Xörmätle radio tıñlawçılar. Bu atnalıq matbuğat küzätüendä bez sezne yäşüsmerlär jurnalı “Yalqın” belän tanıştırırğa wäğdä itkän idek. Menä ul kön kilep tä citte. “Yalqın” jurnalı –ul urta häm olı yäştäge mäktäp balalarınıñ aylıq ädäbi-näfis jurnalı. 1924nçe yıldan birle çığa. Bügen bezdä qunaqta “Yalqın” jurnalınıñ xatlar bülege redaktorı Aysılu,. Anıñ qız familiäse Ğälieva ikän. Ä xäzer inde Aysılu Ğäliäxmätova. Şulay uq ul KDU aspirantı da äle. Aysılu Gäliäxmätova 1917nçe yılğı Revolyutsiägä qädär bulğan balalar matbuğatınıñ torışı niçek buluın da yaqtırtıp kitärgä buldı. Xäzer mikrofonnı aña biräm:
Aysılu Galiäxmätova (Ğalieva), «Yalqın» jurnalınıñ xatlar bülege redaktorı söyli:Revolyutsiägä qadär ük inde balalar öçen tatar telendä 3 jurnal, 2 gazeta näşer itelgän. Balalar jurnalları, olılar basmasına xas bulğança, mäğlümat birep, oyıştırıp, küñel açuğa xezmät itep kenä qalmıy, balanı tärbiäli dä. Aña dönyanı tanıp belergä yärdäm itä, ensiklopedik xarakterdağı belemnär tapşıra. İñ elek XX ğasır başında çıqqan balalar jurnalları xaqında qısqaça mäğlümat birik. Balalar jurnallarınıñ iñ berençese «Tärbiäi ätfal''» 1907nçe yılnıñ ğinwarınnan Mäskäw şähärendä Zahit Şamil tarafınnan çığarıla, cawaplı särkätibe kürenekle yazuçı — Fatix Ämirxan. İkençe jurnal — yazuçı häm pedagog Fäxrelislam Agievnıñ «Aq yul»ı 1913-1916nçı yıllarda Qazanda näşer itelä. Jurnalnıñ barlığı 67 nomerı bulğan. 1916nçı yılda ul finans qıyınlıqları säbäple, çığudan tuqtıy. Öçençe balalar jurnalı «Balalar dönyası» «Söyembikä» jurnalı näşire Yaqub Xälili tarafınnan 1917-1918nçe yıllarda çığarılğan . Anıñ 8nçe sanı dönya kürgän.
«Tärbiäi ätfal''»neñ 1nçe sanında Fatix Ämirxan bolay yaza: «Jurnalda xikäyälär, qissalar, tarixi xikäyälär häm şiğerlär, dönyanı añlaw öçen wä tabiğät xaqında mäğlümat, möğallimnär wä şäkertlär öçen kiñäşlär wä täcribädän kürengän närsälär» bireläçäk. Östäwenä, här nomerda dönyanıñ törle ölkälärenä qarağan un-unbişläp räsem urnaştırılaçağı turında xäbär itelä. «Tärbiäi ätfal''»däge «Tärcemäi xällär», «Xikäyät», «Babaylar süze», «Xaywanat», «Bu könnärdä ulğan waqiğalar», «Xifzıssixättän ber säxifä» kebek rubrikalar anıñ eş yünäleşläre turında söyli. «Aq yul», «Balalar dönyası»nda rubrikalarğa büleneş saqlanmasa da, basılğan materiallardan kürenä ki, alar da «Tärbiäi ätfal''» qısalarınnan älläni çıqmıy. Här öç jurnalda sannan sanğa matur ädäbiät äsärläre — äkiätlär, qısqa xikäyälär, tärcemä äsärläre, povest''lär birep barıla. Här sanda ber-ike avtornıñ şiğerläre (ozın şiğer — poema) basıla, ğilmi xikäyälär dä jurnallarda küp urın birelä. Alar kübräk astronomiä, fizika, tabiğät beleme, geometriä , tarix häm arxeologiä ölkälärenä qarıy. XX ğasır başı balalar jurnalın tulıraq itep küz aldına kiterü öçen anıñ ber sanına ( «Aq yul»nıñ 1914nçe yılğı 13nçe sanına) küzätü yasıyq. Jurnal Qorban bäyrämenä bağışlanğan. Ğomumän, XX ğasır balalar jurnalları uquçığa dini häm dönyawi tärbiä birüe belän üzençälekle. Jurnal «Bäyräm» şiğere belän açıla häm näşir F. Ağievnıñ baş mäqäläse belän däwam itä. Ul, başqa jurnallardan ayırmalı bularaq, bäyräm belän qotlaw, xodayğa räxmät uqu ğına tügel inde, ictimaği yañğıraş ala, ildäge waqiğalarnı şärexli. 1914nçe yıl — german suğışı barğan çor. Küplärneñ ätiläre suğışta yatıp qalğan, şähärlärdä gospital''lär küpläp açılğan, mobilizatsiä haman däwam itä. Könneñ aktual'' probleması bularaq, redaktor anı çitlätep uzmıy. Qorban bäyräme — sädaqa birü, şähit kitkännär ruxına doğalar qılu waqıtı, di ul, balalarnı da german suğışında häläk bulğannarnı doğalarına quşarğa çaqıra, büläklär alıp, gospital''dä yatuçılar yanına barırğa öndi. Annarı üzegezneñ ğämälläregez xaqında qızıqlı itep «Aq yul»ğa da yazıp cibäregez, di. Aldağı yazma uquçılarğa praktik yärdämlek räweşendä — Ä. Qamalinıñ «Bäyrämne niçek ütkärergä» Küpçelek avtorlar kebek ük, Ä. Qamali da üzeneñ şäkert waqıtın isenä töşergän. «Bez uqığanda xälfälär bäyrämgä yal birä ide», — ul yal bik az toyılsa da, bäyrämneñ öç kenä köne küñelle bula da, annarı eç poşırğıç, küñelsez könnär başlana ide, di ul. Waqıtnı niçek küñelle häm faydalı itep ütkärergä soñ? Avtor şul sorawğa cawap ezli, baqsañ, şöğellär küp ikän: kitap uqırğa bula, räsem yasarğa, yazu yazarğa — alar barısı da uqu, mädräsä tormışı belän bäyle. Şundıy uq ruxtağı tağın ber istälek — Mahruy Mozaffariäneñ «Bala waqıtımda bäyräm»e. Anıñ üzençälege — qız bala isemennän yazılğan buluında. Çönki jurnalda barlıq yazmalar da ir-at avtorlarnıqı, häm alar malaylar tormışı turında, alar isemennän söylänä. M. Mozaffariäneñ bu yazması istälektän bigräk reportajnı xäterlätä. Ul bäyrämgä äzerlänülären, Ğäräfä könne (irtägä Qorban ğäyete digän kön, xacğa kilgän millionnan artıq möselman ul könne Ğäräfä tawında ğibädät qıla) ätiseneñ yaña çitek-käweş alıp qaytuların, äniseneñ külmäk tegep birüen, ätise belän qorbanlıq sarıq qararğa baruların şundıy tögällek belän surätli, kiçä genä bulğan diärseñ. Xikäyäläw päyğämbärlär qissası, İbrahim päyğämbär häm anıñ ulı İsmäğıl tarixı belän dä ürelep bara. Jurnal tulısı belän dini temağa ğına bağışlanmağan. F. Säyfineñ «Umartalıqta», M. İbrahimovnıñ «Çiten küçenü» xikäyäläre qoş-qortlar, böcäklär tormışın surätli. S. Qamalnıñ «Räsemne niçek yasıylar?» yazması balalarnı surät töşerü ostalığına töşenderä.
Älege nomerdan soñ 90nçı yıl ğömer uzğan. 1924nçe yılda «Aq yul», «Balalar dönyası»nıñ traditsiälären däwam itep açılğan «Keçkenä iptäşlär» (xäzer ul «Yalqın») jurnalına 80 yäş tula. «Yalqın»nıñ maqsatı XX ğasır başındağı balalar jurnallarınnan ayırılmıy da tösle — ul tuğan ciren, telen, milläten yaratqan, äxlaqlı, belemle balalar tärbiäläw.
«Yalqın»nıñ soñğı ike-öç yılda daimi çıqqan, uquçılar yaratıp qabul itkän rubrikaları şul xaqta söyli: «Açıq sandıq», «i Qazan, serle Qazan», «Cırday moñlı tatar tele», «Yalqın qunaqxanäse», «Abitur», «Ministrğa sorawım bar», «Oyalçan alma», «Qırıq tartma» häm başqalar. Sannan sanğa birelä torğan matur ädäbiät äsärlären, balalarnıñ üz icatın, «Käyef» quşımtası»n här uquçı kötep ala — redaksiägä kilgän xatlar şul xaqta söyli.
MB: Ä bügenge «Yalqın» närsälär xaqında yaza soñ?
AĞ: Anıñ 2004nçe yılğı berençe sanın aqtarıp qarıq.
Jurnal «Bez yäş! Bez köçle! Bez talantlı! » dip atalğan, Tatarstandağı yäşlär oyışmalarına bağışlanğan yazma belän açılğan. Respublikabızda yäşlär oyışmaları 52gä citä ikän. Älege yazma şul oyışma wäkilläreneñ dekaber ayında Basket-xollda uzdırılğan forumı turında. E. Zakirovanıñ «Mäskäwne alırğa kildek» yulyazması redaksiä jurnalistlarınıñ başqalağa 1186nçı sanlı tatar mäktäbenä barıp qaytuı xaqında.
“Bezne anda “Qaz ömäse” bäyrämenä kötälär. Mäskäwneñ mäşhür tatar zıyalıları da kiläse, di. Citmäsä, şul uq kөnne Mәskäwgä tatar kitapları kibete dä açıla ikän! Tağın... Rossiä jurnalistlar soyuzınıñ fotoüzägendä Qazannıñ meñyıllığı uñayınnan fotokürgäzmä dä eşli bit äle. (redaksiäbez fotokorrespondentı Röstäm berniçä kön elek şunda kitkän ide. Anda da kerep çığarğa kiräk... Ä waqıt- nibarı ber genä kön!”Çiratta — KDPUnıñ psixologiä fakul''tet ı dekanı Roza Wälieva belän Ayrat Bikbulatovnıñ interv''yusı. Yanuş Korçaknı öyrängän, ğömeren balalar tärbiäläwgä bağışlağan ğalimä belän äñgämä eçtälek yağınnan da, forma yağınnan da iğtibarnı üzenä tartıp tora. Jurnalda balalarğa da zur urın birelgän: Qazan, bögelmä, Layış, yäşel Üzän, Baltaçtağı uquçılarıbıznıñ icat cimeşläre belän tanışırğa mömkin.
Käläpüş. Tuğan köngä äbiem Alıp birde käläpüş. Äy, şatlandım büläkkä- Totqan kebek tutıy qoş. Käläpüşemne kiep, Kiläm közge qarşına. Tatar malayı ikänne Belep torsın barsı da. Çigüle käläpüşem Kileşep tora yözemä. Tuqay abıyğaoxşatıp, Qarap toram üzemä. Aydar Xäsänov, Qazandağı 90nçı mäktäp uquçısı.
Jurnal tışlığınıñ dürtençe bitendä «Tuğan köneñ belän «Yalqın»ım!» konkursı şartları basılğan. Öç yünäleştän torğan älege bäygegä «Yalqın» yubileyında — 11nçe martta yomğaq yasalaçaq. Qatnaşırğa aşığığız!
MB: Şuşınıñ belän atnalıq matbuğat küzätüen tämamlıybız. Bezdä qunaqta “Yalqın” jurnalınıñ xatlar bülege redaktorı Aysılu Gäliäxmätova buldı.Tapşırunı Mälikä Basıyr alıp bardı.