Çärşämbe könne töştän soñ, Qazan kinoxronika studiäsendä bik üzençälekle seans buldı. Bu yabıq tamaşada Tatarstan xökümäte wäkilläre, xalıq deputatları Räzil Wäliev, Tufan Miñnullin, İndus Tahirov, Tatar kongressı citäkçese Rinat Zakirov, tarixçı ğalimnär Damir İsxaqov, İskändär İzmaylov, kürenekle yazuçı Mösäğit Xäbibullin, şağir häm stsenarist Gäräy Räxim, kinostudiä citäkçeläre häm belgeçlär bar ide. Mäskäwdä yäşäwçe kürenekle rejisser Bulat Mänsurov älege komissiägä tatar-bolğar tarixına bağışlanğan kinofil'mnıñ äzer öleşlären kürsätte. Bu küptän kötelgän kino. Distä yıllap elek tatar tarixı turında tulı metrajlı çın kinofil'mnı çığaruğa Qazaqstanda häm Mäskäwdä eşläp, xalıqara tanılğan fil'mnar töşergän rejisser, Eyzenşteyn isemendäge kinomäktäplär waqıfı citäkçese Bulat Mänsurov alınğan ide. Fil'mnı töşerü öçen bik küp oyıştıru çaraları kürelde. Mosfil'm studiäsendä maxsus pavil'on eşlände. Tarixi personajlar öçen kostyumnar tegelde, Qazanda, Tatarstannıñ qayber urınnarında, şulay uq çit illärdä ayırım epizodlar töşerelde. Başta uylanğança ber öleştän torğan fil'm urınına, ike, dürt, altı, sigez öleşle fil'm proyektı tudı. Berençe çın tatar fil'mın töşerü öçen zur oyıştıru çaraları kürelde. Ämma, bu eş äle haman da tämamlanmağan. Çönki waqıt ütü belän, proyektnıñ icadi eçtälege dä üzgärä, matdi çığımnar da öleşläp kenä östälä bara.
Xäzer fil'mnı töşerü häm montajlaw iñ soñğı — finiş öleşenä çıqqan. Komissiä aldında çığış yasap, Bulat Mänsurov, ägär dä kiräkle şartlar tudırılsa, yaqındağı 2-3 ayda fil'mnıñ töp öleşe montajlanıp betäçäk, dide. Fil'mnıñ xäzerge iseme “Saga o drevnem Bulgare” — Borınğı Bolğar turında saga dip atala. Komissiägä kürsätelgän öleşlärdä tarixnıñ qatlawlı häm borınğı çorları yaqtırtıla. Ayırım alğanda, Kiev Ruse, Vizantiä, Xersones tarixları, Bolğar patşasınıñ Kiev kenäze belän kileşü tözüe, xäzerge Rusiädäge mäcüsilek çorı häm borınğı ğöref-gädätlär taswirlana. Şul uq waqıtta, 10 yıl elek töşerelgän Bolğar tarixı epizodlarında Qamal teatrı artistlarınıñ tatar telendä uynawı da kürsätelde. Ayırım säxnälärdäge tabiğät, tarixi qorılmalar, bilgele şäxesläre obrazları köçle tä'sir yasıy. Ämma, fil'm ezlekle itep montajlanmağan. Şunlıqtan, kinonıñ närsä turında baruın häm Bolğar babalarıbıznıñ niçek yäşäwen xäzergä añlap beterep bulmıy. Xäyer, näq şuşı qatlawlı tarixi, fänni häm sänğät problemaların çişü öçen oyıştırılğan qarawnıñ näticäse moñı açıqlıq kerter. Çaqırılğan tarixçılar, kino häm sänğät belgeçläre fil'mnıñ ni räweştä äzerlänep çığarılırğa tieşlegen xäl itärlär. Belgeçlär fikerençä, äle kilep tuğan wazğiät bik qatlawlı. Fil'm töşkän 10 yıl eçendä tarixta da, sänğät'tä dä, tamaşaçı zäwığında da sizelerlek üzgäreşlär buldı. Säyäsät, tarix, sänğät häm milli üzañ faktorları qarşılıqlı çaqta, kötelgän fil'mnı ekranğa çığaru ciñel bulmayaçaq. Älege qaraw kiñ cämäğätçelek häm jurnalistlar qarşında oyıştırılmağanğa, xäzergä bu fil'm turında matbuğatta diskussiälär alıp baru yäki aşığıp bäyälär birü döres bulmas ide. Läkin tatarnıñ, bolğarnıñ, Rusiäneñ tarixı bar. İrtäme, soñmı ul ğädel itep kürsätelergä tieş. Monıñ öçen talant ta, säyäsi ixtiar da kiräk.
Gölnaz İlgizär
