqıta. Bıyıl Yaña yıl qarşılağanda iskeçä manzaralar da küzgä taşlandı. Yaña yılğa qarşı tön buyı fatirlarda östäl artına utırıp, figuranı boza torğan tämle azıqlarnı aşap, xäräm eçemleklär belän mawığuçılar küpçelekne täşkil itte. Çäneçkelär-qalaqlar qullarda, ä küzlär televizor ekranında. Qızıl tübätäyle Cäwit Şakirov yäki İnsaf Abdulla alıp barğan cirle televizion kanalların qarawçılar bik az bulğan dilär. Küplär sovet zamanın sağınıp, berençe kanaldan ayırılmadı. Anda şul uq Maksim Ğalkin şul uq Yel'sinğa oxşatıp söyli. Şul uq Pugaçeva cırlıy-bii. Anısın añlap bula, ni disäñ dä maymıl yılı bit. Ämma prima cırçısınıñ gäwdäsendä radikal' üzgäreş bar. Ul inde zifa buylı bulıp qılanmıy, tüp-tügäräk kileş şayara da, ölä dä, cırlıy. Ä xalıq qarıy. Nigä kiräk aña tübätäyle cırçı? Tatarça şiğır söylägän malay-şalay ni pıçağıma? Ä 1nçe kanal, yäki RTR nı açsañ, anda Maksim Ğalkin, Alla Pugaçeva häm dä Filipp Kirkorov. İosif Qobzon, Muslim Magomaev, Lev Leşçenko kebek yoldızlarnı kürep bula. Küpme yıllar buyı sağındırğan. Änä Rusiä gimnın tınlağaç, alar kelt itep iskä töşte.Koroleva, Vetlitskaya, Leont'yev ta bulırğa mömkin. Yäisä İğor Nikolaev, xätta Tatar ğailälärendä qayberäwlär ber genä küz belän bulsa da, Yaña ğasır, Tatarstan kanallarına küz salırğa telägäç, andıylarğa ikençe bülmägä küçärgä turı kilde. Mesken äbi balalar bülmäsenä çıqsa, anda da televizor qarıylar. Anda da şaw-gör, xi-xi-mixi, qul çabu.

Çönki balalar da ölkännärdän ürnäk alıp, Maksimnı da, Allanı da, Filippnı da şaqqatıp qarap utıra idelär. Ber yıl elek tä şulay ide, 10 yıl elek Yaña yıl kiçläre şulay ütä ide. Kemne ğäyepliseñ? Berençe kanalnımı yäki RTRmı? Yäisä Qazannıñ kanallarınmı? Efir, Variant TV, STS digännärendä dä şul uq Zadornov, Ğalkin, Jvanetskiy häm dä Petrosyan.

Qısqası, xikmät televizorçılarda ğına tügel, ä üzebezdä. Şulay itep mesken äbigä balalar bülmäsendä dä Salawat Fätxetdinovnı kürergä nasıyp bulmadı. Äbiebez barı tik 1 ğinwar kiçendä genä beraz küñelen basa aldı. Yaña ğasır kanalında ike yıl elek töşerelgän Salawat häm «Munça taşı» artistları konsertın kürsättelär. Boları içmasam, çınnan da qızıqlı buldı äbigä. Milli mäsälälärne xäl itmilär dip Räsäy patşaların İwan Groznıynı, Şah Ğalinı, kommunistlarnı sükkän ata-analar bu kiçtä dä cirle kanallarğa küçärgä waqıt tapmadı.

Berençe, ikençe ğinwarda da şul uq Mäskäw kanallarında şul uq yoldızlar buldı. Pugaçeva şämäxä külmäktän, Maksim Ğalkin bötenläy başqa kurtqa kigän, ä Kirkorov küptän töşerelgängäme, ul yeget sölek kebek kürende. Xikmät närsädä soñ? Xikmät monda qayberäwläreneñ millätebez betä dip qayğıruında. Ä nigä aptırarğa?

Qazanda Yaña yılnı bizärlek berär tatarça tamaşa ezläp konsert-teatr zallarına çığıp kitsägez, barıber televizor yanına äylänep qaytasız. Çönki tatarça tamaşa quysañ – ul bit mawıqtırğıç, qızıqlı bulırğa tieş. Qaywaqıtta tatar icatçıları da andıy kiçälär oyıştıra belä. Ämma bıyılğı yaña yılda böten mögciza Maksim Ğalkin qulında ide. Şul arıq gäwdäle mölayım artistnı tatar-başqortnıñ milli üseşen totqarlawda ğayıplisem kilmi. Nişliseñ? Bälki bezneñ yäşäw räweşebezdä, millättäşlärebezneñ sanı kimüdä, milli üzañnıñ üzgärüendä İwan Groznıy belän İosif Stalinnıñ da ğayıbe bardır. Şulay da alarnı häm dä figurasın bozğan Alla Borisovnanı ğäyıpläp utıru ğädel bulmas ide. Üzebezneñ televizor kanallarına häm üzebezneñ tamaşaçılarğa, ata-analarnıñ 38 yıl elek formalaşqan estetik ideallarına iğtibar belän qarıyk äle. Menä monda 21 ğasır öçen ğacäp xällär, xikmätlär kübräk, yawnı kübräk.

Rimzil Wäli, Qazan.
XS
SM
MD
LG