Accessibility links

Xikmätle xällär.Quyannar nindi teldä cırlıy?


İñ xikmätle, iñ ğäcäpländergän xällär bu könnärdä Putin iseme belän bäyle. Añlaşıla da, 14nçe martta prezident saylawı, döresen äytkändä, VVP belän köç sınaşırğa telägän keşelär bik kürenmi. Çın al'ternativa bulmağaç, saylawçılarnıñ yartısı kilmäskä dä mömkin.

Bu atnada tatarlar küpläp yäşi torğan Sverdlov ölkäsendä şaqqatırğıç xäl buldı bit. Qıtaydan kiterelgän uyınçıq quyannarnı satudan alğannar. Çönki bu quyannar Putin turındağı cırnı başqara ikän. Çip-çista rus telendä, köyen dä, süzen dä bozmıyça. Xäterlisezme, “Идущие вместе” digän yäşlär törkemeneñ iñ yaratqan cırın? “Такой же как Путин, чтобы уважал, любил и не бросал, чтоб не обижал“ dip äytelä.

Quyannarnıñ ber cirennän törtsäñ, alar şul cırnı cırlap cibärä. Gubernator Rossel' äytkän “Bu ni eş bu?” Kürälätä isän-imin prezidentıbıznı mäsxäräläp, anıñ turında quyan cırlatalar. Qıtaylılar uyınçıq satıp aqça eşli, ä satıp aluçılar alarnı cırlatıp kölä. Belmim, monıñ bernindi xurlığı da yuq, minemçä. Alar bit quyannan kölä. Ä cır üze äybät bit. “Идущие вместе”larğa cırlarğa yarıy, ä quyannarğa yaramıy bulıp çığa.

Änä, balalar baqçasına şul uyınçıqlarnı qaytarıp birgäç, quyannar tege cırnı cırlıy başlağaç, tärbiäçelär bu säyäsi xilaflıqtır dip, uyınçıqnıñ cırlıy torğan nämästäkäylären sındırıp quyğannar. Ä menä monısı üze berär xilaflı kontra eş tügel mikän? Alla saqlasın, tege zamannarda bulsa, mondıy nayanlıq öçen prokuror, НКВД cinayät eşe quzğatır ide. Şulay da, qatlawlı mäs'älä bu. Zurlıym digän keşe xurlıy, mısqıllıy bulıp kürenergä mömkin, şayarıp kenä äytelgän süz zurlaw bularaq qabul itelergä dä mömkin. Ä bezneñ milli qaraşqa menä şundıy uyınçıqlarnıñ berse genä bulsa da bezneñ tuğan teldä, tatarça, teläsä nindi ber taqmaqnı yäki tabışmaqnı äytep birsä ikän. Yuq şul, uyınçıq quyannar da, qış babaylar da tatarça cırlıy häm söyli belmilär. Ber qarasañ, radioelektronika belgeçläre arasında küpme tatar keşeläre bar. Beläsezme monda nindi xikmät bar? Ägär dä uyınçıqlar bezneñ telebezdä cırlasa, söyläsä, alar xätta bezne yäki qayber türälärebezne çemetkäläp cırlasalar da, çıdar idek äle. Yuq bit, tatar yasağan uyınçıqlar da üzebezçä сırlamıy. Komp'yuter uyınnarı da inglizçä, yaponça, urısça belä, ä tatarça häm başqortça öyränsälär, balalarğa yoğar dip qurqalar mikän?

Haman şul tel, millät, xörriät dip özgälänäbez. Xäzerge globalizatsiä, assimilyatsiä çorında tuğan telebez ikençe, öçençe, dürtençe sort bulıp qaluına eçebez poşa. Ber qarasañ, çınnan da, tatarça söyläşep tel awırttırıp torası yuq, yöz ille million keşe söyläşkän rus telen belsäñ, şul citä bit inde. Ämma ber dustıbız änä yal itärgä Misırğa barğan. Uram tulı gel ğäräplär di. Nindider fransuz, inglizlär oçrağan. Üze rusça belep tä, añlaşır keşe tapmağan. Berlinda da, Parijda da, xätta Pragada da andıy xällär bula. Ämma iñ qurqınıçı, Hindstanda häm Qıtayda ikän. Çönki qıtaylılarnıñ sanı milliard yarım, ruslardan un tapqır artığraq. Keşeläre küp, cirläre az. Ä alar globalizatsiä kisäwlären österäp kilep çıqsalar, tiz genä alarnıñ telenä küçik mikän? Tem bolee tege quyannarnı alar yasıy bit.

>“Tatarstan yäşläre” gäzitendä menä şuşı xikmätle häm qarşılıqlı xälne kürsätkän ber mäzäk bu atnada basılıp çıqtı. Ber çukça belän geolog qarşına aç ayu kilep çığa. Çukça şunda uq çañğıların kiä başlıy. Geolog äytä, faydası yuq, ti. Sin barıber ayudan tizräk çaba almıysıñ. Ä çukça närsä dip cawap birä? Miña ayudan tizräk çabarğa kiräkmi. Sinnän tizräk çapsam, şul citä. Äye, ingliz, qıtay, ğäräp telendä söyläşüçelärne onıtıp, tatarça urınına rusçağa küçüçe millättäşlärebez dä şul geolog xälendä tügel mikän? Annarı tatarlar üzläreneñ telenä, ğörefenä başqortnı künektersä, yäki başqortlar nindider tarixi riwayätlär nigezendä üzläreneñ tellärenä küçerä başlasa zurraq xalıqlar häm tellär yotaçağın uylamıy mikän? Şulay bulğaç, ber-bereñne yotmıyça, ğomum globalizatsiä şartlarında üz quyanıñnı üzeñçä söyläşterü turında xästärläw döresräk bulmas mikän. Xäzergä bez şul çuqça kebegräk.

Axırda barıber Başqortstan turında äytmiçä bulmas. Işanasızmı-yuqmı, bu atnada iñ şaqqatırğıç xikmätle belderüne Mortaza Räximov yasadı. Ufadağı aq yort xezmätkärläre, polittexnologları, tınıçlanığız. Bu yulı sezgä maqtaw süzläre yawa. Başqortstannıñ prezidentı şurasında Mortaza Räximov äytkän, dekaber ayında ütkän saylawlar demokratik buldı, anda miña qarşı tawış birüçelärne, xätta minem köndäşlärem ştabında eşläwçelärne räncetergä yaramıy digän. Menä içmasam bu zamança demokratik süz. Yuğisä bit änä qayberäwlär döres tawış birmäwçelärneñ tetmälären tetä başladı. Kompozitor Rim Xäsänov äle genä Qazanğa kilep töşte. Aña tiz arada küzdän yuğalırğa kiñäş itüçelär bulğan, çönki Rim Xäsänov tege säyäsi yaqtan döres bulmağan “Ätkäyem” cırın icat itkän. Kem uylağan anı, Alsu Safina şul cırnı başqarğan waqıtta ällä nindi zur säyäsät kilep çığar dip. Alsunıñ ätise Ralif Safinnıñ şuşı cır aşa saylawçılar yörägenä yul salır dip kem uylağan. Xäzer inde “Ätkäyem“ cırı häm xätta Alsu üze dä Başqortstanğa kerergä röxsät çıqqanın ğına kötep torıyq. Barıber kiläçäk andıy kön. Ä Rim Xäsänov bu könnärdä nişli disägez, ul Qazanda. Comğa könne, 16nçı ğinwarda anıñ muzıkası belän bizälgän “Yara” spektakleneñ premyerası. Kompozitor Rim Xäsänov yulğa çıqqanda, Qazannan kire Ufağa qaytuına bik ömet itmägän, ä xäzer üzençä fiker yörtüçelärne ezärleklämäskä digän kürsätmä äytelgäç, qaytırğa isäbe bar. Älbättä, bu kürsätmä irtäme-soñmı tormışqa aşa başlasa. Bügen bulmasa, irtägä barıber härkemgä üz cırın cırlarğa röxsät iteler bit. Küz aldına kiteregez, nindi bäyräm bulaçaq? Urıs quyannarı urısça, tatar quyannarı tatarça, başqortnıqılar üz tellärendä. Ä cırnıñ tekstı turında bügen söyläşep tormıyq, bezgä bit tuğan telebez säyäsättän ğäzizräk. Xikmätle xällär bügengä citep torır.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG